اعمال سلیقه‌های خودسرانه در تئاتر ایران

«جدای از مواردی مانند حجاب‌ خانم‌ها، نقد سیاسی و مذهبی به وضعیت کشور، لمس‌کردن زن و مرد و... که همیشه مشمول سانسور می‌شوند. برداشت‌های خودسرانه و اعمال سلیقه‌های شخصی نیز در عدم ارائۀ مجوز یا لغو مجوز نمایش دخیل هستند. یک بار متن نمایش را بررسی می‌کنند و مواردی را برای حذف و اصلاح گوش زد می‌کنند. همین نمایش وقتی تمرین می‌شود شورای بازبینی، باز یک سری موارد را حذف می‌کند، حتی وقتی مجوز می‌گیریم و در حین اجرا، بدون توضیح کافی و مستند، امکان حذف کلی نمایش از صحنه وجود دارد. در واقع مشخص نیست چه چیزی را نباید نمایش بدهیم. سانسور و حذف کاملاً سلیقه‌ای است و بستگی دارد مدیر و مسئول نظارت چه کسی باشد.»

« بازبینی و نظارت در ایران کاملاً سلیقه‌ای است و هیچ وقت تمام نمی‌شود، یعنی هر لحظه ممکن است اجرایت لغو شود، حتی بعد از اجرا هم باید پاسخگو باشی. به عنوان نمونه از وزارت ارشاد مجوز می‌گیری، ولی نیروی انتظامی یا اطلاعات یا هر ارگان‌ دیگری می‌تواند نمایش را متوقف کند. حتی کافی‌ست روسری بازیگر زن اتفاقی در یکی از اجراها پایین بیفتد تا مجوزت برای اجراهای دیگر لغو شود. سانسور و توقیف اثر تنها مختص شورای نظارت نیست، بلکه همۀ ارگان‌های انتظامی و امنیتی در آن اعمال نفوذ می‌کنند.»

«اعمال سانسورهای چند سویه و سلیقه‌ای، هنرمندان را به خودسانسوری واداشته است. نویسنده یا کارگردان بعد از کار و تلاش زیاد برای خلق اثر، اجرا عمومی آن را حق خودش می‌داند، ولی وقتی در دالان‌های هزارتوی ارشاد و مجوزهای سلیقه‌ای گیر می‌کند، ناچار است تن به حذف بخشی از کارش بدهد. نامۀ ٢٥٠ هنرمندی که اشاره کردی، نقد و گلایه از بازبینی‌های چند باره بود، اینکه چرا باید برای هر نمایش از چندین مرحلۀ بازبینی بگذریم؟ مگر مملکت یک قانون ندارد؟ تئاتری که در فلان ارگان مجوز نمایش گرفته چرا باید توسط ارگانی دیگر و مسئولی دیگر متوقف شود؟ سیاست‌های فرهنگی جمهوری اسلامی کار را به جایی کشانده که بیشتر افرادی که در ایران کار می‌کنند ناگزیرند سانسور را قبول داشته باشند، وگرنه خبری از مجوز اجرا نخواهد بود. امروزه تلاش ما برای محدود کردن سانسور است نه متاسفانه حذف همیشگی‌ آن، چون تا نظام اسلامی وجود داشته باشد سانسور هم است.»

«اعمال این همه ممیزی باعث شده چیزی از تئاتر کشور باقی نماند. هنرمند اساساً در فضای سانسور نمی‌تواند خلاق باشد، چون همیشه مجبور است حذف کند. بخصوص در شهرستان‌ها که اعمال سلیقه‌های شخصی بیشتر است، متنی که اجرا می‌شود چیز خاصی برای مخاطب ندارد. همین باعث شده مخاطب تئاتر خیلی کم شود، چون خلاقیتی در آن مشاهده نمی‌کنند. نظارت‌های شدید باعث شده خودمان به سانسورچی خودمان بدل شویم. هنگام نوشتن یا اجرا قبل از اینکه مامور ممیزی کار را بررسی کند آنقدر حذف و جرح و تعدیل روی اثر انجام می‌دهیم که چیزی برای مخاطب باقی نمی‌گذاریم. هنری که انتقادی نباشد دیگر هنر نیست و در بهترین حالت مجیزگوی قدرت و سیاست است. به همین دلیل عده‌ای از هنرمندان برای همیشه خانه‌نشین می‌شوند و دست از کار می‌کشند.»

«وقتی اجرا می‌کنم بیشتر از اینکه توجه‌ام به اجرا باشد، باید حواسم به روسری یا مانتو و دامنم باشد که باز نشود. در یکی از اجراها وقتی با عجله از صندلی بلند شدم تا به سمت بازیگر مقابلم بروم، دکمۀ مانتوم باز شد، با یک دست آن را گرفته بودم و با دست دیگر بازی می‌کردم، چون مطمئن بودم اگر باز شود اجرای بعدی را متوقف می‌کنند و حتی خودم هم باید جوابگو باشم که از عمد نبوده! خیلی سخت بود. حتی راه رفتن و حرکات نمایشی را به قول خودشان "حرکات موزون" تعبیر می‌کنند و در بازیگری آزادی کامل نداریم.»

« تمام مواردی که برای ممیزی در فضای کشور وجود دارد در کُردستان هم دیده می‌شود. اما گویی حساسیت به نمایش کُردی بیشتر است. صرف اجرا با زبان کُردی مسئله را برای ارگان‌های دولتی حساس برانگیزتر می‌کند. جدای از حذفِ نقد سیاست و مذهب و یا آنچه که به قول مسئولان مصداق منکرات و ضدیت با اسلام است، آثاری که دربارۀ تاریخ سیاسی یا تاریخ فرهنگی کُردها باشد همیشه با حذف و سانسور روبرو می‌شود. یا داستان‌های که دربارۀ مبارزات کُردهاست- حتی اگر بازآفرینی قصۀ فولکلور باشد- مشمول ممیزی خواهد شد. به عنوان نمونه اگر جشنواره‌ای با آثار کُردی برگزار می‌شود جدای از مسئولین ارشاد، ارگان‌های امنیتی چون وزارت اطلاعات و اطلاعات سپاه هم نظارت کاملی بر اجراها دارند. متاسفانه برداشت آنها از نمایش‌ها، سلیقه‌ای و غیرکارشناسانه است. مثلاً خیلی راحت پارچۀ قرمز رنگ در نمایش را به نماد حزب کومله ربط می‌دهند، یا حضور بازیگرخانم با پوشش نظامی را به زن‌های پیشمرگه مرتبط می‌دانند. همۀ این موارد را در کنار نبود امکان کافی بگذارید تا معلوم شود چرا تئاتر در شهرهای کُردی با وجود این همه علاقمند باز آنگونه که شایسته است پیشرفت ندارد.»

«وضعیت سالن‌های نمایش در استان‌ها اسفناک است. در بسیاری از شهرها سالن اختصاصی برای اجرای تئاتر وجود ندارد و مجبوریم برای نمایش از سالن‌های غیرتخصصی استفاده کنیم. برای اجازه و اجاره هم باید هفت خان رستم را طی کنیم.»

«جای به‌خصوصی برای تمرین نداریم. هر جا که گیرمان بیاید آنجا تمرین می‌کنیم. خیلی وقت‌ها می‌خواهیم، تئاتری با تعداد بازیگر زیاد داشته باشیم، اما امکانش نیست. به همین خاطر مجبوریم نمایش‌های کار کنیم که چند بازیگر معدود دارد، اینطوری می‌توانیم در کافه کتاب یا سالن‌های کوچک هم اجرا داشته باشیم. از سمتی دیگر گرفتن مجوز نمایش همیشه با مشکل روبرو است، حتی وقتی مجوز داریم هر شب با استرس اجرا می‌کنیم چون احتمال دارد شب بعد را اجازه ندهند.»

«اگرچه مریوان شهر تئاتر خیابانی کشور است و دبیرخانۀ دائمی برای جشنوارۀ بین‌المللی دارد، ولی در حد یک جشنوارۀ استانی هم امکانات هنر نمایش در آن یافت نمی‌شود! بعد از پانزده دوره برگزاری این جشنواره، به علت عدم امکانات و بوجۀ کافی هنوز خیلی از گروه‌های تئاتر خیابانی این جشنواره را نمی‌شناسند. حتی سالن اختتامیه برای جشنواره وجود ندارد و مجبوریم اختتامیه را در سالن کوچک سینما برگزار کنیم. اینکه همچین جشنوارۀ در مریوان برگزار می‌شود از همت هنرمندان و مردم مریوان است. اگر کمک‌های مردمی نبود هرگز این جشنواره به دورۀ دوم هم نمی‌رسید. دولت با عدم اختصاص بودجۀ کافی، نظارت‌های سختگیرانه برگروه‌های خارجی و ایرانی، می‌خواهد مردم و هنرمندان را از تئاتر زده کند. هنرمندی که در شهرستان کار می‌کند، مجبور است برای زندگی معمولیش شغل دیگری هم داشته باشد، چون از راه تئاتر نمی‌تواند روزی‌اش را درآورد، تنها همین مورد کافی ست که از تئاتر فاصله بگیرد.»