معلولان استان سیستان و بلوچستان ــ سنجشی با نگاه فرهنگی

«تا به حال با فرد معلولی که کار کند و شاغل باشد روبرو نشدم. سر چهارراه‌ها یا خیابان دیدیم که تکدیگری می‌کنند، اما اینکه با کسی که شغل درست و حسابی داشته باشد برخورد نکردام. شغل‌های که مردم عادی انجام می‌دهند برای آنها سخت است. کارگری، سوخت‌بری، کشاورزی، حتی فروشندگی برای معلولان سخت است. آنها نمی‌توانند از کله سحر تا بوق سگ این‌ور و آن‌ور بدوند و کارهای مربوط به شغلشان را رفع و رجوع کنند. به همین خاطر بیشتر این افراد در منزل می‌مانند و وظیفۀ مراقبت و پرستاری‌شان می‌افتد رو دوش خانواده‌های‌شان.»

«بعضی از معلولان که شرایط جسمی بهتری دارند می‌توانند کار کنند. کارهای پشت میزی منظورم است. هرچند خیلی خیلی کم با این افراد در جامعه روبرو می‌شویم. من خودم به شخصه برایشان احترام زیادی قایل هستم. در این جامعه افراد سالم هم به مشکل برمی‌خورند، چه رسد به کسی که معلولیت دارد. چند سال پیش، نزدیک محل سکونتم، خانم معلولی بود که گلیم می‌بافت. مادرم فامیل‌هایمان را مجاب کرده بود اگر گلیم می‌خواهند، حتماً از او بخرند.»

« نه، فرق چندانی با بقیه گلیم‌ها نداشت. نه اینکه مشکلی داشته باشند، منظورم این است تفاوت آنچنانی با بقیه گلیم‌ها نداشت. فقط مادرم همیشه دلش به حالش می‌سوخت. می‌گفت درآمدی ندارد، ثواب دارد ازش خرید کنیم. آدم سخت‌کوشی بود، خیلی کم بیرون می‌آمد. من تنها جلوی در منزل‌شان یا فوقش یکی دو خانه آن‌ورتر می‌دیدمش.»

«روستاهای استان از وضعیت خوبی برخوردار نیستند. افراد ساکن در روستا با مشکلاتی از قبل خشکسالی تا نبود معیشت درست و حسابی دست و پنجه نرم می‌کنند. معلولان در آنجا مشکلات بیشتری دارند. نبود آموزش کافی برای برخورد با این افراد و عدم زیرساخت‌های لازم فرهنگی برای حضور آنها در جامعه، آنها را گوشه‌گیرتر کرده است. واقعاً دیدن کسی که مثلاً روی ویلچر است و نمی‌تواند عادی‌ترین کارهای روزمره‌اش را انجام دهد، ترحم‌برانگیز است. دست خودت نیست دلت به حالش می‌سوزد. پرستاری از این اشخاص روی دوش خانواده‌هاست. بیشتر این خانواده‌ها وضعیت اقتصادی خوبی ندارند. یا تصور کنید مادری که حتی سواد نوشتن و خواندن ندارد، چطوری می‌تواند با فرزند معلولش طوری رفتار کند که انگار مشکلی ندارد، وقتی حتی خوداش هم به خوبی نمی‌تواند با مشکلاتش کنار بیاید! به نظر من هرجا با فرد معلول روبرو شدیم باید کمکش کنیم.»

«یکی از فامیل‌هایمان فرزندش معلول است. متاسفانه این معلولیت حاصل ازدواج فامیلی‌ست. فرزند معلولش مدرک کارشناسی ارشد دارد. دقیقا نمی‌دانم در چه رشته‌ای ولی می‌دانم که دو سال پیش پایان‌نامه‌اش را تمام کرد. اما هیچ‌جایی استخدام نشده. کاملاً مطمئنم دلیل استخدام نکردش، معلولیت است. چون تصور مسئولان اداری اینجا، به گونه‌ای‌ست که فرد معلول نمی‌تواند از پس شغل‌اش بربیاید. الان خانه‌نشین است و بعد از دو سال امیدی به پیدا کردن شغل ندارد.»

«تعدادی از اجناس مغازه‌ام کار دست افراد معلول شهر است. در بین‌شان هم اجناس خوب پیدا می‌‌شود هم متوسط.  تقریباً هر جنسی که این افراد برایم می‌آورند را در مغازه می‌گذارم. می‌گویم گناه دارند باید بهشان کمک کنم. حتی کارهایی که مشتری ندارد را در مغازه می‌گذارم. وقتی می‌بینیم فرد معلولی با همۀ ناتوانی‌اش همت کرده، دلم نمی‌آید کارش را قبول نکنم. این افراد به قدرکافی در جامعه نادیده گرفته می‌شوند. وظیفه ماست که بهشان کمک کنیم.»

«چند نفرشان را از نزدیک می‌شناسم و هر وقت کارهای‌شان‌ آماده می‌شود، تلفن می‌کنند و خودم می‌روم. ولی بعضی‌ها هستند که کارها را یکی از افراد خانواده می‌آورد. آخر رفت و آمد برایشان سخت است و باید هزینۀ اضافی مثلاً بابت کرایه تاکسی بپردازند. بعضی وقت‌ها هم خودشان می‌آیند ولی همیشه حداقل یک نفر را همراه دارند. چون تنهایی نمی‌توانند بیرون بیایند. من که دلم به حالشان می‌سوزد. حتی سعی می‌کنم کارهای آنها را زودتر بفروشم.»

«عدم توجه کافی به معلولان استان باعث شده سطح ترحم و دلسوزی مردم به نسبت آنها بالا برود. وقتی مردم با فرد نابینا یا ویلچرنشینی برخورد دارند که نمی‌تواند عادی‌ترین امور زندگی خود را انجام دهد، ناخودآگاه و برحسب وظیفۀ انسانی می‌خواهند کمک‌اش کنند. خود این کمک کردن‌ها در قالب ترحم و دلسوزی نمایش داده می‌شود. در واقع وقتی مردم می‌بینند محیط شهری، اصلاً برای تردد فرد معلول مناسب‌سازی نشده است، مثلاً بدون کمک نمی‌تواند حتی یک پله را بالا برود، کاملاً طبیعی ست دلشان به حالش بسوزد و کمک‌اش کنند. اگر حداقل‌های از استاندارد سازی شهری مراعات شود، بدون شک افراد معلول مشکلات کمتری خواهند داشت و لازم نیست برای انجام امور عادی مثل تردد یا رد شدن از خیابان و ورد و خروج از آپارتمان‌ها از کسی دیگری کمک بگیرند.»

«فروشند‌ه‌ای که اسباب و وسایل مغازه‌اش را در پیاده‌رو قرار می‌دهد یا دانش‌آموزی که همکلاسی معلولش را تمسخر می‌کند، همه از ناآگاهی مردم در تعامل با فرد معلول سرچشمه می‌گیرد. در حقیقت فضای فرهنگی و محیط شهری به گونه‌ای عمل می‌کند که رفتار و اعمال فرد معلول را محدود می‌کند. به عنوان نمونه اگر در سطح شهر المان‌هایی که مخصوص افراد معلول است تعریف شود یا در اماکن عمومی -که برای استفاده تمام شهروندان ساخته شده‌اند- وسایل مربوط به افراد معلول را تعبیه کنند، مردم عادت می‌کنند که این افراد هم در جامعه حق و حقوقی دارند. ولی عدم توجه مسئولان شهری به این موارد بیشتر از همیشه باعث شده که این افراد در حاشیه قرار بگیرند. در حاشیه همه چیز.»