زلزله سوریه: مصیبت برای مردم، نعمت برای رژیم 

با آنکه از همان لحظات ابتدایی پسافاجعه، همگان تأکید کردند که واکنش‌ها به این زلزله سهمگین نباید سیاسی شود و بر سر جان انسان‌ها نباید قمار کرد، رژیم اسد از مصیبت آوارشده بر سر مردمان کشورش در جهت برداشتن تحریم‌های غرب علیه سوریه و پایان‌دادن به انزوای یازده‌ساله‌ حکومتش استفاده کرد. و با این حال، مردم سوریه کمک زیادی دریافت نکردند.

خطرات ناشی از عملیات‌های نظامی، صدمات وارده به زیرساخت‌های بخش درمان و حمل‌ونقل در شمال کشور و البته عدم‌همکاری شفاف رژیم اسد با اهداکنندگان کمک‌های بشردوستانه باعث شد زلزله‌زدگان سوری نسبت به زلزله‌زدگان ترکیه از خدمات و حمایت‌های کمتری برخوردار شوند. 

قمار بر سر جان زلزله‌زدگان

مدیر دیدبان حقوق بشر سوریه، رامی عبدالرحمن، در گفتگو با شبکه العربیه بر نبود سازوکار شفاف توزیع و دشواری ورود کمک‌های بشردوستانه به سوریه تأکید کرده است. او گفته است که رژیم اسد ارسال کمک‌ها به مناطق خودمختار کردستان سوریه را مشروط به مصادره نیمی ز این کمک‌ها کرده است. 

فرایند ارسال کمک‌ها به سوریه از همان ابتدای امر با مشکل روبرو شد. در اولین ساعات پس از وقوع زلزله، نیروهای فرستاده سازمان ملل در ارسال کمک به نیروهای امدادی حاضر در شمال‌غربی سوریه ناکام ماندند. و این موجب برانگیخته‌شدن خشم عمومی شد. تأخیر سازمان ملل در ارسال تیم‌های امدادی و تجهیزات باعث مرگ بسیاری از بازماندگان گشت و از سوی دیگر بحث مهمی را در رابطه با لزوم اصلاح سیستم امدادرسانی تحت هدایت این سازمان مطرح کرد.

سازمان ملل می‌گوید که برای ارسال کمک به سوریه به اجازه دولت این کشور نیاز داشته، و از طرف دیگر نیز از آنجایی‌که پیشتر در ماه ژوئیه چین و روسیه قطعنامه شورای امنیت سازمان ملل برای باز نگه داشتن دو گذرگاه مرزی برای انتقال کمک‌ها به این کشور را وتو کرده بودند، کمک‌رسانی اولیه تنها از طریق گذرگاه باب ‌الهوی در ترکیه انجام و در نتیجه این عملیات با محدودیت‌ها و موانع بسیاری مواجه شد.

مسکو و رژیم اسد خواستار آن بودند که تمامی کمک‌ها در ابتدا به دمشق فرستاده و سپس توسط دولت توزیع گردد. امری که با توجه به سابقه رژیم اسد در محاصره و جلوگیری ارسال غذا و مایحتاج به مردم این مناطق در گذشته شک و تردیدهای بسیاری را برانگیخت.

یک هفته پس از وقوع زمین‌لرزه، رژیم اسد به دعوت روسیه برای بهبود وجهه بین‌المللی این کشور و خنثی‌کردن وتو، تصمیم به گشایش دو گذرگاه مرزی دیگر گرفت. البته برای مدتی محدود و سه ماهه.

نکته حائز اهمیت آن است که اجازه ارسال کمک‌های مرزی از طریق این دو گذرگاه مرزی تا ماه مه جاری اعتبار دارد، یعنی درست اندکی پیش از تاریخ برگزاری جلسه شورای امنیت برای تمدید ارسال کمک‌های بشردوستانه از طریق گذرگاه باب الهوی به مدت یک سال دیگر. به این ترتیب، دست اسد برای مذاکره و چانه‌زنی کاملاً باز خواهد بود.

عادی‌سازی روابط سوریه با جامعه جهانی

فرایند عادی‌سازی روابط با رژیم اسد با سرعت تمام در جریان است. برای مثال، از شروع جنگ داخلی سوریه به این سو، برای این نخستین بار دمشق  میزبان نخست‌وزیر عمان یا یک هیئت عالی‌رتبه لبنانی شده است.

زلزله روند عادی‌سازی را تسریع کرده است. هواپیماهای بسیاری برای انتقال کمک‌های بشردوستانه از الجزایر، عربستان و باقی کشورها در فرودگاه‌های دمشق، حلب و لاذقیه که تحت کنترل دولت ایران و دمشق هستند به زمین نشسته‌اند. دریافت مستقیم محموله و کمک‌های بشردوستانه از کشورهایی نظیر عربستان از سال ۲۰۱۱ تاکنون سابقه نداشته است.

در همین راستا، وزیر امور خارجه عربستان سعودی، فیصل بن فرحان، از لزوم آغاز گفتگو با دمشق گفته است. این در حالی است که این کشور تا همین اواخر یکی از سرسخت‌ترین مخالفان عادی‌سازی روابط با رژیم اسد بود.

نقش امارات را در این روند نباید نادیده گرفت. امارات از سال ۲۰۱۸ تاکنون مشغول ترویج عادی‌سازی روابط سوریه با سایر کشورهای عرب و همچنین راهیابی مجدد این کشور به جامعه جهانی بوده است. آخرین بار چهارم ژانویه سال جاری بود که وزیر امور خارجه امارات در سفر به سوریه و دیدار با اسد از احیای روابط بین دو کشور سخن گفت.

امارات امیدوار است که در نتیجه بهبود روابط بین‌المللی سوریه، نفوذ ایران در این کشور کاهش یاید و ثانیاً با عادی‌شدن شرایط، فرصت مشارکت اقتصادی برای بازسازی این کشور جنگ‌زده را از آن خود سازد. وانگهی، سوریه برای امارات سکوی پرتابی برای رسیدن به مدیترانه نیز است.

اگر پیش از این، پاسخ جامعه جهانی به جنایات رژیم اسد (استفاده‌ از بمب‌های بشکه‌های و سلاح‌های شیمیایی علیه مردم خود و هدف‌قراردادن بیمارستان‌ها و مراکز آموزشی) به‌انزواکشاندن سوریه و تحریم‌های سفت‌وسخت بود، به نظر می‌رسد حالا با زلزله مهیب ماه فوریه راه برای دیالوگ و عادی‌سازی روابط بین این کشور و جهان بسیار هموار شده است.  تحریم‌هایی که برای تسهیل کمک‌رسانی به مردم زلزله‌زده برداشته شده، نه فقط به نفع اقتصاد حکمرانی بشار اسد خواهد بود، بلکه، برای مثال، به تداوم تجارت مواد مخدر در پوشش کمک‌های بشردوستانه هم کمک خواهد کرد.

تحریم و منزوی‌سازی سوریه اهرم فشار جامعه جهانی برای التزام رژیم اسد به قطعنامه ۲۲۵۴ شورای امنیت سازمان ملل بود. این قطعنامه نقشه راه پایان جنگ داخلی است که در آن تشکیل یک دولت وحدت ملی پیش‌بینی شده است. حالا با عادی‌شدن روابط سوریه با جامعه جهانی و سبک‌ترشدن تحریم‌ها به نظر می‌رسد این اهرم فشار زور خود را در عمل از دست داده‌ است.