نگرانی خامنه‌ای از سقوط جمهوری اسلامی به دلیل ضعف اقتصادی

علی خامنه‌ای، رهبر جمهوری اسلامی به سنت هر ساله سخنرانی جمع‌بندی سالیانه‌اش را در نخستین روز سال جدید انجام داد. او که در مشهد حضور دارد برخلاف پیام نوروزی‌اش به موضوع اعتراضات سراسری پس از قتل حکومتی مهسا امینی اشاره کرد و آن را «اغتشاش» خواند. خامنه‌ای گفت درصد بسیار کمی از مردم در این اعتراضات حضور داشتند.

خامنه‌ای به ریشه اعتراضات، نارضایتی‌های عمومی و سرکوب خونین نیروهای نظامی و امنیتی تحت امرش هیچ اشاره‌ای نکرد و تنها گفت که «ملت ایران» به «همه کسانی‌که در اغتشاشات اخیر تحریک شدند یا مردم را تحریک کردند، سیلی زد.»

در جریان اعتراضات پس از قتل مهسا امینی بیش از ۵۰۰ نفر به دست نیروهای سپاه و بسیج کشته شدند، بیش از ۱۰۰ حکم اعدام صادر شد و دست‌کم چهار حکم اعدام به اجرا درآمد.

خامنه‌ای در ابتدای سخنانش جمع‌بندی خودش را از بزرگترین و بی‌سابقه‌ترین اعتراضات پس از انقلاب ۵۷ خطاب به نیروهای درون حکومتش اعلام کرد و گفت که خواست تحول اگر به معنای دموکراتیک‌شدن و عقب‌نشینی از ظواهر اسلامی است، قرار نیست او تن به آن بدهد.

او به خواسته تغییر قانون اساسی جمهوری اسلامی که میرحسین موسوی و برخی اصلاح‌طلبان آن را در میانه اعتراضات سراسری مطرح کردند هم پرداخت و گفت: «کسانی که در داخل مثلاً از تغییر قانون اساسی می‌گویند همان حرف بیگانگان را می‌زنند که گاهی حرف این عناصر داخلی از روی غفلت و بی‌توجهی است و گاهی با انگیزه‌های دیگر آن را تکرار می‌کنند.»

خامنه‌ای گفت که او هم به دنبال تحول در نظام است ولی حد و مرز این تحول «تغییر بخش‌ها و نقاط معیوب چه در نظام و چه در جامعه است».

اقتصاد بزرگترین نقطه ضعف جمهوری اسلامی است

رهبر جمهوری اسلامی مانند پیام نوروزی‌اش بخش بزرگی از سخنانش را به موضوع اقتصاد اختصاص داد. او گفت که بزرگترین نقطه ضعف جمهوری اسلامی مساله اقتصاد است.

او در ادامه به فهرستی از مواردی که آن‌ها را «پیشرفت‌های جمهوری اسلامی» هم خواند اشاره کرد و گفت که برنامه و آرزوی او این است که اقتصاد حکومتش از وابستگی به صادرات نفت خام رها شود.

خامنه‌ای مانند سخنرانی‌های پیشین به اعتراضات معیشتی، تنگناهای مالی و البته نقش سیاست‌های ماجراجویانه هسته‌ای و نظامی‌اش در بروز این مشکلات اقتصادی اشاره‌ای نکرد.

رهبر جمهوری اسلامی حتی در توصیفش از دهه بحران‌زده ۹۰ که به دلیل تحریم‌های مرتبط با برنامه هسته‌ای، رشد اقتصادی در آن زیر صفر بود هم روایتی متفاوت به دست داد. او گفت که دلیل این عقب‌افتادگی اقتصادی و به دست نیامدن رشد‌های «سریع و مستمر»، مردمی نشدن اقتصاد و عمل نکردن عمالش در دولت به توصیه‌های خردمندانه او در سند سیاست‌های کلی اصل ۴۴ یا همان برنامه خصوصی‌سازی بود.

عقب‌نشینی محتاطانه در سیاست خارجی

سخنرانی نوروزی علی خامنه‌ای در سال ۱۴۰۲ بر خلاف سال‌های پیش به جای آنکه بخشی از آن به خط و نشان کشیدن برای غرب و رقبای منطقه‌ای جمهوری اسلامی اختصاص یابد، رویکردی نسبتا آشتی‌جویانه و محتاط داشت. خامنه‌ای که پیش از این از تحقیر کشورهای اروپایی و فریاد کشیدن بر سر آن‌ها دریغ نداشت، گفت که جمهوری اسلامی در صورتی که اروپا تابع آمریکا نباشد حاضر است با آن‌ها کار کند. او این جمله را در حالی بر زبان راند که چند دقیقه قبلش در توصیف نقش کشورهای خارجی در اعتراضات سراسری ۱۴۰۱ گفته بود که «بعضی از روسای جمهور و روسای دولت کشورهای اروپایی از اغتشاشات ایران حمایت زبانی، تسلیحاتی و امنیتی کردند.»

اما مهم‌ترین جنبه از عقب‌نشینی خامنه‌ای از ادامه تقابل مستقیم با غرب را در اظهارنظر بی‌مقدمه او در مورد جنگ اوکراین می‌توان یافت. او در حالی که در مورد استقامت جمهوری اسلامی برای حمایت از «مقاومت» سخن می‌گفت، عنوان کرد که «ما هیچ مشارکتی در جنگ اوکراین نداریم. این جنگ را آمریکا به وجود آورد و الان هم بیشترین سود را آمریکا از این جنگ می‌برد.»

خامنه‌ای در حالی ادعا کرد که در جنگ اوکراین دخالتی ندارد که همچنان پهپادهای شاهد بر فراز آسمان اوکراین مشغول گشت‌زنی و حمله به اهدافی هستند که اوکراین و کشورهای غربی آن‌ها را زیرساخت‌های انرژی و مناطق مسکونی خوانده‌اند.

اکنون روشن شده است که روسیه از ابتدای تابستان ۲۰۲۲ از پهپادهای انتحاری شاهد ۱۳۱-۱۳۶ برای حمله به زیرساخت‌های انرژی اوکراین استفاده کرده است. این پهپاد‌ها پس از پذیرایی گرم علی خامنه‌ای در تهران از ولادیمیر پوتین و تأیید ضمنی تجاوز نظامی این کشور به همسایه جنوبی‌اش در اختیار روسیه قرار گرفت.

جمهوری اسلامی در ابتدا صادرات این تسلیحات به روسیه را تکذیب می‌کرد ولی با به دست آمدن شواهد مختلف از جمله لاشه‌های این پهپاد و بررسی نهادهای بین‌المللی از جمله کارشناسان سازمان ملل، ادعایش را تغییر داد و گفت که این پهپادها پیش از آغاز جنگ به روسیه ارسال شده‌اند و قرار نبود در جنگ از آن‌ها استفاده شود.

آمریکا و اروپا معتقدند که فروش این پهپادها به روسیه نقض قطع‌نامه ۲۲۳۱ سازمان ملل متحد است، قطع‌نامه‌ای که ضامن حقوقی توافق برجام در سال ۲۰۱۵ بود و اگر روزی اروپا تصمیم به فعال کردن مکانیسم ماشه بگیرد از همین نقطه تحریم‌های کمرشکن پیشین را بازخواهد گرداند.

خامنه‌ای در چند ماه گذشته دست‌کم در دو نوبت با افتخار از صادرات پهپادهای انتحاری دفاع کرد. از جمله او در سخنرانی روز ۲۶ بهمن در جمع مردم تبریز گفت که جمهوری اسلامی پیشرفت‌های زیادی داشته که غرب بر آن‌ها چشم می‌پوشد و تنها به قدرت پهپادهای جمهوری اسلامی و صادراتش به کشورهای جهان اعتراف کرده است.

خامنه‌ای در بخشی از صحبت‌هایش گفت که دستگاه سیاست خارجی جمهوری اسلامی ضعف‌هایی دارد که باید آن‌ها را برطرف کرد. تحولات چند هفته گذشته و سپردن سکان سیاست خارجی برای احیای روابط با عربستان و کشورهای عربی منطقه به دبیر شورای عالی امنیت ملی احتمالا نشانه‌ای از همین نارضایتی رهبر جمهوری اسلامی از وزارت خارجه است.

رهبر جمهوری اسلامی همچنین گفت که غرب به دنبال انزوای جمهوری اسلامی بود ولی در سال ۱۴۰۱ ایران آغوشش را به آسیا و کشورهای همسایه گشود. یک سال پیش خامنه‌ای موضعی متفاوت نسبت به کشورهای منطقه داشت او پارسال حاکمان عربستان را «گرگ‌های خونخواری» خواند که مشغول بمباران و گردن زدم مردم یمن هستند.

یک سال بعد و در چرخشی آشکار، خامنه‌ای گفت که سیاست خارجی جمهوری اسلامی توسعه برادری و پیوستگی هرچه بیشتر در آسیا و رفع اختلافات است.