فروپاشی اقلیمی: میزان مرگ ناشی از گرما در ایران می‌تواند ۶۰ برابر شود

در بدترین پیش‌بینی‌های اقلیمی، ایران در مسیر آن است تا در موج‌های گرمای بهار تا پاییز، به جای یک یا دو مرگ ناشی از گرما (سکته گرما) در هر ۱۰۰هزار نفر ، در پایان این قرن میلادی با دست‌کم ۱۲۳ تا ۱۲۴ مرگ در هر ۱۰۰هزار نفر روبه‌رو شود. البته اگر آدمی بتواند گرمایش زمین را در محدوده دو درجه سانتی‌گراد نگهدارد، از تعداد این مرگ‌ها تا هشتاد درصد کاسته خواهد شد.

آنتونیو گوترش، دبیرکل سازمان ملل متحد پیش‌تر هشدار داده است که زمین در حال «نزدیک شدن به نقطه بی‌بازگشت» است و در آستانه گذر از آستانه توافق‌شده بین‌المللی ۱,۵ درجه سانتیگراد گرمایش جهانی از زمان ماقبل صنعتی در «پیمان پاریس» است.

سازمان ملل متحد همزمان هشدار می‌دهد که اگر اقدامات لازم و فوری تا پیش از ۲۰۳۰ میلادی به حقیقت نپیوندند، زمین در مسیر آن است که در سال ۲۱۰۰ میلادی، شاهد گرمایش ۴.۴ درجه سانتی‌گرادی باشد یا به بیانی ساده زندگی در ایران بدل به یک تراژدی هر روزه بدل می‌شود که هر سال جان هزاران نفر را خواهد گرفت.

«انتظار می‌رود که ایران آسیب‌پذیرترین کشور [در این زمینه] باشد»، بدین‌گونه بخش یافته‌های تازه‌ترین پژوهش مجله علمی «لنسنت» (چاپ بریتانیا) به پایان می‌رسد. این پژوهش با عنوان «روندهای فعلی و پیش‌رو در موضوع مرگ‌های ناشی از گرما در منطقه خاورمیانه و شمال آفریقا» در هفته اول آوریل ۲۰۲۳ منتشر شد.

پژوهش ناکافی در سایه فروپاشی اقلیمی

پژوهشگران در دانشکده پزشکی و بهداشت گرمسیری شهر لندن، در پیش‌زمینه پژوهش خود در مجله لنسنت نوشته‌اند که خاورمیانه و شمال آفریقا یکی از منطقه‌های زمین است که بی‌اندازه نسبت به اثرات منفی تغییرات اقلیمی آسیب‌پذیر است، با وجود این، اثرات بالقوه سلامت عمومی ناشی از تغییرات اقلیمی در مقایسه با دیگر مناطق کمتر بررسی شده است.

این پژوهشگران هدف اصلی خود را «بررسی یکی از جنبه‌های منفی [تغییرات اقلیمی]، یعنی مرگ ناشی از گرما» در این منطقه و «شناسایی آسیب‌پذیرترین کشورها» معرفی کرده‌اند. ایران در این مقایسه، مقام نخست آسیب‌پذیری را بر اساس داده‌های این پژوهش دریافت کرده است.

چهار سناریو برای آینده این منطقه مد نظر قرار گرفته است: وضعیتی برابر پیمان پاریس که در آن گرمایش زمین به حداکثر دو درجه سانتی‌گراد محدود شده باشد؛ وضعیتی متوسط که کمی بیشتر از دو درجه زمین گرم‌تر شده است؛ وضعیت بدبین؛ و درنهایت، بدترین وضعیت بدبین که می‌تواند بیشترین مقدار انباشت گازهای گلخانه‌ای در اتمسفر زمین باشد.

در این جدول که به‌همراه این پژوهش در مجله لنسنت منتشر شده است، این چهار سناریو را در بازه‌های زمانی مختلف تا سال ۲۱۰۰ میلادی مشاهده می‌کنید:

تاکنون دولت‌های زمین در کاهش انباشت گازهای گلخانه‌ای اقدامی موثر انجام نداده‌اند و هر سال نه تنها معادل مقدار سال پیشین بلکه حتی بیشتر از آن گازهای گلخانه‌ای در اتمسفر زمین در نقش سطل زباله دولت‌ها، فعالیت‌های صنعتی و سبک زندگی ما، انباشت کرده‌اند.

اداره کل ملی هوانواردی و فضای دولت فدرال آمریکا، ناسا، می‌گوید عمده گرمایش زمین در چهار دهه گذشته رخ داده‌اند و سال‌های ۲۰۱۶ و ۲۰۲۰ گرم‌ترین سال‌های زمین بوده‌اند. ناسا همچنین می‌گوید اگر خورشید ملاک بود، دمای زمین در بازه زمانی ۱۸۸۰ تا ۲۰۲۰ میلادی بایستی حدود چهار دهم یک درجه سانتی‌گراد، خنک‌تر می‌شد. اما فعالیت‌های روی زمین اجازه این خنک‌ شدن را به زمین نداده است. حتی در این مدت زمان زمین دست‌کم یک درجه سانتی‌گراد گرم‌تر از پیش شده است.

این روند گرمایش ابتدا اقیانوس‌ها را گرم‌تر می‌کند، سپس با تغییر رودخانه‌های جوی، عاقبت به رویدادهای شدید آب‌ و هوایی، مانند خشکسالی‌های طولانی‌مدت بر زمین، از جمله در ایران منتهی می‌شود. رویدادهایی که در درازمدت، اقلیم ایران را نیز به‌کل تغییر خواهند داد.

ال‌نینو: زمین شاید امسال شاهد نخستین ۱,۵ درجه سانتی‌گراد گرمایش باشد

موج‌های گرما در سال‌های اخیر، ابتدا در بهار، هندوستان را در بر می‌گیرند و سپس سراغ پاکستان و بعد ایران می‌روند. امسال و به گزارش رویترز، هند شاهد گرم‌ترین ماه فوریه تاریخ خود بود و موج‌ گرما کمی زودتر از روال سال پیش شروع شد.

چرا چنین روندی را تقریبا هر سال شاهد هستیم؟ چون عمده گرمایش زمین تاکنون جذب آب‌های زمین، مشخصا اقیانوس‌ها شده است. همزمان با اینکه اقیانوس‌ها سریع‌تر از خشکی‌ها گرم می‌شوند، هوای بالای آب‌های اقیانوس‌ها هم گرم‌تر و مرطوب‌تر از هوای خشکی‌ها شده است. درنتیجه این تغییرات دمایی، نظام رودخانه‌های اتمسفری به‌هم ریخته است.

تغییر در رودخانه‌های اتمسفری زمین، به‌معنای تغییر شرایط آب‌وهوایی است که به اقلیم‌های جهان شکل می‌دهند. امسال و در نزدیکی بهار، سی‌ان‌ان گزارش داد شاهد گرم‌ترین دمای اقیانوس‌ها در تاریخ معاصر بشر هستیم و همزمان، امسال سال ال‌نینو است و دمای زمین شاید برای دوره‌ای کوتاه به آستانه ۱,۵ درجه سانتی‌گراد برسد.

ال‌نینو برای زمین مانند تب برای آدمی است. نظام‌های آب و هوایی در تلاش هستند تا از شر دمای اضافه انباشت شده در خود خلاص شوند. در نتیجه در مناطق گرمسیری و نزدیک به آن، مانند ایران، ماه‌های گرم‌تر بهار، تابستان و پاییز، گرم‌تر از سال‌های گذشته خواهند شد.

این گرما تنها محدود به افزایش دمای هوا نیست. به‌همراه ال‌نینو، خشکیدگی (امتداد سال‌های خشکسالی) افزایش خواهند یافت. از بارندگی‌های معمول کاسته می‌شود و به‌جای آن، باران چندین ماه به یک باره در گذر چند ساعت بر زمین می‌بارد. سیلاب‌های ناشی از آن، شگفت‌انگیز هستند.

استان سیستان و بلوچستان چند سالی است هر ساله شاهد چنین سیلاب‌هایی است. توفان‌های چرخنده اقیانوسی، متعددتر، قدرتمندتر و ویرانگرتر می‌شوند. جنگل‌های مرجانی اقیانوس‌ها و دریاهای زمین هم که تحمل این تب زمین را ندارند، ابتدا سفید می‌شوند، سپس می‌‌میرند و پودر می‌شوند.

در مثالی دیگر، سیلاب سال گذشته پاکستان دست‌کم زندگی ۳۰ میلیون نفر را در یک‌سوم این کشور تحت‌تاثیر خود قرار داد و میلیون‌ها نفر را بی‌خانمان کرد.

در این جدول که همراه این پژوهش در مجله لنسنت منتشر شده است، چهار سناریوی گرمایش زمین را در کشورهای مختلف از جمله ایران می‌بینید:

خشکسالی و گرما، به‌همراه خودش آتش‌سوزی در منابع طبیعی را می‌آورد و زیست‌بوم‌های مختلف جهان، از غرب آمریکا و کانادا تا جنگل‌های هیرکانی یا بلوط‌های زاگرس بیشتری خواهند سوخت.

این رفتارهای نامرسوم آب‌وهوایی، تاثیرهای نخستین فروپاشی اقلیمی حاکم بر ماست. آنچه به‌همراه آن در سال‌های آینده خواهد آمد، حباب‌های مرطوبی است که در آن، از نوزاد تا سالمند، آدمی دیگر آن‌قدر قدرتمند نیست که بتواند دما را تحمل کند و این به‌معنای مرگ‌های اقلیمی بیشتر، مهاجرت‌های اقلیمی بیشتر، مرگ گسترده‌تر روستاها، شهرها و زیست‌بوم‌هاست، اما چگونه؟

حباب‌های خیس مرگ در راه‌اَند

آدمی، یک گونه جانوری پستاندار است. مانند دیگر پستانداران، انسان می‌تواند گستره‌ای از حداکثر و حداقل دما را تحمل کند. به‌عنوان مثال، یک نفر بدون وسایل کافی و سرپناه مناسب، ممکن است در دمای منفی بیست درجه بمیرد. همین انسان می‌تواند در دمای بالای ۳۵ درجه سانتی‌گراد، وقتی رطوبت به اشباع رسیده و دیگر بدن نمی‌تواند عرق کند و درنتیجه قادر به خروج حرارت از بدن نیست، شاهد از کار افتادگی اندام‌های بند ناشی از گرما (سکته گرما) شود و می‌تواند بمیرد.

حباب خیس (Wet Bulb) فارغ از معانی پیشین خود در علم، در فروپاشی اقلیمی به حباب‌های ناشی از موج گرما گفته می‌شود که در آن رطوبت به حداکثر ممکن (۱۰۰ درصد) رسیده و دمای هوا در یک موج گرما از ۳۵ درجه سانتی‌گراد بیشتر شده است. در این شرایط، اندام‌های بدن دچار اختلال ناشی از گرما می‌شود و درنهایت، یکی پس از دیگری از کار می‌افتد.

اگر جمعیت ایران را ۸۰ میلیون نفر در نظر بگیریم، هم‌اکنون سالانه چیزی نزدیک به ۸۰۰ تا ۱۶۰۰ نفر ممکن است از سکته گرما در کشور بمیرند. این مرگ‌ها، تاکنون عنوان مرگ ناشی از فروپاشی اقلیمی به خود ندیده‌اند. بلکه بیشتر این مرگ‌ها، عنوان‌هایی مانند سکته، یا از کار افتادن اندام‌ها مانند از کار افتادن کلیه نام می‌گیرند.

پژوهش مجله لنسنت می‌گوید در سال ۲۱۰۰ میلادی و در بدبینانه‌ترین شرایط گرمایش زمین، هر موج شدید گرما می‌تواند به‌همراه خود ۱۲۳ تا ۱۲۴ مرگ در هر ۱۰۰هزار نفر بیاورد. این یعنی ۹۸۴۰ یا ۹۹۲۰ نفر در موج‌های شدید گرما جان ببازند. آن هم در شرایطی که شاید این مرگ‌ها، شاید دیگر روزمره باشند تا سالانه.

راه مقابله با این مرگ‌ها، تلاش‌های همین امروز تمامی جوامع بشری است: تلاش برای اینکه انباشت گازهای گلخانه‌ای تا سال ۲۰۳۰ میلادی نصف شود و سپس تا ۲۰۵۰ میلادی، کشورها به‌اندازه‌ای که گاز گلخانه‌ای تولید می‌کنند، به‌همان اندازه هم گاز گلخانه‌ای از اتمسفر زمین جذب و دفن کنند.

این اتفاق تاکنون نیفتاده است و همچنان شاهد افزایش فزاینده مصرف گازهای گلخانه‌ای هستیم. یک پیش‌بینی توسط اتاق فکر بروکینگز در واشینگتن‌ دی‌سی در امریکا می‌گوید در ۲۰۳۰ میلادی، بشر ۶۲ میلیارد تن (گیگاتن) گازهای گلخانه‌ای به اتمسفر زمین خواهد فرستاد.

یک وب‌سایت سنجش گازهای گلخانه‌ای جهان می‌گوید در ۲۰۲۳ میلادی (امسال) شاهد انباشت دست‌کم ۵۸ میلیارد تن گازهای گلخانه‌ای در جو زمین خواهیم بود. این وبسایت تولید گازهای گلخانه‌ای زمین ناشی از سبک زندگی و فعالیت‌های صنعتی بشر در سال گذشته میلادی را ۵۷ میلیارد و ۸۳۸ میلیون تن در نظر گرفته است.

سازمان ملل متحد می‌گوید تنها یک‌درصد از تلاش‌ها برای کاهش تولید گازهای گلخانه‌ای محقق شده است و هم‌اکنون در مسیر گرمایش ۲.۴ درجه سانتی‌گرادی در سال ۲۱۰۰ میلادی هستیم.

نظام ولایت فقیه همچنان در انکار فروپاشی اقلیمی

جمهوری اسلامی ایران همچنان در انکار شرایط بد اقلیمی ایران است. همین‌الان، ایران پیشتاز فرسودگی خاک در جهان است. جنگل‌ها و زیست‌بوم‌هایش هر سال کوچک‌تر می‌شوند. گسترده از تعداد جانوران، حشرات و گیاهان کشور کاسته شده است. سوءمدیریت منجر به نابودی منابع آب شیرین کشور شده است.

با تمامی این‌ها، نظام ولایت فقیه اجازه تصویب پیوستن ایران به پیمان پاریس را نمی‌دهد و شورای نگهبان همچنان تلاش‌های پیشین مجلس شورای اسلامی برای تصویب این پیمان در ایران را نفی می‌کند. پارسال این نظام یکی از هشت کشور جهان بود که به قطعنامه سازمان ملل با عنوان «حق برخورداری از محیط‌زیست سالم و پایدار» رای ممتنع داد. هرچند با رای ۱۶۰ کشور جهان این قطعنامه تصویب شد. حاکمان ایران همچنان برنامه‌ای جامع و موثر، همچنین عملی برای مقابله با فروپاشی اقلیمی ایران ندارند.

گروهی که درنهایت بیشترین آسیب را از گرمایش زمین در ایران مانند دیگر نقاط جهان خواهد دید، بخش فقیرتر جامعه است. کارگرانی که بیرون از ساختمان‌ها یا در معادن کار می‌کنند. زنان کارگر، یا دخترانی که در مناطقی مانند خراسان جنوبی باید برای آوردن آب ساعت‌ها در حرکت باشند. سالمندانی که توان مالی زیستن در ساختمانی ۲۴ ساعته زیر باد کولر را ندارند. نوزادانی که با قلب‌هایی آسیب‌دیده از گرما به دنیا می‌آیند. جوانانی که در برابر سکته گرما مقاومت می‌کنند اما درنهایت به یک فرد معلول بدل می‌شوند. مهاجران اقلیمی که همه‌چیز خود را از دست داده‌اند. این آینده می‌تواند تغییر کند، اگر همین‌ اکنون برایش برنامه بریزیم، کار کنیم و گام‌هایی جدی و موثر برداریم.