از ذوب یخچال آخرالزمانی قطب‌ جنوب تا غرق آبادان و بصره

پژوهشگران در قطب جنوب دریافته‌اند که یک یخچال طبیعی دارد به‌شیوه‌ای متفاوت از درک پیشین ما ذوب می‌شود. ذوب کامل یخچال طبیعی توویتس در ابعاد ۱۹۲هزار کیلومتر مربع یا تقریبا برابر ایالت فلوریدای آمریکا، می‌تواند تاثیری محسوس بر افزایش سطح آب‌های زمین بگذارد.

با ذوب کامل این یخچال طبیعی، سطح آب‌های زمین حدود نیم متر بالا خواهد آمد. البته این تنها نتیجه فاجعه‌بار از بین رفتن یخچال توویتس بر زندگی ما نیست. چون این یخچال مانند سدی در مقابل مجموعه‌ای از یخچال‌های طبیعی هم ایستاده است و با سقوط آن، این یخچال‌ها به آب‌ دریاهای نزدیک به قطب جنوب متصل و بتدریج ذوب خواهند شد. ذوب کامل این یخچال‌های طبیعی حدود سه متر سطح آب‌های زمین را بالا خواهد کشید.

در موضوع فروپاشی اقلیمی، ایران به‌نسبت بی‌اعتنا به بالا آمدن سطح آب‌های زمین است. بااین‌وجود، از آبادان تا نجف، از بوشهر تا بندرعباس، سواحل ایران و دیگر کشورهای خلیج فارس، در خطر غرق شدن یا سیلاب‌های پیاپی و موج‌های گرما هستند. آینده شهرهای خلیج فارس چه خواهد بود؟

چه بر سر یخچال آخرالزمانی قطب جنوب آمده است؟

دو پژوهش که در فوریه امسال همزمان در نشریه نیچر منتشر شد، نتیجه بررسی‌های تازه بر یخچال طبیعی توویتس (Thwaites Glacier) است. این یخچال در لایه یخ بخش غربی قطب‌جنوب، یکی از معروف‌ترین یخچال‌های طبیعی دنیاست و به آن لقب یخچال آخرالزمانی (doomsday glacier) را داده‌اند. هم‌اکنون ذوب یخ این یخچال به‌واسطه فروپاشی اقلیمی ناشی از فعالیت‌های صنعتی و سبک‌زندگی آدمی، حدود ۴ درصد کل ذوب یخ بر کره زمین است. به‌زودی این رقم به پنج درصد افزایش خواهد یافت.

سالی حدود دو کیلومتر از یخ‌های نزدیک به دریای این یخچال ذوب می‌شود. این علاوه بر شکاف‌های سطحی یخچال است که بتدریج بدل به دریاچه‌ها و رودخانه‌هایی کوچک می‌شوند. هرچه یخ بیشتر ناپدید شود، نور خورشید بیشتر می‌تواند به‌جای انعکاس بر یخ، جذب آب‌های تیره شود و به ذوب این یخچال کمک کند. البته پیش‌بینی‌های پژوهشگران نشان می‌دهد ذوب کامل این یخچال طبیعی و مجموعه یخچال‌هایی که ورای آن قرار دارد، می‌تواند قرن‌ها طول می‌تواند بکشد.

پیش‌تر، پژوهش‌های علمی حدس زده‌اند که این یخچال در گذر دهه دوم و سوم قرن بیستم، متلاشی خواهد شد و روند ذوب کامل آن شروع می‌شود. پژوهش تازه با ارسال سخت‌افزار به پایین این یخچال طبیعی، نشان داده که شکل ذوب یخ متفاوت از آن چیزی است که ما فکرش را می‌کردیم. به‌عنوان مثال، آب گرم دریا از زیر این یخچال به درون آن نفوذ می‌کند و سالی تقریبا سی متر از ضخامت آن کم می‌کند.

البته این پژوهش‌ها می‌‌گویند که این یخچال، کمی کندتر از پیش‌بینی‌های پیشین، ذوب می‌شود. همچنین این پژوهش‌های تازه به ما می‌گوید کوچک‌ترین تغییر در دمای میانگین زمین، همچنان این یخچال را از پایین آن به سمت دریا هل خواهد داد. حتی اگر ما بتوانیم بر گرمایش زمین غلبه کنیم، مسیر آن را ابتدا کند و سپس روند گرمایش را معکوس کنیم.

پیش‌بینی سقوط: شهرهایی که غرق خواهند شد

یخچال طبیعی توویتس را آخرالزمانی می‌خوانند چون بخش عمده‌ای از زیرساخت‌های زندگی مدرن، شامل بر بزرگ‌ترین شهرهای جهان، در سواحل دریاها و اقیانوس‌ها قرار گرفته‌اند. ایران، البته مانند کشور بنگلادش یا ایالت فلوریدا در آمریکا، شاهد به زیر آب رفتن عمده مناطقش نخواهد بود. بااین‌حال، به‌خصوص در استان خوزستان، ما شاهد نابودی بخشی از تمدن بشری‌مان خواهیم بود.

آب‌های زمین به دو شکل بالا می‌آیند: یکی با جذب گرمای جو زمین، آب گرم‌تر می‌شود و حجم بیشتری را اشغال می‌کند. راه دوم افزودن به حجم آب‌ها است. این آب‌های تازه، از ذوب یخ‌هایی حاصل می‌شود که عمده آن‌ها در قطب جنوب، گرینلند، قطب شمال و یخچال‌های طبیعی در قاره‌های مختلف زمین قرار دارند. با ذوب این یخ‌ها، آب درنهایت به اقیانوس‌ها و دریاهای زمین می‌ریزد و بانی افزایش سطح آن‌ها می‌شود.

این یک تصویر از وبسایت کلایمت سنترال است که در آن می‌توانید به مناطق مختلف زمین سر بزنید و در دهه‌های مختلف پیش‌رو تا پایان قرن ۲۱میلادی، شاهد غرق مناطق مختلف باشید. در خوزستان، از بندر ماهشهر و آبادان تا شهرهای بصره و ناصریه در عراق، مناطق مختلفی در خطر غرق شدن در همین قرن میلادی است. در بوشهر، نزدیکی بندرعباس و دیگر مناطق سواحل خلیج فارس هم می‌توان مناطقی را شناسایی کرد که مستعد غرق هستند.

البته مانند دیگر پژوهش‌های معاصر، پیش‌بینی‌ها محدود به پایان این قرن میلادی است. بااین‌حال، عمده خسارت‌های فروپاشی اقلیمی را در قرن‌های پیش رو شاهد خواهیم بود. سوال اصلی این است که آیا برای نسل‌های پیش‌رو، خوزستان و هرمزگانی باقی خواهیم گذاشت؟

موج‌های گرما و توفان‌هایی که مکرر خواهند آمد

اقیانوس‌ها، دریاها و خلیج‌های زمین شکل یک لیوان نیستند که افزایش سطح آب را فقط در بالا آمدن موج‌هایشان تماشا کنیم. آب در زیر زمین هم نفوذ می‌کند. بدین‌شکل که منابع آب شیرین بتدریج بدل به منابع آب شور خواهند شد. آب دریاها و خلیج‌ها، همچنین می‌تواند به آب رودخانه نفوذ کند و مناطقی که هم‌اکنون نزدیک به سواحل زمین کشاورزی هستند، بدل به منابع آب شور کند.

فروپاشی اقلیمی البته تنها به شکل بالا آمدن سطح آب‌ها خودش را در خلیج فارس نشان نمی‌دهد. منطقه جنوب ایران مستعد دو رویداد ناگوار دیگر است که مکرر رخ خواهند داد: موج‌های گرما و سیلاب‌های ناشی از بارندگی شدید.

پژوهشی در مجله نیچر می‌گوید که مناطق جنوبی ایران در گذر سال‌های ۲۰۲۵ تا ۲۰۴۹ میلادی، شاهد گسترش روزهای گرم بدون بارندگی خواهند بود. پیش‌بینی این پژوهش دست‌کم سه ماه یا ۱۲۰ روز پیوسته برای موج‌های گرما در این مناطق است. همچنین، شیوه بارندگی بتدریج به روالی تازه بدل خواهد شد: حجم بالایی از آب در زمانی کوتاه به زمین می‌بارد. پیش‌بینی این پژوهش دست‌کم سه روز در سال برای مناطق جنوبی ایران است که بالای ۱۱۰ میلی‌متر باران داشته باشند.

باران شدید بر زمین‌های خشک نتیجه‌ای به جز سیلاب در بر نخواهد داشت؛ سیلاب‌هایی که نشانه‌هایش را در سال‌های اخیر در استان سیستان و بلوچستان شاهد بوده‌ایم. این سیلاب‌ها زمین را می‌شورند و جان عزیز آدمی را به‌همراهش می‌برند. درنهایت، بازماندگان اغلب راهی به جز مهاجرت ندارند. این به‌معنای مرگ تدریجی روستاها، شهرها و استان‌های ایران است.

البته درنهایت، نتیجه تمامی این پیش‌بینی‌های هولناک در دست ما است: اینکه چه تغییری در سبک زندگی‌مان بدهیم؛ اینکه فعالیت‌های صنعتی‌مان را چگونه متفاوت کنیم؛ یا چگونه از سوخت‌های فسیلی در بازه زمانی کوتاهی به سوخت‌های پاک روی بیاوریم. همه این تمهیدات بر آینده خود ما و نسل‌های بعدی تاثیری چشمگیر خواهد گذاشت. خلیج فارس و دریای عمان به‌جای اینکه شاهد ویرانی تمدن بشر باشند، می‌توانند شاهد شکوفایی باشند. فقط ما باید بخواهیم و درست عمل کنیم.