کارگران در اقلیم کردستان عراق: استثمار همه‌جا یکسان عمل می‌کند

مهاجرت همواره با اهداف مختلفی صورت می‌گیرد. در حال حاضر ایرانیان بسیاری درصدد مهاجرت با هدف یافتن کار و تامین معیشت هستند. مقصد اغلب آنان کشورهای همسایه ایران است. یکی از این مقاصد، اقلیم کردستان واقع در شمال عراق است، منطقه‌ای که تفاوت چندانی از نظر جغرافیا، فرهنگ و زبان با بخش دیگر خود در آن‌طرف مرز یعنی کردستان ایران ندارد. همین امر در کنار رشد روز افزون بیکاری و سرعت چشمگیر سقوط ارزش ریال در ایران، یکی از عمده‌ترین دلایل افزایش کارگران مهاجر (اکثرا کرد) ایرانی در اقلیم کردستان است.

به توجه به آمار مرکز مدیریت کار اقلیم کردستان ١١٥ هزار ٩٢٣ کارگر در این منطقه مشغول به کارند، که از این تعداد ۱۴ هزار و ٧٩٦ کارگر از خارج از اقلیم و یا دیگر کشورهای دیگر از جمله ایران برای کار به این منطقه سفر کرده‌اند.

برخی از این کارگران گاهی به دلیل ناکامی در یافتن کار مجبور به روی آوردن به مشاغل غیر رسمی همچون دست‌فروشی می‌شوند.

وضعیت ایمنی کار در اقلیم کردستان

اتحادیه سندیکاهای کارگران کردستان شعبه سلیمانیه در آخرین گزارش سال ٢٠٢٢ از نبود شرایط استاندارد مصوب کنوانسیون‌های بین‌الملی کار در اقلیم کردستان خبر داد.

نبود بیمه‌ی سلامت برای ۱۰۰ درصد از جمعیت کارگران اقلیم کردستان و نبود قرارداد کار برای بیش از ۸۲ درصد از این کارگران تا پایان سال ٢٠٢٢ نیز بخشی از داده‌هایی بود که در بیانیه این اتحادیه منتشر شد.

هرچند آمار دقیقی از تعداد حوادث کار و قربانیان آن به صورت رسمی در اقلیم کردستان وجود ندارد اما اتحادیه سندیکاهای کارگران کردستان شعبه سلیمانیه تعداد کارگران جانباخته در سال ٢٠٢٢ در اداره تحت نظارت این استان را ١٤ نفر اعلام کرد.

قانون کار در اقلیم کردستان

یکی از معضلات کارگران در اقلیم کردستان نبود قانون کار به‌روز و جامع برای حمایت از کارگران شاغل چه در اقلیم کردستان و چه در عراق است.

هم‌اکنون نیز قانون مرجع کار در اقلیم کردستان، همان قانون مصوب سال ١٩٧٨ میلادی عراق است که علاوه بر کمبودهای فاحش، کارگران ساختمانی (بیشتر کارگران مهاجر از کردستان ایران) را شامل نمی‌شود.

بسیاری از کارگران اقلیم کردستان معتقدند که نه تنها همین قانون (مصوب ١٩٧٨م) نیز در مورد آنان به صورت کامل و ۱۰۰ درصد از طرف کارفرما و محکمه‌های مربوطه اجرا نمی‌گردد، بلکه گاهی بسیار آشکار آن را نیز نقض می‌کنند.

وضعیت کارگران مهاجر ایرانی در اقلیم کردستان

به طور کلی کارگران مهاجر ایرانی در اقلیم کردستان به سه دسته مهاجران قانونی (ورود با پاسپورت)، پناهندگان (دارای اقامت) و مهاجران غیرقانونی (ورود قاچاق) تقسیم می‌شوند.

تمامی این سه دسته از کارگران، به نسبت شغل خود، از معضلات یکسانی همچون عدم وجود ایمنی کار، دستمزد و مزایا اندک و معوق رنج می‌برند. از سوی دیگر خطر بازداشت، جریمه و دیپورت برای کارگران دسته‌ سوم که به صورت غیرقانونی به اقلیم کردستان آمده‌اند همواره وجود دارد.

عثمان یکی از کارگرانی است که به صورت غیرقانونی برای کار به اقلیم کردستان آمده است. او می‌گوید به خاطر صدور حکم ممنوع‌الخروجی و مشکلاتی که در ایران داشته به صورت قاچاق به اقلیم رسیده است تا بتواند با کار برای خانواده‌اش نان و پوشاک تهیه کند.

عثمان کارگر روزمزد است و هر روز برای اینکه کاری پیدا کند باید مقابل مسجد جامع سلیمانیه چند ساعت بایستد. او می‌گوید:

معتصم هم از جغرافیای کردستان ایران به سلیمانه آمده است. او چند سال است که کارگری می‌کند و به همین دلیل هم شناخت بهتری از وضعیت دارد: «بسته به نوع کار، به هر کارگر ایرانی در اینجا بین ٢۵٠٠٠ تا ٣٠٠٠٠ دینار دستمزد می‌دهند. بعضی از مردم برای شرکت‌های خدماتی کار می‌کنند که آن‌ها ماهیانه تا ٧٠٠٠٠٠ دینار دستمزد خواهند گرفت.»

معتصم که در سلیمانه سکونت دارد می‌گوید: «اینجا کارگران هیچکدام قرارداد کار ندارند و همه چیز بر پایه حرف و اعتماد دو طرفه است. البته برای شرکت‌ها باید کسی شما را ضمانت کند. بقیه‌ی کارگران نیز که تخصص خاصی ندارند جذب استادکارها می‌شوند و برای آن‌ها کار می‌کنند.»

به گفته او کارگرانی که کار دایمی ندارند «باید هر روز صبح زود و قبل از آفتاب بروند جلوی مسجد جامع سلیمانیه (مسجد بزرگ) تا کارفرمایی پیدا شود و بر سر کار بروند».

معتصم می‌گوید وضعیت برای کارگران بدون جای خواب یا غیرساکن وخیم‌تر است. آنها باید بخشی از درآمد/ دستمزد روزانه‌شان را برای جای خواب بپردازند:

کودکان کار در اقلیم کردستان

براساس اعلام حکومت اقلیم کردستان ۱۷ درصد از کارگرانی که در اقلیم مشغول به کارند کودکانی هستند که سن آن‌ها حتی به  ١٦ سال هم نمی‌رسد. 

این آمار تنها شامل کسانی می‌شود که به صورت رسمی از طرف حکومت و طبق تعاریف آن‌ها کارگر محسوب می‌شوند. در حالی که خیابان‌های شهر مخصوصا در مسیر خیابان مولوی و کاوه کودکان کار بسیاری هستند که مشغول به کار غیررسمی و دستفروشی هستند. کودکان دستفروش کیسه‌های پلاستیکی، آب معدنی، نوشیدنی و آدامس می‌فروشند.

آمار دقیقی از تعداد، ملیت و جنسیت کودکان کار در اقلیم کردستان وجود ندارد، اما مشاهدات میدانی حاکی از آن است که بیشتر کودکانی که در اقلیم کردستان مشغول به کار دستفروشی هستند، پناهندگان سوری و یا عرب‌های مناطق جنوب عراق‌اند که در زمان جنگ داعش به اقلیم کردستان مهاجرت کرد‌اند.