جنگ ژنرال‌ها در سودان بر سر ادغام شبه‌نظامیان واکنش سریع در ارتش

خارطوم، پایتخت سودان روز شنبه ۱۵ آوریل/ ۲۶ فروردین صحنه درگیری خشونت‌بار بود. شبه‌نظامیان واکنش سریع و ارتش که از سال ۲۰۱۹ قدرت را پس از کودتا در اختیار گرفته‌اند، با یکدیگر درگیر شدند. منابع خبری از کشته شدن حداقل ۳۰ نفر خبر دادند. سه تن از کشته شدگان کارمند سازمان ملل بودند.

کمیته پزشکان سودان به عنوان یکی از گروه‌های اصلی جنبش کنونی سودان در یک بیانیه اعلام کرد حداقل ۲۵ تن در جریان این خشونت نظامی جانشان را از دست دادند. همزمان نیویورک تایمز شمار کشته‌شدگان را به نقل از منابع آمریکایی ۳۰ نفر گزارش کرد. شمار مجروحان درگیری نظامی میان دو گروه از نیروهای مسلح هم به نقل از اتحادیه پزشکان حداقل ۱۶۸ نفر گزارش شد.

علت درگیری تنش بر سر ادغام نیروهای واکنش سریع در ارتش به عنوان یکی از بندهای توافق گروه‌های مدنی با شورای حاکمیت است. ائتلاف گروه‌های مدنی در اطلاعیه‌ای خواستار توقف فوری درگیری شد و هشدار داد این درگیری می‌تواند سودان را به سمت پرتگاه فروپاشی کامل ببرد. آنها گفتند:

وضعیت جنگی در خارطوم

شاهدان عینی به رسانه‌های منطقه‌ای گفتند که در عصر شنبه دود سیاهی بر فراز خارطوم دیده و صدای تیراندازی شنیده می‌شود. درگیری به شهرهای دیگر نیز کشیده شد. در مروی فرودگاه هدف حمله قرار گرفت.

خبرگزاری دولتی آلمان گزارش کرد تانک‌ها در خیابان‌های خارطوم به حرکت درآمدند و یک شهروند را در خودرو زیر گرفتند. همچنین جنگنده‌ها نیز بر فراز خارطوم پرواز کردند. رویترز به نقل از گزارشگران خود در خارطوم نوشت توپ و خودروهای زرهی در خیابان‌های خارطوم دیده می‌شوند.

ارتش در بیانیه‌ای از ساکنان خارطوم خواست خانه‌هایشان را ترک نکنند. مدارس، بانک‌ها و اداره‌های دولتی برای روز یکشنبه ۱۶ آوریل تعطیل اعلام شده است.

شبه‌نظامیان بدنام واکنش سریع که در جریان اعتراضات سال ۲۰۱۹ ده‌ها شهروند را به قتل رساندند، مدعی شدند اقامتگاه رهبر ارتش، کاخ ریاست‌جمهوری، ایستگاه رادیو و تلویزیون دولتی و فرودگاه‌های خارطوم، دارفور غربی، الفاشر و مروی را در اختیار گرفته‌اند. ارتش در بیانیه‌ای این موضوع را رد کرد.

جنگ ژنرال‌ها

عبدالفتاح برهان به تلویزیون الجزیره گفت نیروهای واکنش سریع باید عقب‌نشینی کنند. «آنها اگر عاقل باشند باید نیروهای خود را که به خارطوم آمده‌اند، بازگردانند. اما اگر این وضعیت ادامه پیدا کند ما مجبور می‌شویم از بقیه مناطق نیرو به خارطوم اعزام کنیم.»

ارتش هم در یک بیانیه که در فیس بوک منتشر شد اعلام کرد تا هنگامی که نیروهای شبه نظامی منحل نشوند با ار اس اف مذاکره نمی‌کند.

در مقابل حمدان داگالو، رهبر بدنام شبه نظامیان واکنش سریع برهان را جنایتکار و دروغ‌گو خواند و گفت: «ما می‌دانیم شما کجا پنهان شده‌اید. شما را پیدا خواهیم کرد و به دست عدالت خواهیم سپرد، وگرنه مانند هر سگی می‌میرید.»

درگیری ارتش و شبه نظامیان واکنش سریع که برآورد می‌شود ۱۰۰ هزار نیرو داشته باشد، روند انتقال قدرت در سودان را به تاخیر انداخته است و می‌تواند درگیری خشونت‌بار در این کشور بحران‌زده را تشدید کند.

واکنش‌های بین‌المللی

درگیری ارتش و شبه‌نظامیان در خارطوم و چند شهر دیگر به مصر نیز کشیده شده است. تا شامگاه شنبه حداقل گروهی از نظامیان مصر به دست ار اس اف اسیر شدند. حمدان گالو وعده کرد اتفاقی برای نظامیان مصری رخ ندهد و با قاهره برای بازگشت آنها همکاری کند.

بر اساس اعلام ارتش نظامیان مصری برای تمرین مشترک با همتایان سودانی خود به مروی آمده بودند.

چاد مرزهای خود با سودان را بست. هواپیمایی عربستان سعودی پرواز به سودان را به حالت تعلیق درآورد. این تصمیم پس از آن بود که شرکت هواپیمایی عربستان سعودی اعلام کرد یک فروند هواپیما مسافربری این کشور در فرودگاه خارطوم هدف اصابت گلوله قرار گرفت. شرکت هواپیمایی مصر هم تا ۷۲ ساعت تمامی پروازهایش به خارطوم را به حالت تعلیق درآورد.

دولت‌های منطقه خواستار توقف فوری درگیری شدند. اتحادیه

اتحادیه آفریقا دو طرف را به خویشتنداری و پایان دادن سریع به درگیری فراخواند. اتیوپی، کنیا، عربستان سعودی، امارات متحده عربی، ترکیه، قطر، عراق و ایران طرفین را به توقف خشونت و گفت‌وگو دعوت کردند.

ایالات متحده آمریکا و روسیه نیز خواسته‌ای مشابه از طرفین داشتند. دبیرکل سازمان ملل هم گفت با برهان و حمدان گالو گفت‌وگو کرده و خواستار بازگشت آنها به مذاکره شده است.

جنگ نظامیان و تاخیر در انتقال قدرت

دو گروه نظامی که از سال ۲۰۱۹ به همکاری مشترک برای حفظ قدرت رسیده‌اند، حالا بر سر انحلال و ادغام که منافع نیروهای واکنش سریع را به خطر می‌اندازد، جنگ‌شان را آشکار کرده‌اند، جنگی که زیان آن متوجه گروه‌های مدنی سازمان یافته در سال‌های اخیر و شهروندان سودانی گرفتار شده در فقر و خشونت خواهد بود.

دو گروه نظامی در سال ۲۰۲۱ عبدالله حمدوک، نخست وزیر دولت موقت برای انتقال قدرت را برکنار و حصر خانگی کردند اما او با توافق دوباره به قدرت بازگشت. این بازگشت به قدرت با اعتراضات گسترده گروه‌های مدنی همراه شد و حمدوک هم در آغاز سال ۲۰۲۲ استعفاء کرد.

انتقال قدرت به غیرنظامیان تا به حال چند مرتبه به تاخیر افتاده بود. دلیل این تاخیرها هم یک موضوع حل نشده میان نظامیان و شبه نظامیان است که از انتقال قدرت هراس دارند: ادغام گروه‌های شبه‌نظامی در ارتش و رسیدگی به جنایت‌های نظامیان و شبه‌نظامیان. شبه نظامیان واکنش سریع در کشتار دارفور و سرکوب خونین معترضان نقش پررنگی داشتند.

الجزیره به نقل از چهار دیپلمات درگیری میان ارتش و نیروهای واکنش سریع را با توجه به «عجولانه و موقتی بودن» توافق برای انتقال قدرت، «قابل پیش‌بینی» توصیف کرد و نوشت اصلاحات در بخش امنیتی با هدف مهار نظامیان مهمترین چالش در سودان است که باید حل می‌شد. به گفته آنها اما روند عجولانه مذاکرات برای اصلاح این بخش رویارویی ارتش و ار اس اف را سرعت بخشید.

نیروهای واکنش سریع که در قتل عام دارفور هم حضور داشتند، محصول عمر البشیر برای حفظ قدرت در برابر کودتای احتمالی بودند. پس از سقوط عمر البشیر دو گروه نظامی هر چند برای قبضه قدرت به توافق رسیدند اما بر سر تصاحب ثروت بیشتر، به رسمیت شناخته شدن در مجامع بین‌المللی، جذب نیروی نظامی و جذب حمایت منطقه‌ای و بین‌الملی رقابت کردند. هر یک از این دو گروه بیم آن را دارند که در صورت انتقال قدرت به غیرنظامیان علاوه بر از دست دادن دارایی‌های تصاحب شده، ناچار شوند در باره جنایت‌هایشان در دوره عمر البشیر و چند سال اخیر پاسخ بدهند.

اقدام دو گروه نظامی برای حفظ ثروت و قدرت در سودان، فعالیت گروه‌های مدنی که از سال ۲۰۱۹ برای پایان بخشیدن به دیکتاتوری مدت‌های طولانی خیابان‌ها را اشغال کردند را تهدید می‌کند. گروه ویژه سازمان ملل متحد که برای انتقال قدرت از نظامیان به غیرنظامیان با طرفین مذاکره می‌کند از سوی فعالان مدنی و تحلیلگران به کند عمل کردن متهم است.

نادا وانی که الجزیره او را «محقق مستقل» در خارطوم نامید، گفت: «تلاش‌های بیشتر و جدی‌تری باید از سوی همه انجام می‌گرفت. باید به رهبران دو گروه در باره عواقب گام‌هایی که بر می‌دارند، هشدار داده می‌شد.»

او حمایت از گروه‌های مدنی را وظیفه «جامعه بین‌المللی» خواند و افزود باید از تمام اهرم‌هایی که در اختیار دارند برای فشار بر این دو گروه استفاده کنند تا مطمئن شوند که جان غیرنظامیان به خطر نمی‌افتد.