هضم پلاستیک: از باکتری تا کرم

آدمی از قرن بیستم میلادی تاکنون یک یادگار ماندگار در طبیعت بر جای گذاشته است: انواع پلاستیک که تقریبا دیگر نقطه‌ای از زمین نمانده به آن‌ها آلوده نشده باشد. پلاستیکی که در شکل‌های مختلف به بدن ما هم برمی‌گردد. در نمک یا آب آشامیدنی دیده می‌شود و در نمونه‌های ادرار یا خون مکرر یافت شده است. این یادگار ماندگار یک واکنش طبیعی هم به‌همراه داشته، موجوداتی که تکامل یافته‌اند تا پلاستیک بخورند.

تازه‌ترین آن‌ها، میکروب‌هایی است که دانشمندان از کوه‌های آلپ تا قطب شمال یافته‌اند و می‌توانند در دمای پایین ۱۵ درجه سانتی‌گراد هم به هضم پلاستیک ادامه دهند. پیش‌تر گستره‌ای از میکرواورگانیسم‌ها در دمای بالاتر – دستکم ۳۰ درجه سانتی‌گراد – قادر به هضم پلاستیک بودند. یعنی اگر بخواهی از آن‌ها به شکل صنعتی استفاده کنی، بایستی هزینه صرف گرمایش کنی، یعنی سوخت‌فسیلی مصرف کنی و این خود یک آلایندگی دیگر است که بر فروپاشی اقلیمی ناشی از گرمایش زمین تاثیری مستقیم می‌گذارد.

دانشمندان حاضر در این پژوهش امیدوارند درنهایت به میکراورگانیسم‌هایی دست پیدا کنند که در دمای بین ۴ تا ۲۰ درجه سانتی‌گراد می‌توانند پلاستیک هضم کنند. هرچند این موجودات هنوز قادر به این نیستند تا تمامی انواع پلاستیک را هضم کنند و به معدود مدل‌های پلاستیک علاقه نشان می‌دهند.

مشکل زباله‌های پلاستیکی: پلاستیک فقط خرد می‌شود

پلاستیک به دو شیوه زندگی همه مردمان زمین را متحول کرده است: از یک سو، از سخت‌افزاری که این مقاله با آن نوشته می‌شود تا دستگاهی که شما با آن این مطلب را می‌خوانید، تا عمده ابزارهای روزمره زندگی، از انواع پلاستیک درست شده‌اند. از آن سو، پلاستیک، زباله‌ای است که نیازمند کمی زمان – چند صد سال تا چند هزار سال – است تا در طبیعت محو شود.

عمده پلاستیک مصرفی از سوخت‌های فسیلی مانند نفت درست می‌شود اما پلاستیک برخلاف دیگر تولیدات طبیعت، آن‌قدر بر زمین نبوده است تا مجموعه‌ای از مصرف‌کنندگان داشته باشد که آن را به‌عنوان غذا مصرف کنند. درنتیجه پلاستیک زباله‌ای است که باقی می‌ماند اما خرد می‌شود. پلاستیک در گذر زمان به تکه‌های کوچک و کوچک‌تر تقسیم می‌شود تا عاقبت به ریزپلاستیک‌ می‌رسد.

ریزپلاستیک‌هایی که به‌شکل‌های مختلف در زندگی ما حضور دارند. مهم‌ترین آن‌ها، لباس‌ها و پارچه‌هایی هستند – مثلا ملافه تخت‌خواب – که مصرف می‌کنیم. هر که آن‌ها در ماشین لباس‌شویی می‌شوریم می‌تواند در حدود ۹ میلیون ریزپلاستیک به آب وارد کند. آبی که درنهایت به زمین برمی‌گردد و زمین آن را به شکل‌های مختلف، مثل نمک دریاها، آب آشامیدنی، غذاهای دریایی و غیره به بدن ما برمی‌گرداند.

پلاستیک در بدن از پرندگان تا انسان

غذای گرمی که در یک ظرف پلاستیکی ریخته می‌شود یا غذایی که در یک ظرف پلاستیکی گرم می‌شود، می‌تواند حاوی تکه‌های پلاستیک باشد و همراه غذا وارد بدن آدمی شود. بدن احتمالا پلاستیک را به‌عنوان یک جسم غیرقابل‌هضم از تن خارج می‌کند اما اگر ریزپلاستیک هر روز به تعداد هزاران وارد بشود، بعد چه می‌شود؟

جواب این سوال هنوز مشخص نیست و به گذر زمان بیشتری نیازمندیم تا دانشمندان بتوانند به پاسخ‌ برسند و بگویند آیا این پلاستیک‌ها بی‌خطر هستند و کامل از بدن خارج می‌شوند یا تاثیرهای دیگری بر بدن می‌گذارند.

در دیگر موجودات، به‌خصوص پرندگان دریایی، به‌طور مداوم اسکلت‌هایی در طبیعت یافت می‌شوند که به جز استخوان، دندان و پر، در جایی که معده قرار داشته، حاوی تکه‌های متعدد پلاستیک هستند. پلاستیک‌هایی که پرنده حدس زده می‌تواند غذا باشد و آن‌ها را بلعیده اما بدن پرنده برای دفع آنان طراحی نشده و درنتیجه پلاستیک در بدن آن‌ها باقی مانده و احتمالا یکی از دلایلی است که باعث مرگ پرنده شده است.

از کرم تا قارچ، نویدبخش اما مشکل‌ساز

یک پژوهشگر در وقت آزاد خود، به بررسی کرم‌هایی رفت که در موم کندوهای عسل زندگی می‌کنند و برای زنبوردارها یک آفت محسوب می‌شوند. او مشتی از این کرم‌ها را در یک کندو یافت و آن‌ها را در یک کیسه پلاستیک فریزر ریخت و به خانه برد و در گوشه‌ای رها کرد. چند ساعت بعد برگشت و متوجه شد کرم‌ها از کیسه خارج شده‌اند ولی از آن دور نشده‌اند و همچنان به جویدن پلاستیک ادامه می‌دهند.

این پژوهشگر، فکر کرد که کرم‌ها ماده‌ای ترشح می‌کنند که پلاستیک را محو می‌کند اما بعد بررسی، مشخص شد این کرم‌ها آنزیمی دارند که به هضم پلاستیک به‌عنوان یک غذا در بدن آن‌ها کمک می‌کند. حالا پژوهشگران به‌دنبال یافت این آنزیم و تولید صنعتی آن هستند تا یک راه‌حل معضل زباله‌های پلاستیکی بر زمین باشد.

بااین‌حال این گزینه که این کرم‌ها پرورش پیدا کنند و در طبیعت رها شوند، یک راه‌حل اشتباه است. نخست، آن‌ها دشمن کندوهای عسل هستند، گونه‌ای از زنبورها که به‌سرعت در حال محو شدن در طبیعت است و عمده غذای مصرفی آدمی وابسته به وجود آن‌ها در طبیعت است.

مشکل دوم، این است که اگر باکتری‌ها، میکروب‌ها، قارچ‌ها یا دیگر حشراتی که سراغ مصرف پلاستیک به‌عنوان یک ماده شایع در محیط زندگی‌شان رفته‌اند، می‌تواند برای تمدن آدمی خطرناک باشد. چون زندگی ما به پلاستیک وابسته است. از برق و اینترنت تا سخت‌افزاری که با آن این مطلب را می‌خوانید، همه با پلاستیک تولید و عرضه شده‌اند و نبود پلاستیک می‌تواند زندگی به‌شیوه کنونی را در عمل ناممکن کند. درعین‌حال، زباله‌های پلاستیکی هم درنهایت می‌توانند معضلی بزرگ در آینده نزدیک بشر باشند.

راه‌حل چیست؟ پژوهش‌های علمی هنوز به پاسخی جامع نرسیده‌اند اما جامعه علمی از یافتن گزینه‌های بیشتر، مانند میکروب‌هایی که در دمای پایین می‌توانند پلاستیک را هضم کنند خوشحال است. چون گزینه‌های بیشتری برای حل این مشکل جلوی ما می‌گذارد و درنهایت می‌تواند در آینده‌ای نه چندان دور، زیستگاه‌های گوناگون و متنوع زمین را از شر پلاستیک رها کند.