شش روز شورش‌ در فرانسه؛ شکاف عمیق میان دارا و ندار

فرانسه پنجمین شب شورش‌های اجتماعی را پشت سر گذاشت. شورش‌هایی که رویکرد خشونت‌بار پلیس و قتل نوجوانی الجزایری-مراکشی‌ تبار به نام نائل برانگیخته و دامنه‌ آن تا مستعمره‌ فرانسه نیز کشیده شده است.

پلیس فرانسه متهم است که به‌دست یک مامور ۳۸ ساله، نائل مرزوق ۱۷ ساله را صبح روز سه‌شنبه پشت منطقه تجاری «لا دیفانس» در نانتر پاریس به قتل رسانده است. این مامور پلیس به همین اتهام بازداشت شده است.

نائل پس از متوقف‌شدن توسط یک افسر پلیس هدف گلوله قرار گرفت. روز شنبه، دوستان و خانواده‌اش در مراسم خصوصی تشییع جنازه او شرکت کردند. جمعیت زیادی در نانتر جلوی مسجد تجمع کردند و تابوت این نوجوان را تا گورستان تشییع کردند. بسیاری از حاضران در مراسم خاکسپاری شعار «عدالت برای نائل» سر دادند.

اعتراض به قتل نائل در ادامه به شورشی علیه خشونت پلیس و نابرابری ریشه‌دار در جامعه فرانسه تبدیل شد. شورشیان صبح روز یکشنبه دوم ژوئيه/۱۱ تیر با پلیس درگیر شدند و با خودرویی که در حال سوختن بود، خانه شهردار یکی از کمون‌های پاریس را هدف قرار دارند.

وینسنت ژانبرون، شهردار لائه لِغوز (L'Haÿ-les-Roses) کمون‌ حومه جنوبی پاریس در توییتر نوشت که خانه‌اش بامداد یکشنبه مورد حمله قرار گرفته و آن را «تلاشی برای ترور» خانواده‌اش خواند. به گفته او چند نفر با یک خودرو به محل سکونت او حمله کرده و خودرو را آتش‌ زده‌اند. او افزود همسر و یکی از فرزندانش مجروح شده اند.

تدارک سرکوب گسترده

طبق گزارش رسانه‌های فرانسه نیروهای پلیس این کشور تا اوایل روز یکشنبه ۷۱۹ نفر را در سراسر کشور دستگیر کرده‌ اند. پلیس فرانسه هزاران نیروهای امنیتی را به‌طرز گسترده‌ در سراسر این کشور مستقر کرده تا آن‌چه «بدترین ناآرامی» سال‌های اخیر فرانسه خوانده می‌شود را سرکوب کند.

وزارت کشور فرانسه در گزارشی از استقرار یک‌شبه ۴۵هزار نیروی پلیس در سرتاسر کشور خبرداد و اعلام کرد به‌همین خاطر سطح «خشونت‌»ها ظاهراً نسبت به شب‌های گذشته کاهش پیدا کرده است.

به گفته جرالد دارمنن، وزیر کشور فرانسه نیروها و تجهیزات اضافی به شهرهای لیون، گرنوبل و مارسی که جمعه شب شاهد شورش سنگین بود فرستاده شده‌اند. او تأیید کرد که تا ساعت ۳ صبح روز یکشنبه مجموعاً ۴۸۶ نفر در کل فرانسه و در پاریس و حومه آن که حدود ۷ هزار افسر پلیس مستقر هستند، ۱۲۶ نفر دستگیر شده‌ اند.

دارمنن روز شنبه گفته بود که در طی پنج روز، شورشیان ۲هزار خودرو را به آتش کشیده‌اند و بیش از ۲۰۰ افسر پلیس مجروح شده‌اند. او همچنین از دستگیری ۱۳۱۱ نفر در چهارمین شب متوالی اعتراضات خبرداد و میانگین سنی افراد دستگیرشده را ۱۷ سال اعلام کرد.

برونو لومر وزیر دارایی فرانسه هم روز شنبه گفت که بیش از ۷۰۰ مغازه، سوپرمارکت، رستوران و شعبه بانک از روز سه‌شنبه غارت شده و حتی گاهی سوخته‌اند.

بزرگترین ناآرامی‌های شنبه‌شب در مارسی شعله‌ور شد. پلیس به سمت جوانان معترض گاز اشک‌آور شلیک کرد و تا اواخر شب با معترضان در اطراف مرکز شهر درگیر شد. مقام‌های مارسی و لیون در عین‌حال اعلام کردند شدت ناآرامی‌ نسبت به جمعه شب کاهش پیدا کرده و به ترتیب ۵۶ و ۲۱ نفر در این دو شهر دستگیر شده اند.

مقام‌های محلی در سرتاسر کشور ممنوعیت تظاهرات اعلام کرده و فعالیت حمل و نقل عمومی را در طول شب متوقف کردند. در برخی از شهرها منع آمدوشد شبانه اعلام شد.

اعتراض‌ها در آن‌سوی اقیانوس اطلس به گویان فرانسه نیز کشیده شده است. در این اعتراض‌ها که با آتش‌زدن سطل‌های زباله و خودروها همراه بود سه نفر دستگیر شدند. دست کم یک مرد ۵۴ سال نیز در کاین، پایتخت گویان با تیراندازی کشته شده است. او روز جمعه در حالی که در خانه خود نشسته بود، مورد اصابت گلوله سرگردان قرار گرفت.

جرقه‌ای در انبار باروت

انتشار ویدیوی تیراندازی به نوجوان ۱۷ ساله عرب‌تبار خشم‌ سرکوب‌شده نسبت به خشونت پلیس و نژادپرستی در فرانسه را بیدار کرده است. نارضایتی‌های ریشه‌دار در میان کم‌درآمدهایی که می‌گویند تبعیض‌، رفاه و فرصت پیشرفت را از آن‌ها سلب کرده، به شورشی سراسری تبدیل شده که فراتر از رفتار پلیس، نظام سیاسی و اجتماعی فرانسه را هدف قرار می‌دهد. نظامی که به گفته گروه‌های به‌حاشیه‌رانده‌شده، «آزادی، برابری و برادری» سه‌ اصل پایه‌گذار جمهوری فرانسه را شامل آن‌ها نمی‌داند.

امانوئل مکرون، رئيس جمهوری فرانسه در رأس این نظام سیاسی وجود نژادپرستی سیستماتیک در سازمان‌های مجری قانون فرانسه را رد کرده است.

او روز شنبه سفر رسمی به آلمان را که قرار بود از روز یکشنبه آغاز شود، به تعویق انداخت تا راهی برای مقابله با جدی‌ترین بحران برای ریاست جمهوری او از اعتراضات جلیقه‌زردها تاکنون پیدا کند. او پس از اعمال اصلاحات سیاسی در ماه‌های گذشته هم با اعتراضات سراسری اما بی‌نتیجه مواجه شد.

بریتانیا و سایر کشورهای اروپایی به اتباع خود هشدار داده‌اند که از مناطق شورش دوری کنند.

از سال ۲۰۲۰ تاکنون پلیس فرانسه تنها در موارد مربوط به توقف خودروها دست‌کم ۲۱ بار به سمت شهروندان شلیک کرده و جانشان را گرفته است. اکثر قربانیان اصالتاً سیاه‌پوست (مهاجران آفریقایی) یا عرب بودند.

هم از سوی نیروهای پلیس و هم از سوی حومه‌نشینانی که می‌گویند «آن‌ها ما را انسان‌ نمی‌بینند» حرف از «جنگ» است.

از یک‌سو پلیس می‌گوید وضعیت وخیم است و «شما باید دائماً پرتنش و هوشیار باشید و در هر زمانی آماده باشید که مورد حمله قرار بگیرید. انگار یک منطقه جنگی است.»

این زبان را دو اتحادیه پلیس فرانسه هم روز جمعه در بیانیه‌هایشان استفاده کردند و گفتند: «پلیس در حال مبارزه است زیرا ما در حال جنگ‌ایم». سیاستمداران چپ از جمله ژان لوک ملانشون در جواب این بیانیه‌ها گفتند اتحادیه‌های پلیس باید با توجه به «رفتار منجر به قتل» ناشی از چنین اظهاراتی، «خفه شوند». در عین حال اما سیاستمدارانی مانند اریک زمور، روزنامه‌نگار راست‌افراطی که راه سیاست را در فرانسه پیش گرفته و پیشتر هم نامزد ریاست جمهوری شده بود، ناآرامی‌ها را «اولین دردسرهای یک جنگ داخلی» توصیف کردند. هم او و هم مارین لوپن مدام با اشارات ضمنی نژادپرستانه درباره «جنگ داخلی» هشدار می‌دهند.

از سوی دیگر معترضان می‌گویند دولت و پلیس فرانسه سالهاست علیه آن‌ها جنگ به‌راه انداخته. یکی از آن‌ها گفته:‌

«فقط این نیست که احساس کنید جنگ اتفاق افتاده. جنگ هست. این جنگی علیه ماست، مردمی که در چنین مکان‌هایی [مثل حومه پاریس]‌ زندگی می کنند. من اکنون ۴۰ ساله‌ام، مدرک کارشناسی ارشد دارم. تشکیل خانواده داده‌ام اما در همه زندگی ام مورد تبعیض و تحقیر قرار گرفته ام. پلیس همیشه تحقیرمان می‌کند و حالا این اتفاق افتاده است. مردم دیگر نمی‌توانند تحمل کنند.»

روزنامه گاردین به نقل از یک شاهد نوشته:

قصه تلخ شکاف رو به رشد دارا و ندار

فعالان اجتماعی می‌گویند مرگ نائل «حادثه» منحصربه‌فردی نیست و مشکلات گسترده‌تری را در پلیس فرانسه، روابط نژادی و جامعه منعکس می‌کند که باید برای همه آشکار باشد. قتل این نوجوان پرسش‌های آزاردهنده‌ای را در مورد اصرار قاطعانه فرانسه بر همسان‌سازی نژادی و متشابه‌سازی هویتی مطرح کرده است. یک نظام جمهوری که شخصیت در حال تغییر آن عمیقاً تحت تأثیر گذشته استعماری است و هنوز توان تشخیص میان طیف‌های گوناگون جامعه‌ را ندارد.

همانند ایالات متحده آمریکا، در فرانسه‌ هم روش‌های تهاجمی و گاه وحشیانه‌ای که توسط ماموران به شدت مسلح و مشهور به بد انضباطی پلیس به کار می رود یک معضل دیرینه است.

این موضوع در جریان اعتراضات خیابانی «جلیقه زردها» در سال‌های ۲۰۱۸ و ۲۰۱۹ و با زخمی‌شدن هزاران تظاهرکننده و برخی از افسران پلیس برجسته شد. در جریان اعتراضات به اصلاحات بازنشستگی در سال جاری هم مشکلات مشابهی بروز کرد. سازمان‌های مدنی به شدت به خشونت پلیس انتقاد کرده اند. ناظر حقوق بشر سازمان ملل هم هفته گذشته بار دیگر به این موضوع پرداخت و گفت تیراندازی به مرزوق «لحظه‌ای ست برای [فرانسه] در جهت رسیدگی جدی به مسائل عمیق نژادپرستی و تبعیض نژادی در اجرای قانون».

شکست طبقات سیاسی فرانسه در برخورد با این موضوع یکی از دلایلی است که بسیاری از جوانان، به ویژه رنگین پوستان، خود را در جنگ با «نظام» می دانند. پاسخ تحریک آمیز سیاستمداران راست افراطی مانند اریک زمور، که با اصطلاحات «جنگ داخلی» و «شورش» صحبت می‌کند، شرم آور و نوعاً نژادپرستانه بوده است.

اینکه رهبران پلیس در توصیف شورشگران نوجوان آن‌ها را «موجودات موذی» و «توده‌ای وحشی» توصیف و عملکرد پلیس را با آن توجیه می‌کنند نشان‌دهنده شکاف خطرناک و همواره گسترده‌ای‌ست که فرانسه را به دو دسته داراها و ندارها تقسیم می‌کند.

فقر، محرومیت از حق سرپناه که گروه‌های فقیر را به سمت حاشیه‌نشینی در «گتو»ها سوق می‌دهد، بیکاری، فرصت‌های محدود برای شکوفایی و پیشرفت و بیگانگی اجتماعی از دسته مشکلاتی‌ اند که با نژادپرستی نهادینه شده و تبعیض‌های اجتماعی روابطی درهم‌تنیده دارند. خشم ناشی از نابرابری و بی‌عدالتی، نگاه غیرانسانی به فرودست و عدم پذیرش این رویکردها از سوی مقام‌های مسئول معترضان را این‌بار در همه جای فرانسه شورانده است. شورشیان نه تنها به ایستگاه‌های پلیس، بلکه به تالارهای شهر، ادارات مالیاتی، مدارس و هر مؤسسه عمومی متعلق به جمهوری فرانسه حمله کرده‌اند.