هزینه و درآمد خانوار۱۴۰۱ــ تصویر عریان نابرابری و گسترده‌تر شدن شکاف فقیر و غنی

مرکز آمار ایران ادعا کرده است میانگین درآمد خانوارهای شهری و روستایی در سال ۱۴۰۱ نسبت به سال ۱۴۰۰ به ترتیب ۴۸٬۵ و ۵۴٬۸ درصد افزایش یافته است. همزمان میانگین هزینه خانوار شهری هم ۴۸٬۴ درصد و خانوار روستایی ۵۲٬۷ درصد رشد کرده است.

بر پایه این گزارش که مرکز آمار ادعا می‌کند ارقام آن با نمونه‌گیری سراسری به دست آمده است، میانگین هزینه سالانه خانوار شهری به رقم ۱۶۶ میلیون و ۹۴۶ هزار تومان رسیده است. درآمد خانوار روستایی اما کمتر از ۱۰۰ میلیون تومان، ۹۸ میلیون و ۶۳۸ هزار و ۳۰۰ تومان برآورد شده است. جدول زیر درآمد و هزینه ماهانه خانوار شهری و روستایی را نشان می‌دهد.

به گفته مرکز آمار ۲۷٬۵ درصد سبد هزینه خانوار شهری را مواد غذایی و دخانی تشکیل داده و ۷۲٬۵ درصد باقی مانده را کالاهای غیرخوراکی. در میان کالاهای غیرخوراکی بیش از نیمی از هزینه سالانه (۵۲٬۵ درصد) برای مسکن، سوخت و روشنایی مصرف شده است. بهداشت و درمان با ۱۲٬۵ و حمل و نقل و ارتباطات با ۱۱٬۶ دیگر کالا و خدمات پرهزینه بودند. کالاها و خدمات متفرقه هم ۱۱٬۲ درصد سبد هزینه خانوار شهری را تشکیل دادند.

سهم مسکن، سوخت و روشنایی از کل هزینه خانوار شهری رقمی معادل ۳۸٬۱ درصد گزارش شده است. بر این اساس مواد غذایی، مسکن و سوخت ۶۵ درصد سبد هزینه خانوار را تشکیل می‌دهند و سهم دیگر کالاها تنها ۳۵ درصد است.

نکته قابل توجه در هزینه مناطق روستایی سهم به نسبت بالای خدمات سلامت و درمان و حمل و نقل عمومی از کل هزینه گروه کالاهای غیرخوراکی است. یک خانوار روستایی به صورت میانگین ماهانه ۶۱۳ هزار تومان برای سلامت هزینه کرده است. حمل و نقل و ارتباط هم بیش از ۱۷ درصد سبد هزینه مناطق روستایی را تشکیل داده است. در مناطق شهری اما نیمی از هزینه کل کالاهای غیرخوراکی خرج مسکن و انرژی شده است. سهم کالای فرهنگی و تفریح هم در محدوده دو درصد باقی مانده است. مرکز آمار امسال هزینه آموزش را به صورت جداگانه اعلام نکرده است و به نظر می‌رسد که این گروه از خدمات هم در کالاهای فرهنگی و تفریح مستتر باشد.

همانطور که پیداست ساکنان مناطق روستایی نسبت بیشتری از درآمدشان را برای نان هزینه کرده‌اند اما نسبت هرینه آنها برای مواد پروتئینی تقریبا کمتر از خانوارهای ساکن در مناطق شهری بیشتر بوده است.

نابرابری ترسناک در هزینه و درآمد

هرچند که دهک‌های درآمدی به تنهایی توصیف دقیقی از توزیع نابرابر ثروت و امکانات در جامعه به شدت طبقاتی شده ایران ندارد اما فاصله هزینه و درآمد این دهک‌ها در سال ۱۴۰۱ گسترده‌تر شدن شکاف طبقاتی را نمایان‌تر می‌کند.

بر اساس داده‌های مرکز آمار، در مناطق شهری دهک دهم، ۱۱ برابر دهک نخست هزینه کرده است. هزینه مواد غذایی و دخانی دهک دهم، چهار برابر دهک نخست است و ثروتمندترین لایه جامعه ۱۶٬۶ برابر دهک نخست برای کالا و خدمات غیرخوراکی هزینه کرده است.

در مناطق روستایی این نسبت بزرگتر است. هزینه کل دهک دهم ۱۶٬۹ برابر دهک نخست برآورد شده است. ثروتمندترین لایه جمعیتی در مناطق روستایی ۹ برابر فقیرترین لایه برای مواد غذایی هزینه کرده است و نسبت هزینه کالاهای غیرخوراکی در این مناطق به ۳۱ برابر رسیده است. معنای این عددها این است که شکاف طبقاتی در مناطق روستایی بسیار عمیق‌تر است.

نابرابری منطقه‌ای

تهران پرهزینه‌ترین و همزمان پردرآمدترین استان ایران در سال ۱۴۰۱ بود. میانگین درآمد سالانه در این استان ۲۳۰ میلیون و ۶۶۲ هزار تومان، معادل ۱۹ میلیون و ۲۲۱ هزار و ۸۵۰ تومان در ماه اعلام شده است. خراسان شمالی، سیستان و بلوچستان و لرستان سه استان با کمترین میانگین درآمد در مناطق شهری بودند. میانگین درآمد ماهانه در خراسان شمالی هشت میلیون و ۵۳۸ هزار تومان، کمتر از نصف درآمد در تهران بود. در سیستان و بلوچستان و لرستان هم درآمد ماهیانه کمتر از ۹ میلیون تومان تخمین زده شده است.

البرز و مازندران از دیگر استان‌های با درآمد بودند.

در خانوارهای روستایی سیستان و بلوچستان، کرمان، خراسان جنوبی و خراسان شمالی کمترین میانگین هزینه را ثبت کردند. به لحاظ درآمد هم سیستان و بلوچستان، هرمزگان و خراسان جنوبی در قعر جدول قرار دارند و در برابر آنها مازندران، البرز و تهران هم بیشترین میانگین درآمد مناطق روستایی را داشتند.

منبع درآمدی نیمی از جمعیت چیست؟

به روایت مرکز آمار ۵۱٬۲ درصد جمعیت شهری و ۳۷٬۹ درصد جمعیت روستایی درآمد غیرشغلی دارند. این مرکز یارانه نقدی و حقوق بازنشستگی را در کنار اجاره بهاء منزل شخصی به عنوان درآمدهای غیرشغلی عنوان کرده است. ۳۲٬۴ درصد از جمعیت مناطق شهری و ۲۳٬۵ درصد از جمعیت روستایی که درآمد غیرشغلی داشتند، بازنشسته بودند.

در مناطق روستایی منبع درآمد ۳۲ درصد از جمعیت مزد و حقوق بگیری است. ۳۲٬۸ درصد از جمعیت شهری از این راه ارتزاق می‌کنند. دریافت اجاره بهاء، دریافت یارانه نقدی و مشاغل آزاد از جمله دیگر منابع تامین درآمد خانوار است.

نابرابری گسترده‌تر شده است

مرکز آمار و رسانه‌های وابسته به دولت ادعا کرده‌اند که ضریب جینی کاهش یافته است. در عالم واقع اما آنچه که نمود بیشتری دارد عمیق‌تر شدن شکاف طبقاتی در ایران است. چندی قبل یکی از مسئولان مرکز پژوهش‌های مجلس گفته بود مسکن نزدیک به ۶۰ درصد درآمد خانوارها را می‌بلعد.