مجله ساینس: «شبکه ملی اطلاعات» دانشمندان ایرانی را منزوی‌تر خواهد کرد

مجله اینترنتی ساینس در گزارشی که به تازگی منتشر کرده از پیامدهای راه‌اندازی شبکه ملی اطلاعات برای دانشمندان و پژوهشگران مقیم ایران نوشته است.

سال گذشته، یک متخصص یادگیری ماشینی در سیلیکون‌ولی همکاری‌ای از راه دور را با دو عصب‌شناس در تهران آغاز کرد. آن‌ها قصد جمع‌آوری داده‌هایی درباره چگونگی پاسخ نورون‌ها به سرنخ‌های بصری داشتند. هدف از این همکاری توسعه نشانگری ژنتیکی برای تشخیص زودهنگام بیماری پارکینسون بود.

در پی قتل ژینا (مهسا) امینی در شهریور سال گذشته و قطع گسترده اینترنت از سوی جمهوری اسلامی در پاسخ به اعتراضات سراسری،ارتباطات داخلی و بین‌المللی ایرانیان مختل شد.

متخصصی که در بالا به او اشاره شد، می‌گوید «همکاری ما به این ترتیب بود که من کارهای مدلسازی و تحلیل را انجام می‌دادم و با همکاری هم مقاله می‌نوشتیم.» این همکاری در نتیجه اختلال در اینترنت به بن‌بست خورد و اندکی بعد به کلّی تعطیل شد.

با نزدیک شدن به سالگرد قتل ژینا، دولت ایران دوباره در حال محدودکردن دسترسی به اینترنت است. اما این بار به نظر می‌آید که قرار است با راه‌اندازی شبکه ملی اطلاعات گامی جدید برداشته شود.

به نوشته خبرنگار ساینس، این شبکه دو دهه است که در دست توسعه و راه‌اندازی است و به گفته فریدون بشار، مدیر اجرایی ASL19، یک شرکت فناوری در کانادا که به ایرانیان کمک می‌کند تا با استفاده از ابزارهای دورزنی و شبکه‌های خصوصی مجازی به اینترنت متصل شوند، «قرار است فضای اطلاعاتی در ایران را سرکوب و کنترل کند.»

یک فیزیک‌دان ایرانی مقیم کانادا نیز که خواسته نامش فاش نشود می‌گوید: «با وضعیت کنونی در ایران و پتانسیل موجود برای اعتراضات، هر روز ممکن است شبکه ملی اطلاعات به طور کامل و نهایی راه‌اندازی شود.»

این دیوارهای سایبری جدید این خطر را به همراه دارد که اوضاع برای دانشمندان و پژوهشگران ایرانی سخت‌تر از گذشته شود. علاوه بر چشم‌انداز راه‌اندازی شبکه ملی اطلاعات، در ماه‌های اخیر فرایند «تصفیه» و اخراج اساتید دانشگاه‌ها شدت گرفته و تاکنون حدود صد مدرس به شیوه‌های مختلفی از کار منع شده‌اند.

علاوه بر این‌ها، دو دهه تحریم‌های بین‌المللی و سقوط ارزش ریال ایران، واردات ابزارها و مواد تحقیقاتی را کاهش داده و آزمایش‌های علمی بسیاری را متوقف کرده است. تحریم‌ها باعث شده‌اند که بسیاری از مجلات علمی در اروپا و ایالات متحده دسترسی به سرورهای ایران را ممنوع کنند و به گفته فیزیک‌دان ایرانی مقیم کانادا این امر باعث شده که «دانشمندان ایرانی مجبور به استفاده از کتاب‌ها و مقالات قاچاق شده شوند.»

در بسیاری از دانشگاه‌ها، انزوای فرهنگی و آکادمیک منجر به رشد تقلب علمی شده است. مرکز تحقیقات مجلس اردیبهشت ماه امسال اعلام کرد که تقلب وسیعی را در تقریباً نیمی از ۷۵۰هزار پایان‌نامه کارشناسی ارشد و دکترایی که در مدت ۴ سال بررسی کرده است، کشف کرده است. در این تحقیق، شباهت متنی بیش از ۳۰ درصد تقلب به حساب آمده است.

اوضاع اجتماعی دشوار ایران دانشمندان را به جستجوی فرصت‌های خارجی واداشته است. مرسده خواجوی‌خان، متخصص فوتوالکترونیک در دانشگاه کالیفرنیای جنوبی که تحصیلات کارشناسی خود را حدود ۲۰ سال پیش در دانشگاه امیرکبیر تهران گذرانده بود می‌گوید:

ساینس می‌نویسد که شبکه ملی اطلاعات ممکن است این جریان «فرار مغزها» را تسریع کند. در ابتدا، مقامات ایرانی پروژه‌ای چندین میلیارد دلاری را برای احداث یک شبکه اینترنتی پان‌اسلامیستی که «آلوده» به افکار و ایدئولوژی‌های غربی نباشد تبلیغ می‌کردند. اما سایر کشورهای اسلامی کمتر علاقه‌ای به «اینترنت حلال» نشان دادند. جمهوری اسلامی نیز به جای آن طرح شبکه اینترنت داخلی (اینترانت) را دنبال می‌کند. کره شمالی نیز یک اینترانت مشابه به نام «کوانگ‌میونگ» دارد که به دولت امکان کنترل دسترسی، سانسور محتوا و نظارت بر کاربران را می‌دهد.

مقامات ایرانی وعده داده‌اند که تا حداکثر بهار سال آینده شبکه ملی اطلاعات تکمیل کنند. تاکنون در چارچوب این شبکه پیام‌رسان «بله» و نسخه‌های داخلی از یوتیوب (آپارات) و آمازون عرضه شده است. صفحه اصلی «شبکه ملی اطلاعات»، از جمله دانشگاه‌ها و گروه‌های تحقیقاتی به انواع موسسات لینک (پیوند) می‌دهد. اما مطالب ارائه‌شده اغلب شامل پروفایل‌ها، زندگینامه‌ها و گزارش‌های تاریخی کلّی درباره پیشرفت‌های علمی هستند.

دولت آمریکا سعی کرده موانعی در مسیر راه‌اندازی این شبکه ایجاد کند. در ماه ژوئن، وزارت خزانه‌داری شرکت «ابرآروان» را که به ساخت این شبکه کمک می‌کند تحریم کرد.

با این‌همه، ایران یک هم‌پیمان قدرتمند دارد: چین. این کشور می‌تواند برای انطباق با تحریم‌های آمریکا و ایجاد دیوارهای دیجیتالی به ایران کمک کند. به تصور فریدون بشار، کارشناسان چینی احتمالاً در ساختار و الگوریتم‌های نظارتی شبکه ملی اطلاعات به جمهوری اسلامی کمک کرده‌اند. او می‌گوید که پیاده‌سازی کامل این شبکه اکنون تنها منتظر دستور علی خامنه‌ای است.

مقام‌های جمهوری اسلامی طرحی را برای دسترسی چندلایه و چندبخشی در نظر دارند. تنها شبکه ملی اطلاعات برای اکثر ایرانیان قابل دسترسی خواهد بود. اما برخی از افراد از جمله مقام‌های سیاسی و دانشمندان دانشگاهی، از طریق وی‌پی‌ان‌های دولتی دسترسی بیشتری خواهند داشت.

جمهوری اسلامی در عین حال که یک دیوار آهنی دیجیتالی می‌سازد که قطعاً همکاری‌های تحقیقی با کشورهای غربی را دچار مشکل می‌کند، پژوهشگران ایرانی را به ساخت ارتباطات نزدیک‌تر با چین و روسیه تشویق می‌کند. به گفته فیزیک‌دان ایرانی مقیم کانادا، «ما احساس می‌کنیم که جهان ما کوچک‌تر شده و آینده‌مان تاریک‌تر.»