بازچرخانی پساب: یکی از راه‌حل‌های پایدار بحران آب ایران

بازچرخانی پساب یکی از کارآمدترین روش‌هایی است که می‌توان با آن از آب موجود در کشور استفاده بهینه کرد. اما این روش در حکمرانی آب ایران به‌فراموشی سپرده شده است. رئیس فدراسیون صنعت آب ایران در آخرین روز بیست‌و‌دومین نمایشگاه بین‌المللی تاسیسات که از ۱۳ تا ۱۶ مهر برگزار شد، درباره وضعیت آب ایران به‌طور مفصل صحبت کرد. او به ضرورت بازچرخانی پساب اشاره و گفت: 

براساس گزارشی که در روزنامه پیام ما منتشر شده است رضا حاجی‌کریم درباره انواع دیگر منابع آب هم گفت: 

به گفته رضا حاجی‌کریم ایران به‌صورت عام، نه به‌صورت سرانه، با داشتن حدود ۱۰۳ میلیارد مترمکعب آب تجدیدپذیر(طبق آمار رسمی وزارت نیرو) رتبه ۶۱ آبی را در دنیا دارد. این فعال صنعت آب معتقد است که این رتبه به‌صورت عام بد نیست. اما ایران کشوری است که در ۴۶ سال گذشته حدود ۵۰ میلیون نفر به جمعیتش اضافه شده است. همزمان تعداد شهرها نیز اضافه شده و سطح زیرکشت کشاورزی بالا رفته است. 

حاجی‌کریم می‌گوید با توجه به دلایل ذکر شده وقتی سرانه را بررسی می‌کنیم یکباره از رتبه ۶۱ به رتبه ۱۵۶ می‌رسیم. یعنی ایران بین ۱۹۲ کشور دنیا رتبه ۱۵۶ را داراست. با وجود ۸۶ میلیون نفری که اکنون در ایران زندگی می‌کنند و حاکمیت اراده کرده که جمعیت را به بالای صد میلیون نفر برساند، ایران در زمره کشورهای بسیار پرجمعیت دنیا قرار می‌گیرد. 

به گفته رئیس فدراسیون صنعت آب ایران، میزان مصرف آب کشور۹۴٬۴ میلیارد متر مکعب از ۱۰۳٬۱میلیارد متر مکعب منابع آب کشور است که شامل ۵۹ میلیارد متر مکعب منابع آب سطحی و ۴۴٬۱ میلیارد مترمکعب آب زیرزمینی است.

 رضا حاجی‌کریم به استانداردها و مقررات وضع شده در دنیا درباره وضعیت آب اشاره کرد و گفت: 

به گفته حاجی‌کریم با در نظر گرفتن این استاندارد، اگر مناطق شمالی و پربارش کشور را هم در نظر بگیریم، سرانه ایران ۱۳۰۰ مترمکعب است. این رقم نشان می‌دهدکه همین الان بین تنش آبی و فقر آبی قرار داریم. اما نکته اینجاست که ۶۵ درصد جمعیت در بخشی ساکن است که متوسط دسترسی به آب ۴۸۷ مترمکعب است (زیر ۵۰۰مترمکعب) یعنی ۶۵ درصد جمعیت کشور در شرایط ورشکستگی آبی زندگی می‌کنند.

این فعال صنعت آب گفت اگر کشوری کمتر از ۱۰ درصد از منابع آب تجدیدپذیر خود استفاده کند، در شرایط تنش آبی کم، در صورت استفاده از ۱۰ تا ۲۰ درصد در شرایط تنش آبی معتدل، از ۲۰ تا ۴۰ درصد در شرایط تنش آبی متوسط و استفاده بیش از ۴۰ درصد منابع آب تجدیدپذیر در شرایط تنش آبی شدید قرار می‌گیرد. این در حالی است که در ایران، از ۱۰۳٬۱ میلیارد مترمکعب منابع آبی موجود، ۹۴٬۴ میلیارد مترمکعب آن استفاده می‌شود که از این میان ۸۲ میلیارد مترمکعب صرف مصارف کشاورزی و ۱۰٬۷ میلیارد مترمکعب صرف مصارف شرب، بهداشت و صنعت می‌گردد.

رضا حاجی‌کریم در ادامه گفت که اگر آمار منابع دانشگاهی را درنظر بگیریم وضعیتمان فاجعه‌آمیز است. کشور ایران نه تنها از منظر نسبت بحرانی بلکه از نظر تمامی شاخص‌های مورد بررسی، از جمله شاخص آسیب آبی، امنیت آبی، توسعه منابع انسانی، فقر آبی و غیره، در وضعیت نامناسبی قرار دارد. 

ناپایداری پروژه‌های انتقال آب 

تغییرات اقلیمی و گرمایش زمین در سال‌های گذشته ایران را نیز بسیار تحت تاثیر قرار داده است. رئیس فدراسیون صنعت آب ایران در این باره گفت که از سال ۲۰۰۰ به بعد کشور ما جزو چهار پنج کشوری است که از افزایش دما و گرما آسیب بسیاری دیده است و در نهایت در سال ۲۰۴۰ ایران سیزدهمین کشور آسیب‌پذیر دنیا از بابت مسئله آب خواهد بود. 

حاجی‌کریم در ادامه گفت: 

او در ادامه به کیفیت آب پرداخت و شوری آب را یکی از عوامل فقدان کیفیت نامید. به گفته حاجی‌کریم متوسط شوری در حدود چهار سال گذشته دو برابر بیشتر شده است، یعنی مشکل ایران به کاهش منابع آب محدود نیست بلکه کیفیت آب نیز کاهش یافته است و به‌ازای آن هزینه‌ها برای استفاده از آب‌های حتی تجدیدپذیر نیز بالاتر رفته است. 

به گفته رئیس فدراسیون آب ایران در حالی که منابع آب غیرتجدیدپذیر برای تجدید به میلیون‌ها سال نیاز دارد، ایران با داشتن ۴۰۰ میلیارد مترمکعب از این منابع، حتی از این منابع هم برداشت کرده است.

 او در تشریح این موضوع گفت:

او در ادامه گفت که با از بین رفتن این آبخوان‌ها منبع آب شرب ۱۸٬۴ میلیون نفر از دست می‌رود، علاوه بر این ۲۳۴ میلیون مترمکعب منبع مصرف کنونی منابع از دست می‌رود و از دست رفتن ۱۵٬۵ میلیارد مترمکعب منبع مصرف کنونی آب کشاورزی را نیز در پی دارد که تبعات آن از دست رفتن ۱٬۳ میلیون شغل وابسته به این صنایع و کشاورزی است.

به گفته این فعال صنعت در شرایطی که ۱۵٬۵ میلیارد مترمکعب منابع آب کشاورزی از بین می‌رود و در مقابل با انجام تمام طرح‌های آب‌شیرین‌کن که در دست اجراست نهایتاً یک میلیارد مترمکعب استفاده از آب‌شیرین‌کن آب دریا را تصفیه و در دسترس قرار می‌دهد، این طرح‌های شیرین‌کردن آب‌ دریا بیشتر به یک شوخی شباهت دارند. 

رئیس فدراسیون صنعت آب ایران با بیان اینکه هزینه انتقال آب دریا از دریای عمان به منطقه کرمان و شمال دشت رفسنجان حدود ۲٬۶ یورو به ازای هر مترمکعب است، ادامه داد: 

مافیای آب و پروژه‌های انتقال آب

پروژه‌های انتقال آب و سدسازی‌ها در دستان مافیای آب ایران قرار دارند و از آن سودهای کلان می‌برند و به محیط زیست و معیشت مردم بومی آسیب می‌زنند.

یکی از نمونه‌ها پروژه‌های انتقال آب دریای عمان به اصفهان است. با وجود مخالفت‌ها و انتقادهای بی‌شمار متخصصان و فعالان محیط زیست از پروژه‌های انتقال آب دریاها، رئیس دولت سیزدهم، ابراهیم رئیسی ۷ مهر در سفر به اصفهان از روند اجرای طرح انتقال آب دریای عمان به اصفهان بازدید و دستور آغاز اجرای فاز دوم این پروژه را صادر کرد. 

وزیر نیرو گفت که عمده مصرف این آب در بخش صنعت خواهد بود و بخشی نیز برای آب آشامیدنی این خطه پیش‌بینی شده است و در کشاورزی پُربازده هم می‌توان از آن استفاده کرد. به گفته علی‌اکبر محرابیان با اجرای این پروژه، منابع آب سطحی و زیرزمینی استان اصفهان بیشتر می‌تواند در بخش کشاورزی مورد استفاده قرار گیرد. 

مقام‌های مسئول ادعا می‌کنند که در مرحله نخست انتقال آب از دریای عمان ۷۰ میلیون مترمکعب و در مرحله دوم ۴۰۰ میلیون مترمکعب آب به اصفهان انتقال داده می‌شود.

پروژه انتقال آب خلیج ‌فارس به‌عنوان طولانی‌ترین خط انتقال آب کشور در سال ۱۳۹۹ به طول حدود ۸۰۰ کیلومتر از غرب بندرعباس افتتاح شد که از سه استان هرمزگان، کرمان و یزد می‌گذرد. حسن روحانی، رئیس جمهور پیشین در مراسم بهره‌برداری از فاز نخست این طرح، آن را از «طرح‌های بسیار عظیم و بزرگ و باورنکردنی» دانست و از آن به‌عنوان «خط انتقال امید» نام برد.

اجرای این پروژه هزینه‌بر در اختیار قرارگاه خاتم‌الانبیا است. این قرارگاه بسیاری از پروژه‌های سودآور سدسازی و طرح‌های انتقال آب و پتروشیمی کشور را در انحصار خود گرفته است.

انتقال آب دریا به شهرهایی کویری همچون یزد و اصفهان که بیشتر منابع محدود آب شرب صرف کشاورزی ناپایدار و صنایع آلوده‌کننده و آب‌بر شده است، پاسخی ناپایدار و ناکارآمد به بحران آب در کشور است. حسین آخانی، استاد دانشگاه و کارشناس محیط زیست در گفت‌وگو با خبرآنلاین انتقال آب از خلیج فارس و دریای عمان را از اشتباهات بسیار بزرگ در کشور دانسته و گفت بسیار مشخص است مافیایی که تا حالا پیگیر سدسازی در انتقال آب بود، در حال حاضر با تعریف جدیدی از تامین آب، منافع خود را حفظ می‌کند. او درباره انتقال آب دریا به شهر یزد هم گفت: