خاموشی یک ذهن روشنگر: میرشمس الدین ادیب‌سلطانی درگذشت

۲۰ مهر ۱۴۰۲: میرشمس‌الدّین ادیب‌سلطانی (زادهٔ ۲۱ اردیبهشت ۱۳۱۰ در بروجرد) در بیمارستانی در تهران درگذشت. او دانشی گسترده داشت: در رشته‌های پزشکی و روان‌شناسی تحصیل کرده بود، نقاشی می‌کرد، فیلسوف و منطق‌دان بود، مترجم بود، به زبان‌های مختلفی تسلط داشت، از نوجوانی به مبارزه برای آزادی و عدالت گرایش داشت، همواره به آرمان چپ وفادار بود و در اندیشه‌ی سوسیالیستی تلاشی اصیل برای عقلانی کردن سیاست می‌دید.

عقل روشنگر

برنامه‌ی فکری میرشمس الدین ادیب‌سلطانی را می‌توان زیر مقوله‌ی «روشنگری» برد. او مترجم یک اثر بنیادی از سنت روشنگری است: «سنجش خرد ناب» اثر ایمانوئل کانت. علاقه‌ی او به ریاضیات و منطق از علاقه‌‌اش به فکر روشن برمی‌خاست. در زبان هم در صدد روشنگری بود: در این اندیشه بود که زبان فارسی مجموعه‌ای گسترده از مقوله‌ها را برای فهم جهان پیچیده در اختیار داشته باشد. از این رو از تمام امکان‌های زبان بهره می‌جست و به این خاطر به گذشته‌های دور هم رجوع می‌کرد. سنت‌گرا نبود و در عرصه‌ی زبان صنعت‌گری هم می‌کرد.

میرشمس‌الدین ادیب‌سلطانی نگران غلبه‌ی توهم و اسطوره و تاریک‌اندیشی بر عرصه‌ی سیاست بود. بایسته برای فکر روشنگر سیاسی را تعهد به آزادی و برابری و عدالت می‌دید. در اثری که به زبان انگلیسی در سال ۲۰۱۰ زیر عنوان The Question of the Left and Its Future (مسئله‌ی چپ و آینده‌ی آن) منتشر کرد، چپ را به عنوان پروژه‌ای برای عقلانی کردن سیاست معرفی کرد.

مکتبی بحث‌انگیز در ترجمه

ادیب‌سلطانی همواره از زبانی اصلی ترجمه می‌کرد. نوشته‌های منطقی ارسطو را از یونانی ترجمه کرد و «سنجش خرد ناب» را از آلمانی.

ترجمه‌هایش بحث‌انگیز می‌شدند اما کمتر کسی توانایی و شهامت انتقاد مستقیم از او را داشت، چون او کارش را چنان دانشمندانه و دقیق انجام می‌داد که مصاف فکری با او ساده نبود. در نهایت همه می‌گفتند که ترجمه‌هایش فهم‌پذیر نیستند. ولی او در پی ساده‌سازی نبود، و هنجاری را که پی می‌گرفت دقت و وفاداری به متن اصلی بود.

در مکتبی که در ترجمه گشود، شاید تنها یک نفر حضور داشت: خود او. با وجود این به درستی می‌توانیم از مکتب ادیب‌سلطانی در ترجمه سخن گوییم.