رویارویی سودبران و مخالفان صنعت پلاستیک در نایروبی: معاهده مقابله با آلودگی پلاستیک نهایی می‌شود؟

روز دوشنبه ۱۳ نوامبر/ ۲۲ آبان در نایروبی نمایندگان دولت‌ها، سازمان‌های حفاظت از محیط‌ زیست و شرکت‌های پتروشیمی دور هم جمع شده‌اند تا به یک معاهده مشترک برای مقابله با آلودگی روز‌افزون پلاستیک در جهان دست یابند.

این سومین گردهمایی در یک برنامه فشرده پنج جلسه‌ای است که قرار است تا پایان سال آینده تکمیل شود.

دو دور اول مذاکرات در پاریس و پونتا دل استه، اروگوئه برگزار شد. محورهای مورد مذاکره در این جلسات تقریباً مشابه مذاکرات بین‌المللی تغییرات اقلیمی است. شاید به این دلیل که هم آن‌ها که خواستار تغییرند و هم آن‌ها که سودبران وضع موجود، در هر دو یکسانند. پلاستیک عمدتاً از نفت خام و گاز طبیعی ساخته می‌شود که به کشورها و شرکت‌های تولیدکننده نفت سهم بزرگی در هر معاهده‌ای می‌دهد.

مذاکره کنندگان جهانی آخرین بار در ژوئن در پاریس گردهم آمدند و توافق کردند که متن اولیه معاهده را قبل از اجلاس نایروبی تهیه کنند. این پیش‌نویس در اوایل سپتامبر منتشر شد. کمیته مذاکره بین دولتی سازمان ملل متحد در مورد آلودگی پلاستیک مسئول تدوین اولین معاهده بین‌المللی و الزام‌آور قانونی در مورد آلودگی پلاستیک در خشکی و دریا است.

نایروبی مکان مهمی برای میزبانی سومین جلسه است، زیرا پایتخت کنیا، این کشور آفریقای شرقی است که در مبارزه با آلودگی پلاستیک پیشتاز است. کنیا در اقدامی پیشگامانه در سال ۲۰۱۷، ساخت، فروش و استفاده از کیسه‌های پلاستیکی یک بار مصرف را ممنوع کرد، کیسه‌های پلاستیکی برای حمل و بسته‌بندی بسیار محبوب هستند. در یکی از شدیدترین ممنوعیت‌های استفاده از این محصولات، قانون‌شکنان در کنیا با جریمه نقدی و تا چهار سال زندان مواجه می‌شوند.

دو سال بعد، کنیا پلاستیک‌های یک بار مصرف مانند کارد و چنگال، نی و بطری‌های یک بار مصرف را در پارک‌ها، جنگل‌ها، سواحل و سایر مناطق حفاظت شده ممنوع کرد. کنیا همچنین نقش مهمی در مسائل زیست‌محیطی دارد، زیرا مقر اصلی برنامه ملی محیط‌ زیست است. کنیا بیش از ۷۰ درصد برق خود را از منابع تجدیدپذیر تولید می‌کند.

در نایروبی، نروژ و رواندا رهبری «ائتلاف بلندپروازانه»‌ای از دولت‌ها را برعهده دارند که می‌خواهند با کاهش تولید و محدود کردن برخی مواد شیمیایی مورد استفاده در ساخت پلاستیک تا سال ۲۰۴۰ به آلودگی پلاستیک پایان دهند.

آن‌ها در این ماه بیانیه مشترکی صادر کردند و خواستار یک معاهده بلند‌پروازانه و مؤثر برای محافظت از سلامت انسان و محیط زیست در برابر آلودگی پلاستیک شدند. آن‌ها «نگرانی عمیق» خود را در مورد افزایش قابل توجه تولید پلاستیک، زباله‌های پلاستیکی و انتشار گازهای گلخانه‌ای ابراز کردند. طبق پیش‌بینی سازمان ملل، تولید پلاستیک تا سال ۲۰۶۰ سه برابر خواهد شد.

از سوی دیگر، عربستان سعودی پیشتاز گروهی از کشورهایی است که صنایع بزرگ نفتی دارند و ترجیح می‌دهند بر بازیافت و مدیریت زباله تمرکز کنند. این ائتلاف از کشورها می‌خواهد که به جای محدودیت‌های فراگیر در تولید پلاستیک، برنامه‌های بازیافت خود را تقویت کنند.

هیئت ایالات متحده در میانه این دو گروه است و پیشنهاد می‌کند که این معاهده شامل برخی تعهدات جهانی معنادار آن گونه که ائتلاف بلندپروازانه می‌خواهد باشد، در عین حال برخی از اختیارات ملی را نیز به رسمیت بشناسد، هم به دلیل اختلافات بین کشورها و هم به دلیل اینکه برخی در غیر این صورت با آن موافقت نمی‌کنند.

این پیش‌نویس طیفی از دیدگاه‌های مشترک در دو جلسه اول را نشان می‌دهد. بیورن بیلر، هماهنگ‌کننده بین‌المللی شبکه بین‌المللی حذف آلاینده‌ها، این پیش‌نویس را با منوی بزرگی مقایسه کرد که غذاهای مختلفی در آن وجود دارد و هنوز سفارش افراد و انتخابشان مشخص نشده است. با این وجود، او گفت، بدیهی است که مذاکرات فراتر از زباله‌های پلاستیکی و پرداختن به تولید پلاستیک و مواد شیمیایی سمی مورد استفاده در ساخت پلاستیک رفته است.

برخی طرفین مذاکره خواهان معاهده‌ای هستند که به مسائل زیست‌محیطی و بهداشتی ناشی از استفاده از مواد شیمیایی برای امحای پلاستیک‌ها، بازیافت آن‌ها یا سوزاندنشان، رسیدگی کند.

رهبران صنعت جهانی پلاستیک از فرآیندی به نام بازیافت شیمیایی یا بازیافت پیشرفته حمایت می‌کنند و می‌گویند بسیار ناامید شده‌اند که پیش‌نویس تمرکز زیادی روی آن موضوع ندارد. آن‌ها این موضوع را برای حل بحران زباله‌های پلاستیکی ضروری می‌دانند.

گروه‌های زیست‌محیطی این درخواست بازیگران صنعت پلاستیک را یک تاکتیک بازاریابی برای منحرف کردن تمرکز از راه‌حل‌های واقعی مانند تولید و استفاده کمتر از پلاستیک می‌دانند.

بازیافت شیمیایی معمولاً از گرما یا حلال‌های شیمیایی برای تجزیه پلاستیک‌ها به مایع و گاز برای تولید مخلوطی شبیه روغن یا مواد شیمیایی پایه‌ای استفاده می‌کند. رهبران صنعت پلاستیک می‌گویند که این مخلوط را می‌توان دوباره به گلوله‌های پلاستیکی برای تولید محصولات جدید تبدیل کرد.

کریس جان، سخنگوی شورای بین‌المللی انجمن‌های شیمیایی، گفت که این پیش‌نویس فرصتی از دست رفته برای تمرکز بر بازیافت و بزرگتر کردن دوره چرخش پلاستیک است. او گفت که آنها در تلاش هستند تا بازیافت شیمیایی به پیش‌نویس کنونی اضافه شود.

او گفت: «تمرکز روی پایان دادن به آلودگی پلاستیک است، نه توقف تولید پلاستیک.»

کارن مک کی، رئیس شرکت نفتی اگزون موبیل گفت که آن‌ها می‌خواهند نگرانی به حق جهانی در مورد آلودگی پلاستیک را برطرف کنند و در عین حال اطمینان حاصل کنند که جامعه، از جمله کشورهای در حال توسعه، از مزایای استفاده از پلاستیک محروم نشوند.