موانع خانوادگی و اجتماعی در رشد و شکوفایی زنان نویسنده کرد

کاش جامعه طوری بود که زنان هم راحت می‌توانستند حرفشان را بزنند. فکر کنم خودسانسوری بزرگ‌ترین مانع خلاقیت زنان نویسنده است. دلیل آن هم به مردسالاری حاکم بر روابط اجتماعی ما برمی‌گردد؛ مردسالاری که هم در خانواده و خیابان وجود دارد هم در حکومت و سیاست. یک شاعر مرد خیلی راحت‌تر از منِ زن می‌تواند از مفاهیمی مانند عشق و از مسائلی مانند بوسه و انتظار و تب و تاب معشوق را توصیف کند.

بحث بر سر توانایی در سرودن شعر نیست، بحث بر سر ترس از قضاوت شدن است. من برای اینکه از این قضاوت‌ها دور بمانم باید خودم را سانسور کنم. اگر بدون خودسانسوری بنویسم ترسم از انتشار بیشتر می‌شود. بماند که اصلاً به چنین نوشته‌هایی مجوز می‌دهند یا نه! البته همۀ افراد جامعه اینطور نیستند، ولی کافی است چند نفر دست به قضاوت بزنند. همان هم برای من نویسنده گران تمام می‌شود.

اوضاع زنان نویسنده نسبت به گذشته خیلی فرق کرده اما هنوز هم همچنان شرایط برای همه یکسان نیست. برخی از نویسندگان و شاعران زن به خاطر حمایتی که از خانواده دریافت می‌کنند یا به دلیل جسارتی که دارند آزادانه‌تر می‌نویسند. ولی بیشتر ما اینطوری نیستیم. البته این مسئله فکر نکنم ربطی به جغرافیا و نژاد و قومیت نداشته باشد. برای همۀ زنان‌ ایرانی که دغدغۀ کار فرهنگی دارند این مسئله کم و زیاد وجود دارد.

مردسالاری فقط زمینه‌ساز خودسانسوری نیست. بلکه بی‌توجهی یا بی‌اهمیت جلوه دادن آثار زنان هم ناشی از همین نگاه است. حرف یک منتقد مرد بیشتر از منتقد زن تأثیر دارد و همه ممکن است گمان ببرند که حرف منتقد مرد علمی‌تر و تخصصی‌تر است. خود من همیشه دقت می‌کنم منتقد مرد در مورد شعرهایم چه می‌گوید. چون می‌دانم حرف او تاثیر بیشتری روی مخاطب دارد.

مهم‌ترین مشکل در نظام سیاسی و در بینش و نگرش مردسالار نهفته است. این سیستم که بر مدار مردمحوری شکل گرفته، آن را بازتولید و تشدید می‌کند و به همین خاطر فعالیت فرهنگی زنان-در هر زمینه‌ای- کم اهمیت‌تر از فعالیت مردانه جلوه داده می‌شود. همین باعث شده زنان ناخودآگاه به سمت موضوعات کلیشه‌ای در نوشتن بروند، در نتیجه مخاطب آنچنانی هم نداشته باشند. یعنی اگر زن از آن موضوعات کلیشه‌ای عدول کند یا حتی آن موضوعات را از زاویه دید متفاوتی بنویسد احتمال اینکه مورد قضاوت قرار بگیرد بیشتر است.

حکومت و سیاست در این زمینه تأثیر دارد. مثلاً من در نشریات اقلیم کردستان راحت‌تر می‌توانم موضوعات زنان را بیان کنم تا در نشریات ایرانی. این درحالی‌ست که نشریات ایرانی سروگردنی از نشریات اقلیم بالاتر و حرفه‌ای‌تر هستند. ولی چون سانسور و سیاست سرکوب زنان در ایران بیشتر است، حرف زدن درمورد مسائل زنان هم سخت‌تر می‌شود، در نتیجه نگاه جامعه هم کلیشه‌ای‌تر می‌شود.

من هم بدون شک هم وجود مردسالاری را قبول دارم و هم اینکه زبان مادری ما به دلیل محدودیت‌هایی که در ایران دارد مخاطب کمتری دارد. اما این همۀ دلایل برای کمبود مخاطب آثار زنان نیست، چون ما نویسندگان مرد هم داریم که مخاطب ندارند. خوشبختانه امروزه زنان در جامعه کردستان ایران، با همۀ محدودیت‌هایی که دارند، به نسبت گذشته شرایط بهتری پیدا کردند-فقط به نسبت گذشته عرض می‌کنم وگرنه هنوز موانع زیادی وجود دارد – و با این حال به نظر من یکی از دلایل کمبود مخاطب آثار زنان، به ناتوانی آنها در نوشتن کتاب‌های شاخص برمی‌گردد.

 مخاطب به اثر نویسنده توجه می‌کند نه جنسیت او. اگر کمبود مخاطب را فقط به جنسیت نویسنده ربط دهیم، در اینصورت نباید آثار نویسندگانی مثل ویرجینیا وولف و جین آستین فروش می‌رفت. رمان‌های آنها هم به کُردی ترجمه شده و مخاطب خوبی هم دارند، در گذشته شاعرانی مثل ژیلا حسینی داشتیم که به کردی می‌نوشتند و مخاطبان بسیاری هم می‌یافتند. پس مسئله فقط جنسیت نیست، به نظر من، ما زن‌ها باید سطح نوشته‌هایمان را بالا ببریم تا بتوانیم مخاطب بیشتری پیدا کنیم.

راستش تنها منبع درآمد خانوادۀ ما، پدرم است. خودم متأسفانه نتوانستم شغل پیدا کنم. سرمایه‌گذاری برای انتشار کتاب پول می‌خواهد. البته می‌توانم تعداد کمی چاپ کنم ولی خُب من هم مثل هر شاعری دوست دارم کتابم در همۀ کتابفروشی‌ها موجود باشد. فقط هم پول چاپ کتاب که نیست، باید هزینۀ طرح جلد و صفحه‌آرایی را خودم بپردازم. با درآمد پدرم رویم نمی‌شود برای چنین کاری از او پول بخواهم. چندبار تصمیم گرفتم کتاب‌هایم را رایگان در اینترنت منتشر کنم، ولی راستش لذت کتاب چاپی یک چیز دیگر است. بخصوص اگر اثر اولتان باشد دوست دارید کتاب در ویترین کتاب‌فروشی‌ها دیده شود. حالا اینکه مخاطب دارد یا نه حرف دیگری است.

تقریباً در همۀ نشست‌های ادبی زنان بیشترین تعداد را دارند. حتی برخی مواقع جلسات رونمایی از کتاب‌های زنان سالن جلسات را پر می‌کند. یا در بسیاری از شهرها مثل بوکان، مهاباد، سنندج، اشنویه، بانه و... جلسات کتابخوانی و نقد کتاب توسط زنان برگزار می‌شود. در تلگرام گروه‌های کتابخوانی زیادی وجود دارند که زنان کُرد نقش اصلی را در گرداندن آنها دارند. بیشتر این خانم‌ها هم خودشان دست به قلم هستند و از هر سنی بینشان هست. می‌خواهم بگویم، معمولاً خانواده‌ها مخالفتی با این فعالیت‌ها ندارند، ولی به عنوان نویسنده یا شاعر آنطور که باید و شاید در خانواده جدی گرفته نمی‌شوند. البته فکر می‌کنم در تمام ایران اینطوری باشد. دغدغه‌های اقتصادی و معیشتی و صدها چیز دیگر اهمیت کتاب و نویسنده را کم کرده است.

من مطمئنم اگر هرکدام از این خانم‌ها بتوانند نویسندۀ خوبی بشوند و مخاطب پیدا کنند، خانواده هم اهمیت کارشان را درک می‌کند، ولی فعلاً چون اهمیت کتاب یا شعرهایی که خانم‌ها منتشر می‌کنند پایین است، جدی هم گرفته نمی‌شوند.

درست است که معمولاً خانواده‌ها مخالفتی با شاعر شدن و نویسنده شدن فرزندان یا همسر خود ندارد ولی وقتی از سمت آنها جدی گرفته نشوند، خود به خود از کارشان ناامید می‌شوند. کم نویسندۀ خانم نداریم به‌رغم اینکه نوشته‌هایشان چنگی به دل نمی‌زند و مخاطبی هم ندارند ولی چون از حمایت همسر یا اعضای خانواده برخوردارند مدام کار منتشر می‌کنند. به نظر من برای خانم‌ها که در طول تاریخ هیچ وقت جدی گرفته نشدند، حمایت خانواده عنصر اساسی است. حمایت آنها دلگرمی است و می‌تواند مشوق خوبی برای ادامه کار باشد.