«دانشجویان برای عدالت در فلسطین»: سرآغازها به روایت حاتم بزیان، استاد برکلی

جنبش دانشجویی فلسطین به بلندی تاریخ قبل و بعد از اشغال سرزمین‌های فلسطینی‌ست؛ جنبشی که امروز به یکی از پرآوازه‌ترین جنبش‌های دانشجویی جهان تبدیل شده است. بین سال‌های ۷۰ و ۸۰ میلادی پس از اشغال سزرمین‌های فلسطینی توسط صهیونیست‌ها اتحادیه کل دانشجویان فلسطینی در دانشگاه‌های آمریکا مرکز سازماندهی و بسیج کنشگری شد. این اتحادیه نخست در سال ۱۹۵۹ در قاهره به ثبت رسید و به سرعت در سوریه، لبنان و اردن شروع به سازماندهی کرد و در کوتاه مدت در تمامی دانشگاه‌هایی که جمعیت دانشجویان فلسطینی مشغول به تحصیل داشت گسترش پیدا کرد.

با آغاز درگیری‌ها بین سازمان فتح به رهبری عرفات و سازمان حماس داخل مرزهای فلسطین فعالیت‌های این اتحادیه دچار وقفه طولانی مدتی شد. جنبش دانشجویی فلسطین در گذار از انتفاضه اول فلسطین یا انقلاب سنگ، جنگ خلیج، خاتمه آپارتاید در آفریقای جنوبی و پیمان اسلو در سال ۱۹۹۳ در دانشگاه برکلی کالیفرنیا اقدام به ثبت سازمان «دانشجویان برای عدالت در فلسطین یا SJP» کرد.

SJP که متشکل از دانشجویان کارشناسی، کارشناسی ارشد و دکترا به رهبری عثامه قاسم بود، سعی داشته است از الگوها و ساختارهای قدیمی سازماندهی‌های جناحی کاملا عبور کند. از سرآغاز شکل گرفتن تا به امروز و در جریان جنبش انتفاضه دانشجویی، این سازمان مستقل از سازماندهی‌های جناحی بوده، در جهت‌گیری‌ها سکولار عمل کرده و به روی تمامی حامیان عدالت در فلسطین از جمعیت‌های گوناگون با هر ملیت و گرایشی باز بوده است. چنین عملکرد پیشرو و موفقی حاصل مشاهده و سرمشق گرفتن از نمونه‌های مشابه جنبش‌هایی همچون جنبش ضد آپارتاید آفریقای جنوبی و ائتلاف ملی دانشجویان رنگین‌پوست انجمن دانشجویان ایالات متحده بوده است.

دکتر حاتم بزیان، استاد دانشگاه برکلی و از اولین اعضای سازمان SJP در زمان شکل‌گیری این سازمان روایت می‌کند که تقاطع و ائتلاف‌سازی بین این جنبش‌ها در آن برهه تاریخی آنقدر بنیادین و ریشه‌ای بود که در سال ۱۹۹۰ دانشجویان عرب و دانشجویان SJP برای سخنرانی نلسون ماندلا در اوکلند دعوت شدند و به عنوان پیشروان جنبش، داوطلبانه مشغول به فعالیت شدند.

دکتر بزیان در مطلبی با عنوان «تاریخ مقدماتی دانشجویان برای عدالت در فلسطین»، به طور مفصل تاثیر جنبش‌های دانشجویی و غیردانشجویی دهه‌های ۷۰ بر شکل‌گیری این گروه دانشجویی و نیز بر فعالیت‌های آن را روایت کرده است.

درک این ارتباط و تاثیر همه این جنبش‌ها به ویژه در دهه ۱۹۹۰ در شکل‌گیری و استراتژی جنبش دانشجویی SJP مستلزم آگاهی مختصری از تاریخ این جنبش‌هاست. از این رو مرور مختصر و تیتروار تاریخ جنبش‌های ذکر شده ضروری‌ است.

۱. جنبش ضد آپارتاید آفریقای جنوبی

این جنبش در سال ۱۹۵۹ با روش تحریم معاملات و تجارت با رژیم آپارتاید آغاز شد و در سال ۱۹۹۴ با انتخاب نلسون ماندلا به عنوان اولین رئیس جمهور آفریقای جنوبی پس از پایان آپارتاید و برگزاری انتخابات دموکراتیک به پیروزی رسید.

موسس این جنبش کشیش سفید پوستی به نام تِرِوِر هادلستون بود که با همکاری نلسون ماندلا و فعالین ضد آپارتاید همچون هلن جوزف، روث فرست، دزموند توتو و بسیاری دیگر علیه تخریب منطقه حاشیه‌نشین سوفیاتاون ــ که اتفاقا مرکز فرهنگی سیاه‌پوستان هم بود ــ شروع به فعالیت کرد. نتیجه همکاری این مبارزان شکل‌گرفتن جنبش و سازمان ضد آپارتاید (AAM) بود.

این سازمان که در سال ۱۹۵۹ شروع به کار کرد، در پاسخ به درخواست آلبرت لوتولی برای اقدام علیه آپارتاید، استراتژی بکارگیری تحریم توسط مصرف کنندگان را تاسیس و پایه‌گذاری کرد. این تحریم توسط اتحادیه‌ها، دانشجویان و برخی احزاب حمایت شد و در نتیجه بعد از دهه‌ها تلاش بی‌وقفه، در پیروزی آپارتاید نقش آفرید. در حقیقت اولین استراتژی این جنبش و سازمان‌های حامی آن‌های تحریم‌های اقتصادی بود که توسط سازمان ملل در سال ۱۹۶۲ تبدیل به یک قطعنامه شد. 

۲. جنبش‌های علیه جنگ و در مخالفت با جنگ عراق

مخالفت با جنگ در آمریکا از سال ۱۸۱۲ یکی از پر مناقشه‌ترین مباحث سیاسی-اقتصادی‌ست که تبدیل به یکی از مهمترین جنبش‌های مدنی آمریکا شده است.

مخالفت حزب فدرالیست آمریکا با جنگ سرآغاز تاریخ چند صد ساله این مبحث پرمناقشه است که با مخالفت با جنگ ویتنام تبدیل به یکی از مهمترین جنبش‌های مخالفت با جنگ شد. برای نمونه می‌توان به جنبش دانشجویی که در دانشگاه کلمبیا شروع شد اشاره مختصری کرد و رابطه آن با اشغال ساختمان همیلتون هال را در سال ۱۹۶۸ و ۱۹۶۸ بررسی کرد.

تاریخ جنبش دانشجویی دانشگاه کلمبیا و دانشگاه‌های آمریکا به سال‌های ۱۹۶۸ برمی‌گردد. این جنبش با جنبش قدرت سیاهان، جنبش‌های ضدنژادپرستی و جنبش علیه جنگ در ویتنام پیوند خورده بود.

نقطه آغاز این جنبش زمانی رقم خورد که باب فلدمن دانشجوی رشته حقوق و عضو انجمن دانشجویان مدافع جامعه دموکراتیک در حین مطالعه در دانشگاه مدارکی در کتابخانه بین‌المللی حقوق یافت که دال بر همکاری موسسه خصوصی تحلیل‌های دفاعی آمریکا و وزارت دفاع ایالات متحده آمریکا با این دانشگاه بود.

در حقیقت دانشگاه کلمبیا در بررسی و پژوهش درباره اسلحه‌ها و گازهای اعصاب محققین فعال داشت و از موسسات دولتی بودجه دریافت می‌کرد. مدارک و یافته‌های باب فلدمن، جامعه دانشجویان دموکراتیک دانشگاه کلمبیا و دست‌اندرکاران کمپین علیه جنگ را به شدت تحت تاثیر قرار داد.

در ۲۷ مارس سال ۱۹۶۸ عده‌ای از این دانشجویان دست به تظاهرات مسالمت‌آمیزی در ساختمان کتابخانه حقوق زدند. شش نفر از این دانشجویان به اتهام شرکت کردن در این تظاهرات مسالمت‌آمیز داخل ساختمان‌های دانشگاه توسط مسئولین توبیخ و مشمول قانون عفو مشروط شدند یعنی ادامه تحصیل این دانشجویان مشروط به بررسی مسئولین دانشگاه بود. ۸۵ درصد این دانشجویان آفریقایی‌ـ‌آمریکایی و یا اهل پورتوریکو بودند.

از آنجایی که نام باب فلدمن در اخبار مبتنی بر همکاری دانشگاه کلمبیا با تحقیقات سازمان دفاع آمریکا بر روی سلاح‌های جنگی دیده می‌شد، اف بی‌آی پرونده تحقیقی علیه او تشکیل داد. در همین اثنا احداث باشگاه ورزشی دانشگاه کلمبیا در هارلم در یک پارک عمومی در دست اقدام بود که برای حضور سیاهان محدودیت ایجاد می‌کرد، هرچند لایحه حقوق مدنی ۱۹۶۴ که به تازگی تصویب شده بود این اقدام را غیرقانونی می‌کرد.

خشم دانشجویان در حالی انباشته می‌شد که طی این مدت دانشجویان زن و مرد سیاه پوست تحت فشارهای آکادمیک زیر ذره‌بین قرار گرفته بودند. در بیست و هفت مارس ۱۹۶۴ تظاهرات عظیم دانشجویی در دانشگاه کلمبیا علیه سرکوب دانشجویان معترض آغاز شد و هشت روز پس از آغاز این تظاهرات گسترده دکتر مارتین لوترکینگ ترور شد.

پیوند فعالین ضد جنگ، اکتیویست‌های ضدنژادپرستی و منتقدان علیه جنگ ویتنام و صنایع اسلحه‌سازی، نقطه عطف مبارزات این دانشگاه بود که همزمان با اعتراض‌ها علیه جنگ ویتنام در کشورهای دیگر در صدر اخبار آمریکا و جهان قرار گرفت.

دانشجویان یک هفته در فضای عمومی دانشگاه تحصن کردند و فضای عمومی دانشگاه‌ها را تبدیل به اردوگاه‌های مقاومت کرده بودند. اعتراضات به محل احداث ورزشگاه در حال احداث هم به داخل کلمبیا کشانده شده بود. در سی آوریل ۱۹۶۸ با دخالت پلیس، بسیاری از آنها بازداشت شدند. این دانشجویان در اقدامی نمادین ساختمان همیلتون هال را به اشغال درآورده بودند.

۱۵ فوریه سال ۲۰۰۳ جهان شاهد اعتراض به جنگ عراق بود. این اعتراض در اقصی نقاط جهان به خیابان‌ها کشیده شد و شهرهایی مثل نیویورک و سانفرانسیسکو با جمعیتی کثیر در صدر اخبار جهان قرار گرفتند. مخالفت با این جنگ به سرعت در سازمان امنیت ملی، کارکنان نظامی، سربازان، کنگره آمریکا، وکلای روابط بین الملل و بسیاری از شهروندان عادی گسترش پیدا کرد. یکی از مهمترین دلایل مخالفت شهروندان آمریکا، جان سربازان آمریکایی بود که به یکی از مهمترین دغدغه‌های مخالفان در زمان این جنگ تبدیل شد و در انتخابات ریاست‌های جمهوری بعدی تا به امروز یکی از پرسش‌های بسیار مهم در زمان تبلیغات قلمداد می‌شود. 

در ماه آوریل ۲۰۲۴ نیز فعالین دانشجویی دانشگاه کلمبیا در اتحاد با ملت فلسطین به جنگ در غزه اعتراض مطالبات ضدآپارتایدشان را با برپا کردن کمپ‌هایی مشابه سال ۱۹۶۸ به گوش مسئولان رساندند. این مطالبات شامل پایان هرگونه همکاری مالی و تحقیقاتی با موسسات و کمپانی‌های صهیونیستی‌ است.

اشغال نمادین دانشگاه کلمبیا توسط دانشجویان تقدیم شد به هند، کودک فلسطینی که شاهد کشته شدن خانوده‌اش توسط ماموران آی دی اف بود و پس از تماس تلفنی با خانواده‌اش و استمداد کمک کشته شد.

پرچم «ساختمان هند» بر فراز همیلتون هال به همین خاطر افراشته شد.

۳. جنبش همبستگی آمریکای مرکزی

با شروع موج انقلاب‌های کمونیستی بین دهه هفتاد و هشتاد میلادی در کشورهای همسایه آمریکا از جمله السالوادور، نیکاراگوئه، هندوراس و گواتمالا هراس از بسط و گسترش حکومت‌های کمونیستی تشدید پیدا کرد. از این رو ایالات متحده آمریکا با اجرای سیاست‌های مداخله‌جویانه از نیروها و دولت‌های دست راستی حمایت‌های نظامی، تسلیحاتی و مالی کرد. حاصل سیاست‌های مداخله‌جویانه آمریکا به جز بحران سیاسی و اقتصادی خروجی دیگری نداشت.

جنبش همبستگی آمریکای مرکزی در نتیجه مشاهده چنین بحرانی توسط روشنفکران مردمی و برخی از سازمان‌های دینی شکل گرفت. این جنبش هرگز پیروز نشد و بحران اقتصادی حاصل از جنگ‌های داخلی سبب شد تعداد بسیار زیادی از شهروندان این کشورها مجبور به مهاجرت به ایالت متحده شوند. قوانین اصلاح و کنترل مهاجرت دولت ریگان در پاسخ به این موج مهاجرت در دهه هشتاد موجب شد بسیاری از این پناهندگان غیرقانونی شناخته شوند. جنبش‌های مردمی و کلیساها ده‌ها متولی پناهگاه‌های دینی را در مرزهای مشترک با این کشورها به راه انداختند تا از دستگیر شدن و اخراج این پناهندگان جلوگیری کنند. این بحران هنوز در مرزهای ایالت متحده آمریکا ادامه دارد. 

۴. پانصدمین سال مقاومت علیه ورود کریستف کلمب

از سال ۱۹۸۲ روز کلمبس یا همان سالروز ورود کریستف کلمب در ایالت متحده آمریکا (۱۲ اکتبر) روز ملی میراث آمریکا نام گرفت و تعطیل عمومی شد. این سال‌روز در برخی از کشورهای اروپایی و آمریکای لاتین پیش از این جشن گرفته می‌شد.

بسیاری از فعالان و اکتیویست‌ها از جمله فعالین جنبش بومیان آمریکا (AIM) تلاش بسیاری کردند که افکار عمومی را متوجه نقش موثر کریستف کلمب در استعمار قاره آمریکا توسط اروپاییان و قتل عام بومیان آمریکا جلب کنند. از این روز بسیاری از بومیان همه‌ساله در روز شکرگزاری و روز کلمبس به نقد و افشای نسل‌کشی بومیان آمریکا توسط استعمارگران اروپایی می‌پرداختند.

سال ۱۹۹۰ در اولین جلسه قاره‌ای ملاقات و گردهمایی بومیان آمریکا در کیتو پایتخت اکوادور پانصدمین سالگرد مقاومت علیه ورود کلمب مورد بحث و بررسی قرار گرفت. در این جلسه نمایندگان بومیان از نقاط مختلف آمریکا گرد هم آمدند تا بر سر اتحاد بومیان به موافقت برسند. نتیجه سال‌ها تلاش و پیگیری فعالان بومی، ثبت «سالروز همبستگی با بومیان» برای ۱۲ اکتبر بود که در سال ۱۹۹۲ در شهر برکلی ایالت کالیفرنیا آغاز شد.

۵. دوره پس از تصویب قانون ۱۸۷ کالیفرنیا در سال ۱۹۹۴

در سال ۱۹۹۴ برخی از نمایندگان جمهوریخواه ایالت کالیفرنیا طرح رفراندوم قانونی را ارائه کردند که مانع دسترسی مهاجران قانونی به خدمات ایالتی کالیفرنیا از جمله دسترسی به خدمات درمانی غیر اورژانسی و آموزش همگانی و دیگر خدمات دولتی می‌شد.

در واکنش به چنین طرحی فعالین مدنی در دانشگاه‌ها، فعالین قومیتی، کلیساها، صندوق حمایت و آموزش مکزیکی-آمریکایی‌ها و اتحادیه آزادی‌های مدنی آمریکا فعالیت‌های متفاوتی از جمله تجمعات اعتراضی را سازماندهی کردند. پس از تصویب این قانون، شکایت قانونی علیه آن در دادگاه ایالتی با حمایت بسیاری از همین سازمان‌ها و فعالین مدنی و حقوقی ارائه شد و پس از چهار سال پیگیری‌های قانونی، اعتراضات و تظاهرات خیابانی در همین دادگاه خلاف قانون اساسی شناخته شد.

دانشجویان فلسطینی و جنبش‌های دانشجویی

حاتم بزیان تاکید دارد «دانشجویان فلسطینی در تدارک و سازماندهی همه این جنبش‌ها مسئولیت‌های کلیدی و نقش‌های رهبری ایفا کردند و پیشاپیش تجربه و آمادگی آغاز سازماندهی و ایجاد یک پلتفرم باز فلسطینی بر اساس همکاری با این جنبش‌ها پدید آمده بود و منطقی این بود که پروژه در دانشگاهی مثل برکلی یکی از قطب‌های کلیدی اکتیویسم دانشجویی آغاز شود.»

او اضافه می‌کند: «مهم است به یاد بیاوریم دانشجویان حامی اسرائیل در مقابل بیشتر جنبش‌های ترقی‌خواه موضع مخالف گرفتند و در مقابل از جنگ در عراق و قوانین ویرانگر علیه آمریکای لاتین حمایت کردند.»

او همچنین روایت می‌کند:

همکاری دانشجویان فلسطینی در جنبش‌هایی که از آن یاد شده و البته همزمانی و اشتراک مواضع مبارزاتی سبب شد اولین تحصن‌ها و اعتراضات این سازمان با استقبال بسیار خوبی برگزار شوند.

هر چند که پس از پیمان اسلو این سازمان دانشجویی با چالش‌های بسیاری مواجه شد و موضع منتقدانه‌ش درباره این پیمان سبب شد که حمایت برخی از رهبران اکتیویست را به طور کوتاه مدت از دست بدهد اما حمله باروخ گلدشتاین، یک یهودی آمریکایی تندرو، به مسجد ابراهیم شهر الخلیل و کشتن ده‌ها نفر از فلسطینیان در ماه رمضان سبب شد این سازمان باردیگر رهبری اعتراض‌ها و تجمع‌ها را در کنار دیگر رهبران دانشجویی به عهده بگیرد.

از آن تاریخ تا به امروز SJP در کنار سازمان‌های دیگری همچون صدای یهودیان برای صلح، اتحادیه‌ها و جنبش‌های کارگری، جنبش‌های اقلیتی، جنبش کوئیرها و برخی از جنبش‌های زنان آمریکا قرار گرفته و شعبه این سازمان در سراسر ایالت‌های آمریکا مشغول به فعالیت است.

رهبران این شعبه‌ها ممکن است به جز فعالیت در این سازمان نقش‌های کلیدی و رهبری در سازمان‌های اکتیویستی و دانشجویی دیگری را برعهده داشته باشند و همین امر سبب شده سیاست فراگیری جمعیت‌های گوناگون را در صدر سیاست‌های اجرایی این سازمان قرار بگیرد.

آنچه در اعتراضات بعد از هفتم اکتبر سال ۲۰۲۳ و آغاز نسل‌کشی در فلسطین در آمریکا به چشم می‌خورد حاصل همین سیاست‌های فراگیر است. با شروع دوباره سازماندهی‌های گسترده توسط فعالین دانشجویی SJP  با حمایت بسیاری از فعالین و سازمان‌های سوسیالیستی از جمله حزب سبز، حزب برای سوسیالیسم و آزادی، و آلترناتیو سوسیالیست دموکراتیک روبرو بوده است. SJP طرح برپایی کمپ‌های اعتراضی در تمامی دانشگاه‌های آمریکا را رهبری و یا هدایت کرد و توجه جمعیت بسیاری از رسانه‌های خبری را متوجه این جنبش دانشجویی فراگیر و پیشرو کرد. این جنبش در حال حاضر با تعطیل شدن دانشگاه‌ها طرح توجه و مراقبت از اجتماع را در دست کار دارد تا با بازگشت دوباره دانشجویان بتواند از تمامی پتانسیل‌های ممکن برای دوباره سرگیری تجمعات بهره ببرد. 

جنبش دانشجویان برای عدالت در فلسطین با بهره‌گیری از تجربیات تاریخی جنبش‌های مدنی به طور عملی از رهبران مبارز و سازماندهندگان آموخت، تجربه کسب کرد و با آنها همکاری کرد تا در جریان این همکاری برای اهداف مشترک رهایی جمعی راه‌های گفتمان، تبادل اندیشه، آموزش مهارت‌های مدنی و مبارزاتی، و به اشتراک گذاشتن سرمایه‌های اجتماعی، فرهنگی و سازمانی، صدای فلسطین را به گوش جهان برساند. این جنبش از پدران و مادران فلسطینی ساکن آمریکا شروع شد و امروز توسط نسل آمریکایی- فلسطینی دانشجویی در صدر اخبار جهان قرار گرفته است.

منابع:

Students for Justice in Palestine, The Early History | by Prof. Hatem Bazian | The official pub for FACE | Medium

Father Trevor Huddleston

1986: Immigration Reform and Control Act of 1986

Going the Distance: What Can DSA Learn from the 1980s Central America Solidarity Movement?

Central American Solidarity Murals of the Mission District

In pictures: A lookback at student protest movements in the US

A protest 56 years ago became an important part of Columbia’s culture.

The Long Struggle for Indigenous Peoples' Day

1994: California's Proposition 187

CA's Anti-Immigrant Proposition 187 is Voided, Ending State's Five-Year Battle with ACLU, Rights Groups