۱۰۰ سالگی انجمن قلم آلمان: انجمن نویسندگان تا چه حد می‌تواند سیاسی باشد؟
انجمن قلم یا «مرکز قلم» (PEN) آلمان، که به‌عنوان کانون نویسندگان این کشور شناخته می‌شود از آزادی بیان حمایت می‌کند. این پرسش که تا چه اندازه حضور سیاست در این انجمن مجاز است همواره مطرح بوده است. در انجمن قلم آلمان، مسئله محدودیت‌های آزادی بیان حتی منجر به انشعاب شده است.
بخش فرهنگ
نمایشگاه کتاب لایپزیگ در آلمان ـ عکس از شاتراستاک
انجمن قلم چگونه باید با سیاست برخورد کند؟ این پرسش از بدو تأسیس با این انجمن نویسندگان آلمان همراه بوده است. انجمن جهانی قلم در سال ۱۹۲۱ در لندن بنیان گذاشته شد و در پی آن در سال ۱۹۲۴ انجمن قلم آلمان تأسیس شد. بعدها زمانی که ناسیونال‌سوسیالیست‌های آلمان در سال ۱۹۳۳ به قدرت رسیدند، یک چیز روشن شد: انجمن قلم نمی‌تواند غیرسیاسی باشد.
در کنگره این انجمن، مخالفان سرسخت نازی با نمایندگانی که خواهان تطبیق انجمن با جهان‌بینی ناسیونال‌سوسیالیستی بودند رودررو قرار گرفتند و از پس این رویارویی انجمن قلم در تبعید تشکیل شد. برای انجمن قلم، مسئله سیاست در دوران جنگ سرد و وحدت دوباره آلمان غربی و شرقی مطرح بود و تا به امروز نیز همچنان مطرح است.
انجمن قلم خود را مدافع آزادی بیان و صدای نویسندگان تحت تعقیب و ستم می‌داند. اما این پرسش که آزادی بیان تا کجا پیش می‌رود بارها و بارها در انجمن قلم آلمان مطرح و به‌تازگی منجر به انشعاب و استعفای اعضا شده است.
مرکز قلم آلمان صدمین سالگرد بنیان‌گذاری خود را جشن می‌گیرد.
سیاست چه نقشی در تاریخ انجمن قلم آلمان ایفا کرد؟
انجمن قلم آلمان در ۱۵ دسامبر ۱۹۲۴ تأسیس شد. حدود سه سال پیش از آن، در ۵ اکتبر ۱۹۲۱، انجمن جهانی قلم در لندن توسط کاترین ایمی داوسون اسکات، نویسنده، نمایش‌نامه‌نویس و شاعر بریتانیایی تأسیس شد. او می‌خواست انجمنی بین‌المللی ایجاد کند تا پس از خصومت‌های ناشی از جنگ جهانی اول همکاری مشترک فکری و تفاهم میان نویسندگان جهان را ارتقا دهد.
جان گالسوورتی، اولین رئیس انجمن جهانی قلم، اعلام کرده بود که این نهاد باید غیرسیاسی باشد. اما این دیدگاه جلوتر در سال ۱۹۳۳ به موضوعی غیرواقعی تبدیل شد. ارنست تولر، مهاجر آلمانی، در کنگره انجمن قلم در سیسیل سخنرانی آتشینی علیه نازی‌ها ایراد کرد. هیئت آلمانی مدافع حکومت نازی‌ها که به صف نشسته بودند از جمله کسانی بودند که در اعتراض سالن را ترک کردند.
تأسیس انجمن قلم در تبعید در لندن
یک سال بعد، انجمن قلم آلمان در تبعید، در لندن تأسیس شد و در واقع همین انجمن است که همچنان به فعالیت خود ادامه می‌دهد. یوهانو اشتراسر، دبیرکل انجمن قلم آلمان از سال ۲۰۰۲ تا ۲۰۱۳، در این‌باره می‌گوید:
آن‌ها (اعضای انجمن قلم آلمان در تبعید) پس از تأسیس سعی کردند برای آزادی نویسندگان مانده در آلمان تلاش کنند و آن‌ها را از مسیرهای امن به خارج از کشور بیاورند. از آن زمان به بعد، انجمن قلم آلمان و انجمن جهانی قلم دیگر هرگز غیرسیاسی نبوده‌اند.
به‌گفته میشائِل لندگراف، دبیرکل فعلی انجمن قلم آلمان، سیاست از ابتدا در این انجمن نقش داشت. انگیزه اصلی تأسیس انجمن قلم آلمان، غلبه بر انزوای آلمان پس از جنگ جهانی اول بود. نویسندگان برجسته‌ای مانند برتولت برشت، آلفرد دُبلین و کورت توخولسکی به‌شدت از جهت‌گیری محافظه‌کارانه انجمن قلم آلمان انتقاد می‌کردند و تنها در سال ۱۹۲۶ به عضویت آن درآمدند.
انحلال توسط نازی‌ها
در سال ۱۹۳۴ ناسیونال‌سوسیالیست‌ها انجمن قلم آلمان را منحل اعلام کردند. در سال ۱۹۴۸ انجمن دوباره شکل گرفت و به دو بخش شرقی و غربی تقسیم شد.
تعارض‌ها و اختلاف نظرها بر سر موضوع سیاست در انجمن قلم همچنان وجود داشت. هاینریش بُل که در سال ۱۹۷۱ به ریاست انجمن قلم آلمان رسید و از سال ۱۹۷۱ تا ۱۹۷۴ رئیس انجمن جهانی قلم بود، منشور انجمن قلم را به‌شکل سیاسی تفسیر کرد و گفت:
اگر به منشور بنگرید به دشواری دستورالعملی ادبی یا درخواستی برای بحث‌های ادبی پیدا می‌کنید. منشور هر عضوی را موظف می‌کند که در برابر سانسور، نفرت نژادی و ملی‌گرایی بایستد، و من این را وظیفه‌ای تقریباً سیاسی می‌دانم.
مخالفان این سیاسی‌کردن شدید، از جمله اوتفرید پرویسلر، نویسنده ادبیات کودک و نوجوان و برنده جایزه ادبیات نسل جوان آلمان در سال ۱۹۷۲، انجمن قلم را ترک کردند. وحدت مجدد انجمن‌های قلم شرق و غرب آلمان تنها در سال ۱۹۹۸، پس از سال‌ها مبارزه با موفقیت انجام شد.
اختلاف‌های سیاسی اخیر در انجمن قلم آلمان
در بهار سال ۲۰۲۲ انجمن قلم آلمان، از جمله به دلیل مسائل سیاسی انشعاب داد.
دنیز یوجل، نویسنده و روزنامه‌نگار تُرک‌تبار آلمانی، دبیرکل وقت انجمن، در اواسط ماه مارس ۲۰۲۲، چند هفته پس از آغاز حمله نظامی روسیه به اوکراین، در جشنواره ادبیات کلن در یک سخنرانی خواهان ایجاد منطقه پرواز ممنوع بر آسمان اوکراین شد. پس از این سخنرانی پنج نفر از مسئولان انجمن قلم به این دلیل که یوجل از اختیارات خود فراتر رفته و منشور انجمن را نقض کرده است از او خواستند استعفا دهد. همچنین انتقادهایی از سبک ریاست یوجل در میان اعضای انجمن قلم وجود داشت و این منجر به جدل‌های تندی از طریق رسانه‌ها شد.
یوجل ابتدا در اکتبر ۲۰۲۱ به‌عنوان رئیس انجمن قلم آلمان در شهر دارمشتات انتخاب شد و با پیشینه‌ای که داشت از یکی از آرمان‌های این انجمن یعنی کمک به نویسندگان تحت تعقیب دفاع کرد. دنیز یوجل کسی بود که پس از کودتای نظامی در ترکیه از فوریه ۲۰۱۷ تا فوریه ۲۰۱۸ به اتهام «جاسوسی» و «تبلیغات تروریستی» در این کشور زندانی شد و پس از آزادی به آلمان بازگشت.
در نشست سالانه انجمن قلم آلمان در ماه مه ۲۰۲۲ در شهر گوتا واقع در ایالت تورینگن آلمان سرانجام یوجل از ریاست انجمن استعفا داد و با سخنانی تند آن را ترک کرد. او گفت اکثر اعضای انجمن قلم را «افراد خودمحور و بی‌دغدغه» تشکیل می‌دهند.
تأسیس انجمن قلم برلین
دنیز یوجل در ماه ژوئن همان سال، همراه با نویسندگانی مانند اِوا مناس، دانیل کهلمان و ولادیمیر کامینر، انجمن قلم جدیدی را در برلین تأسیس کرد. در پایان سال ۲۰۲۳ انجمن برلین براساس آمار خودِ این انجمن، حدود ۶۵۰ عضو داشت. انجمن برلین از پاییز ۲۰۲۳ عضو انجمن جهانی قلم شد.
این انجمن قلم جدید باید با انجمن قلم آلمان متفاوت می‌بود. هدف انجمن برلین برانگیختن بحث‌های اجتماعی، دفاع از آزادی بیان و روی‌آوری به بحث‌های سازنده عنوان شد. بسیاری از نویسندگان جوان و فعال در این انجمن عضویت دارند.
در پایان سال ۲۰۲۳، تنش‌های شدیدی در درون انجمن قلم برلین رخ داد و در نهایت چندین نفر استعفا کردند. این بار مسئله حمله حماس به غیرنظامیان اسرائیل در ۷ اکتبر ۲۰۲۳، حملات خونبار تلافی‌جویانه اسرائیل به نوار غزه و نگرش نسبت به اسرائیل بود. دنیز یوجل، تأکید کرده بود که انجمن قلم برلین برای تنوع افکار، از جمله دیدگاه‌های سیاسی، ارزش قائل است.
انجمن قلم آلمان درگیر چه مسائل سیاسی‌ای می‌شود؟
به‌گفته یوهانو اشتراسر، رئیس سابق انجمن قلم آلمان، در حالی که صلح ملل در ابتدا یکی از مهم‌ترین اولویت‌های انجمن قلم بود، در طول جنگ سرد شرایط دولت‌ها، به‌عنوان مثال در اتحاد جماهیر شوروی و در کشورهای در حال توسعه با رژیم‌های استبدادی، مورد توجه قرار گرفت و به‌طور فزاینده‌ای کمک به نویسندگان و دیگر افراد تحت تعقیب مطرح شد.
یکی از برنامه‌های انجمن جهانی قلم که انجمن قلم آلمان به‌طور فعال در آن شرکت می‌کند، «کمیته نویسندگان در زندان» (WIP) برای حمایت از نویسندگان، ناشران، ویراستاران، تصویرگران، وبلاگ‌نویسان و روزنامه‌نگارانِ تحت تعقیب است. نماینده آلمان در این بخش، نجم والی، نویسنده عراقی است که خود در کشورش آزار و اذیت را تجربه کرده است. او می‌گوید کار داوطلبانه یک شغل تمام وقت است. والی، به‌عنوان معاون انجمن قلم آلمان می‌گوید: «همه جا در آتش می‌سوزد».
کمک به نویسندگان در تبعید
در سال ۱۹۹۹ انجمن قلم آلمان «برنامه نویسندگان در تبعید» را برای کمک به نویسندگان تحت فشار در کشورهای مختلف راه‌اندازی کرد. بودجه این بخش را اداره فرهنگ فدرال آلمان تأمین می‌کند و انجمن قلم آلمان در حال حاضر از ۱۵ نویسنده همکار خود که در کشورهایشان مورد تهدید قرار گرفته‌اند، مراقبت می‌کند.
تلاش برای محدود کردن آزادی بیان موضوعی است که به‌طور فزاینده‌ای در میان نویسندگان آلمانی و انجمن قلم این کشور برجسته می‌شود. کلاوس-پیتر وُلف، نویسنده پرفروش جنایی، پس از انتخابات پارلمان اروپا در ژوئن ۲۰۲۴ گفت:
گرایش به راست تمام اروپا را فراگرفته است و نتیجه آن حمله به آزادی بیان خواهد بود.
ولف پنج سال پیش به دلیل تهدیدها تحت حفاظت پلیس قرار گرفت. او گفت «حملات از جناح راست بوده است». حمایت همکاران انجمن قلم از کلاوس-پیتر وُلف به او کمک بزرگی کرد.
پیش از این، در اوایل سال ۲۰۱۹، انجمن قلم آلمان اعلام کرده بود که فشار قضائی محافل جناح راست علیه نویسندگان منجر به خودسانسوری شده است. طرح شکایت یا انتشار نامه‌ها و تهدیدها برای توقف فعالیت نویسندگان در محدود کردن آزادی بیان نقش داشته‌اند.
ممنوعیت ورود راست‌های افراطی به انجمن قلم آلمان
انجمن قلم آلمان در آخرین موضع‌گیری خود در زمینه فشار راست‌ها روز شنبه ۲ تیر / ۲۲ ژوئن اعلام کرد که اعضای حزب راست افراطی «آلترناتیو برای آلمان» (AfD) حق ندارند در این انجمن عضو شوند.
این تصمیم براساس قطعنامه‌ای گرفته شد که روز قبل از آن در مجمع عمومی این انجمن در شهر هامبورگ به تصویب رسید.
انجمن قلم در توضیح این مصوبه خود گفت ارزش‌های تعریف‌شده و اصول بنیادی این انجمن با هدف‌های سیاسی حزب «آلترناتیو برای آلمان»، «به‌طور مستقیم مغایرت دارند».
میشائِل لندگراف، دبیرکل انجمن قلم آلمان در این‌باره گفت:
با این تصمیم، اعضای انجمن قلم به اتفاق آرا بر پایبندی خود به ارزش‌ها و اصول تدوین‌شده در منشور انجمن جهانی قلم، تأکید می‌کنند.
در منشور انجمن جهانی قلم گفته‌شده که اعضای این انجمن موظف‌اند که «همواره از نفوذ خود برای برقراری تفاهم و احترام متقابل میان ملت‌ها استفاده کنند و همچنین علیه هر نوع نفرت‌پراکنی مبارزه کنند».
انجمن قلم آلمان گفته است هدف‌های سیاسی حزب «آلترناتیو برای آلمان» با این اصول کاملاً مغایر است.
انجمن قلم آلمان به کجا می‌رود؟
در دهه‌های اخیر انجمن قلم آلمان اغلب مورد انتقاد قرار گرفته است که دیگر به‌عنوان یک نهاد منتقد جدی تلقی نمی‌شود. یوهانو اشتراسر، دبیرکل انجمن قلم آلمان از سال ۲۰۰۲ تا ۲۰۱۳، با توجه به تعهد انجمن قلم به نویسندگان تحت تعقیب، در این‌باره می‌گوید:
بخش بزرگی از کارهایی که انجمن قلم انجام می‌دهد به چشم نمی‌آید. چیزهای کوچک بسیار زیادی وجود دارد ـ چیزهای کوچک از نظر ما ـ که برای دریافت‌کنندگان آن‌ها همه چیز است.
انجمن قلم آلمان در ۱۰۰ سالگی تأسیس‌اش طبق آمار خود حدود ۷۵۰ عضو دارد. این انجمن در آینده به چه سمتی می‌رود؟
میشائِل لندگراف می‌گوید هدف ترویج و تشکیل گروه‌های منطقه‌ای و تمرکز بر نویسندگان جوان است. در نشست سالانه انجمن قلم دانش‌آموزان و دانشجویان طرح «انجمن قلم جوان» را ارائه کردند. افزون بر این، یک انجمن قلم جدید هم منتظر به‌رسمیت شناخته شدن از سوی انجمن جهانی قلم است: «انجمن قلم ساکسونی-فریزی» که در سال ۲۰۲۳ از سوی نویسندگانی که به گویش آلمانی سفلا (ساکسونی) صحبت می‌کنند، تأسیس شد.
یوزف هَسلینگر، نویسنده اتریشی و رئیس افتخاری انجمن قلم آلمان، با اشاره به افزایش ساختارهای استبدادی و تلاش‌های اقتدارگرایانه در جهان می‌گوید:
انجمن قلم باید بار دیگر بر قصد اولیه خود از تفاهم بین‌المللی تأکید بیشتری کند. در این صورت انجمن قلم باید دوباره مسئولیت سیاسی قوی‌تری را به‌عهده بگیرد.
هَسلینگر تأکید کرد که نهادهایی مانند «کمیته نویسندگان در زندان» و «برنامه نویسندگان در تبعید» بسیار مهم هستند.
نظرها
نظری وجود ندارد.