یک انتخابات آزاد چه شکلی است؟

در اسلام شرط‌بندی ظاهرا حرام است اما انتخابات‌های جمهوری اسلامی همچنان بر شیوه مسابقه‌های اسب‌سواری برگزار می‌شود: هر کسی بیشتر رای آورد، برنده است و بقیه رای‌ها اهمیتی ندارند. این شیوه رای‌گیری نخست‌نفری یا همه مال برنده است.

در گذر چهار دهه، آنچه برای مقام‌های حکومت اهمیت داشته، صرف برگزاری انتخابات است بدون آنکه ویژگی‌های یک انتخابات آزاد را داشته باشد: یعنی شفافیت مالی وجود داشته باشد، نامزدها را عموم جامعه انتخاب کنند، نه چند نفر که به نظر ولایت فقیه بیشتر توجه دارند تا آنچه مردم بخواهند.

دموکراسی و انتخابات‌های ناآزاد در کنار انتخابات‌های آزادتر را می‌شود رتبه‌بندی کرد. کاری که موسسه‌های پژوهشی و سیاسی گوناگونی انجام می‌دهند. رسیدن به نمره‌یی بهتر در یک دموکراسی، تلاشی جمعی است. یعنی هیچ حکومتی برای انتخابات هنوز ایده‌آل نیست، اما برخی بهتر از بقیه می‌توانند رای مردم را لحاظ کنند، شفافیت مالی نشان دهند و رای‌ها را توسط مردم بشمارند و جمع بزنند.

همچنین، در انتخاباتی آزاد، مردم یک نفر را انتخاب نمی‌کنند تا به جای آنها تصمیم بگیرد. آنها به کلیت نامزدهای یک حزب رای می‌دهند و می‌دانند وقتی دولت شکل بگیرد، تمام مقام‌های ارشد کابینه پیش‌تر رای مردم را در همان انتخاباتی گرفته‌اند که نخست‌وزیر یا رئیس‌جمهور هم در آن انتخاب شده است. یعنی فردای انتخابات شگفت‌زده تصمیم‌های عجیب‌وغریب یک نفر نخواهی شد.

سوال این است، در تضاد با آنچه جمهوری اسلامی انتخابات می‌خواند، یک انتخابات آزاد، چه شکلی است و چه ویژگی‌هایی دارد؟

نامزد از پایین تعیین می‌شود نه اینکه از بالا انتخاب شود

استعمار بر شیوه‌های انتخابات کنونی تاثیرگذار است. مثلا در کشور کانادا، انتخابات به شیوه بریتانیا برگزار می‌شود: هر حزبی که بتواند در شیوه مسابقه‌های اسب‌دوانی، مانند جمهوری اسلامی، بیشترین رای‌ها را از آن خود کند و بیشترین تعداد نماینده را به پارلمان بفرستد، اگر در اکثریت باشد می‌تواند دولت تشکیل دهد و اگر در اقلیت باشد، با همکاری دیگر احزاب دولت را شکل می‌دهد.

در این میانه، نامزدها را اعضای یک حزب انتخاب می‌کند. هر کسی بخواهد می‌تواند عضو حزب شود و بسته به شرایط آن حزب، در انتخابات داخلی آن نامزد شود اما اگر برای یک محله در ونکوور نامزد می‌شود، باید بتواند اعضای آن حزب در این منطقه ونکوور را در انتخابات درون‌حزبی راضی کند که می‌تواند نماینده آنها باشد.

در همین فرآیند، خواسته‌های گوناگونی هم مطرح می‌شوند تا درنهایت در مانیفست هر حزب، در دوران تبلیغات انتخاباتی منتشر شوند: دفترچه‌یی که از سیر تا پیاز برنامه‌های هر حزب در موضوعات مختلف را بیان می‌کند. پس از انتخابات،‌ بر پایه همین مانیفست موفقیت یک حزب را سنجید.

به‌عنوان مثال، جاستین ترودو،‌ نخست‌وزیر کانادا در ۲۰۱۵ میلادی قول داد که شیوه انتخابات را تغییر می‌دهد تا رای‌های بیشتری تاثیرگذار باشند اما درنهایت این کار را نکرد.

چگونه رای بیشتری را در شمارش لحاظ کنی

در شیوه رای‌گیری نخست‌نفری، یک نفر می‌تواند حداقل رای را داشته باشد، اما نماینده همه باشد. مثل مجلس شورای اسلامی که هم‌اکنون نماینده‌هایش بعضا کمتر از پنج درصد رای‌های واجدین شرایط را کسب کرده‌اند اما برای برای بقیه جامعه هم تصمیم می‌گیرند.

برخی کشورها، شیوه رای‌گیری نمایندگی تناسبی را برگزیده‌اند که خود شکل‌های مختلفی دارد اما هدف یکی است: منطقه رای‌گیری را بزرگ‌تر می‌کنی، تعداد برنده‌ها را هم بیشتر می‌کنی. مثلا در آخرین انتخابات پارلمان اروپا در شهر لندن، پایتخت بریتانیا، هشت نفر را برمی‌گزیدی اما تنها کافی بود در کنار علامت یک حزب، یک ضرب‌در بزنی.

در زمان شمارش آرا، احزاب مختلف رای‌های مختلفی دارند ولی تفاوت در مقابل رای‌گیری نخست‌نفری شکل می‌گیرد: شما می‌توانی به حزب مورد علاقه‌ت رای بدهی. حزب تو شاید فقط ۲۰ درصد رای‌ها را از آن خود کند. در انتخابات نخست‌نفری، حزب شما تاثیری در نتیجه انتخابات ندارد ولی در اینجا، شما می‌توانی یک یا دو نماینده را با این ۲۰ درصد به پارلمان بفرستی.

انتخابات مال مردم است نه دولت

در یک انتخابات آزاد، انتخابات را مردم، در یک سازمان مستقل انتخاباتی که بودجه دولتی دارد، برگزار می‌کنند. افراد مختلف، بسته به کشور یا حقوق ساعتی دارند یا داوطلب و از سر صندوق تا شمارش آرا را انجام می‌دهند. شاید تا اینجا کمی شبیه به شیوه‌های برگزاری انتخابات در جمهوری اسلامی باشد اما درنهایت، این مردم هستند که رای‌های صندوق‌های مختلف را جمع می‌زنند و نتیجه را اعلام می‌کنند.

در کانادا، رای‌های انتخابات‌های فدرال را درنهایت به اوتاوا منتقل می‌کنند تا در یک انبار، نگهداری شوند. دهه‌ها بعد اگر شما مشکلی در موضوع یک انتخابات داشته باشید، اصل رای‌ها موجود است تا بتوان بررسی کرد که انتخابات درست برگذار شده یا نه.

پول و هزینه انتخابات شفاف است

چه بودجه برگزاری انتخابات، چه پولی که حزب یا دولت در اختیار هر نامزد برنده قرار می‌دهد، حتی فهرست کسانی که به اندازه پول خرد توی جیب‌شان به یک نامزد کمک مالی کرده باشند هم مشخص است. به شکل‌های مختلف می‌توان سراغ این داده‌ها رفت و شفافیت مالی انتخابات را سنجید.

رای خصوصی است

حضور در انتخابات و رای دادن، یک امر خصوصی است و در حریم شخصی فرد قرار دارد. برخلاف ایران که کارفرما، یا فرمانده پادگان و... ممکن است پس از انتخابات بخواهند مهر بر روی شناسنامه را نشان دهی، یا حتی بخواهند از رای‌ات عکس ارائه دهی، چنین کاری در یک انتخابات آزاد جرم است.

برخی کشورها مانند استرالیا برای رای ندادن، جریمه مشخص کرده‌اند تا مردم را به نوشتن رای سوق دهند تا مشارکت عمومی بالاتر برود. با وجود این، هر کسی می‌تواند رای ندهد و جریمه را پرداخت کند.

انتخابات برای همه دست‌رسی‌پذیر است

مهم نیست صندوق رای کجا قرار گرفته است، بایستی برای همه، بخصوص سالمندان و افراد معلول، دست‌رسی پذیر باشد.

اما اگر سر صندوق رای می‌دهی، مشخص است به کدام صندوق مراجعه کنی

در برخی کشورها مانند کانادا یا بریتانیا، مشخص است که سر کدام صندوق باید رای دهی. این صندوق، نزدیک‌ترین به محل زندگی‌ات است. با این شیوه، امکان ۲بار رای دادن افراد ناممکن می‌شود. چون وقتی برای نوشتن رای می‌روی، اسمت را با آدرست چک می‌کنند و پس از گرفتن برگه رای، روی اسم و آدرس‌ت خط می‌کشند. درنهایت هم تعداد آرا بایستی برابر تعداد کسانی باشد که رای داده‌اند، که اسامی‌شان برای هر صندوق مشخص است. بدین‌شکل، از فشار کاری برای افرادی که سر صندوق هستند هم کاسته می‌شوند.

محدود به یک کارت شناسایی نیست

اثبات هویت فرد، محدود به یک کارت شناسایی عکس‌دار نیست. هر کشوری، فهرستی از مدارک مختلف دارد که با آنها می‌توان رای داد. با وجود این، داشتن آدرس الزامی است اما این جلوی رای دادن افراد بی‌خانمان را نمی‌گیرد: آنها از خیریه‌ها و یا خوابگاه‌ها می‌توانند برگه‌یی بگیرند که بگوید این آدرس آنهاست و با کمک آن رای بدهند.

انتخابات چند مرحله است تا همه بتوانند رای بدهند

انتخابات در یک روز نیست، چند روز پیش از روز اصلی هم زمان این وجود دارد که بروی و رای بدهی. علاوه بر آن، استفاده از رای پستی هم کار را راحت کرده است: شاید بخواهی به مسافرت بروی، یا خارج از محل زندگی‌ات باشی، حتی خارج از کشور باشی. می‌توانی برای انتخابات ثبت‌نام کنی و درخواست رای پستی بدهی و دلیل خودت را هم اعلام کنی. رای باید تا یک زمان مشخص، به دست سازمان انتخابات برسد وگرنه خوانده نمی‌شود.

چه نامزد، چه برنده انتخابات در دسترس است

چه نامزدهای یک انتخابات، چه برنده‌هایش در دسترس عموم جامعه هستند. عمدتا بدون محافظ در مراسم‌های گوناگون حاضر می‌شوند و می‌توانی با آنها صحبت کنی. دفترشان مشخص است و می‌شود وقت بگیری تا با آنها رودررو صحبت کنی.

رسانه‌ها روابط‌عمومی ستادهای انتخاباتی نیستند

یکی از مهم‌ترین تفاوت انتخابات‌های ناآزاد و آزاد، رسانه‌ها هستند. در جمهوری اسلامی، رسانه‌ها عمدتا در نقش روابط عمومی ستادهای انتخاباتی بازی می‌کنند. در یک جامعه آزاد، رسانه‌ها نه تنها گذشته و امروز هر نامزد را بررسی می‌کنند، بلکه هر سوالی که لازم باشد از او می‌پرسند.

تغییر کند اما ممکن است

دموکراسی یک مسیر طولانی است که گام به گام محقق می‌شود. انتخابات جمهوری اسلامی در مقابل انتخابات عمده کشورهای جهان، یک انتخابات ناآزاد است: نامزدها را حکومت تعیین می‌کند، حکومت است که انتخابات را برگزار می‌کند و در شیوه‌یی به کل ناشفاف، رای‌ها را می‌شمارد و جمع می‌زند. ناظرهای معتبر و مستقل بر انتخابات نظارت نمی‌کنند. درنهایت، حکومت اگر بخواهد رای مردم را کنار می‌گذارد تا خواسته ولی فقیه محقق شود. گذر از این شیوه انتخابات و رسیدن به انتخاباتی آزادتر، کند به واقعیت بدل می‌شود اما این مسیری است که بقیه کشورها هم پیموده‌اند و همچنان آن را طی می‌کنند.

هیچ حکومتی با یک انتخابات ایده‌آل به وجود نیامده است، مردم خواسته‌اند، جنگیده‌اند و درنهایت به انتخاباتی آزادتر رسیده‌اند. ایران هم می‌تواند و بالاخره یک روز از جمهوری اسلامی گذر می‌کند تا شاهد انتخابات‌هایی به کل متفاوت و آزادتر باشد.