راهنمای روزنامه‌نگاران در گزینش واژه‌ها و تعابیر در خصوص معلولیت

یکی از لوازم کلیدی برای بهبود کمیت و کیفیت پرداختن رسانه‌های فارسی‌زبان به موضوع‌ها و تجربه‌های مربوط به معلولیت، انتخاب واژگان صحیح و مناسب است. در جهت ارتقاء کمی و کیفی مطالب مربوط به حوزه معلولیت، رادیو زمانه با مشورت کارشناسان این عرصه، کتابچه راهنمای پیش‌رو را تهیه کرده است.

الهام یوسفیان

مشخصات تصویر مشخصات تصویر

منبع: شاتراستاک

۱۰ مرداد ۱۴۰۳

۳ دقیقه

در سال‌های اخیر، تلاش‌ها جهت ارتقای آگاهی عمومی در خصوص حقوق انسانی و قابلیت‌های افراد دارای معلولیت در جامعه ایران افزایش یافته است. افراد دارای معلولیت، در قالب تشکل‌ها، پویش‌های اجتماعی، و نیز به طور فردی از طریق شبکه‌های اجتماعی از موانع متعدد محیطی و رویکرد‌های معلول‌ستیزانه یا معلول‌هراسانه سخن می‌گویند، و خواستار اقدامات فوری و ملموس در جهت رفع تبعیض و انزوای جامعه دارای معلولیت در ایران هستند.

در این میان، رسانه‌های فارسی‌زبان با آن که در پوشش کارزارهای معلولان کوشا بوده‌اند، همچنان می‌توانند فضاهای بیشتری را در رابطه با پوشش سیاست‌های مربوط به معلولیت و نگاه‌های انتقادی و عمیق‌تر به مسائل پیش‌روی افراد دارای معلولیت در ایران باز کنند و تنها در محدوده خبر‌رسانی باقی نمانند. یکی از لوازم کلیدی برای بهبود کمیت و کیفیت پرداختن رسانه‌های فارسی‌زبان به موضوعات و تجربیات مربوط به معلولیت، انتخاب واژگان صحیح و مناسب است. در زبان فارسی، به مانند اغلب زبان‌های دیگر، واژه‌های نا‌مناسب تقلیل‌دهنده و گاهی توهین‌آمیز برای اشاره به معلولیت رواج دارد که اهمیت حساسیت در انتخاب واژه را بیش از پیش آشکار می‌سازد.

در جهت ارتقاء کمی و کیفی مطالب مربوط به حوزه معلولیت، رادیو زمانه با مشورت کارشناسان این عرصه، کتابچه راهنمای پیش رو را تهیه کرده است. هدف نهایی از تدوین جزوه در دست شما این است که روزنامه‌نگاران و نویسندگان با حساسیت بیشتری مسائل مربوط به افراد دارای معلولیت را دنبال کنند و همچنین با پرداختن اجمالی به اصول بنیادی، رویکردهای مختلف و واژه‌های تا کنون پذیرفته‌شده، بدون هراس از انتخاب واژه‌های نامناسب و گلایه بعدی مخاطبان دارای معلولیت، بیش از پیش از موضوعات پیش روی افراد دارای معلولیت بنویسند. این روند در بلندمدت به افزایش آگاهی عمومی در مورد معلولیت و کاهش موارد حذف و تبعیض علیه شهروندان دارای معلولیت کمک موثری خواهد کرد.

در این جزوه، ابتدا به پاره‌ای از اصول و قواعد کلی و رویکردهای مختلف به موضوع معلولیت می‌پردازیم که در انتخاب واژه‌های مناسب و پرهیز از واژه‌های نا‌مناسب راهنما خواهند بود. در بخش‌های بعدی، در کنار پرداختن به مفاهیم، توصیه‌های مشخصی در رابطه با سیاست‌های زبانی و انتخاب واژه‌ها برای اشاره به انواع معلولیت‌ها و گروه‌های مختلف افراد دارای معلولیت، ارائه می‌کنیم. در ابتدای هر بخش، جدولی از کلمات مناسب و نامناسب آمده که مفاهیم پیش از هر بخش را خلاصه‌سازی و برای دسترسی آسان‌تر کرده است. پس از هر جدول، دلیل‌های مختصر و روشنی برای پیشنهاد این کلمات خواهید یافت.

دریافت کتابچه کامل «چگونه موضوعات حوزه معلولیت را پوشش دهیم؟» - نسخه پی دی اف

منبع اصلی در تهیه این جزوه، راهنمای منتشرشده از سوی مرکز ملی معلولیت و روزنامه‌نگاری وابسته به مدرسه روز‌نامه‌نگاری والتر کرانکیت، زیر نظر دانشگاه ایالتی آریزوناست. با این حال، واژه‌هایی که در زبان فارسی کاربرد دارند و فاقد معادل انگلیسی بوده‌اند به جزوه افزوده، و برخی واژه‌ها که معادل مشخصی برای آنها در زبان فارسی وجود ندارد در این جزوه به چشم نمی‌خورند. کوشش شده که این جزوه حاوی بیشتر واژه‌های مورد نیاز باشد، اما اگر با واژه‌ای برخورد کردید که در این جزوه راهنمایی در خصوص آن وجود ندارد، پیشنهاد می‌کنیم که به کمک اصول کلی مندرج در فصل نخست این جزوه، واژه مناسب را برگزینید. طبقه‌بندی واژه‌ها به عنوان مناسب یا نا‌مناسب بیشتر از همه تابع نگاه حق‌محور و جریان حاکم بر کنوانسیون جهانی حقوق افراد دارای معلولیت است.

در این کتابچه این موارد را خواهید یافت: