از اسپانیا تا ایران، فقرا بیش از دیگران بر اثر گرمای شدید می‌میرند

دمای سوزان در سراسر اروپا در سال‌های اخیر ده‌ها هزار نفر را به کام مرگ کشانده است. اما با افزایش تلفات، پژوهشگران دریافته‌اند که یک گروه به‌طور نامتناسبی بار سنگین گرمای شدید را متحمل می‌شود: افراد فقیر.

گرمایش زمین و افزایش دمای هوا به‌طور نامتناسبی فقرا را تحت تأثیر قرار می‌دهد، چه در ایران و چه در جهان. این نابرابری به دلایل مختلفی ایجاد می‌شود:

تحقیقات نشان داده‌اند که در بسیاری از مناطق، از جمله ایران، میزان مرگ‌ومیر ناشی از گرمای شدید در میان افراد فقیر بیشتر است. این مسئله نه‌تنها به عدالت اجتماعی مرتبط است بلکه نشان می‌دهد که برای مقابله با اثرات گرمایش جهانی، باید توجه ویژه‌ای به گروه‌های آسیب‌پذیرتر صورت گیرد.

مرگ و میر فقرا در اسپانیا

به گزارش خبرگزاری گاردین جولیو دیاز خیمنز، استاد محقق در مؤسسه بهداشت کارلوس سوم مادرید، گفت:

دیاز خیمنز یکی از اعضای گروه محققانی است که بررسی کردند چگونه گرمای شدید، ۱۷ منطقه در مادرید را تحت تأثیر قرار داده است. مقاله آن‌ها که در سال ۲۰۲۰ منتشر شد، نشان داد که موج گرما تنها در سه منطقه، یعنی مناطقی که درآمد خانوارها کمتر از حد متوسط بود، بر مرگ‌ومیر تأثیر داشته است.

آن‌ها با تحلیلی مشابه در سطح ملی نیز به نتایج مشابهی رسیدند: وقتی سخن از گرما و آسیب‌پذیری می‌شود، عامل کلیدی سطح درآمد است. 

در اسپانیا مانند دیگر نقاط جهان کسانی که درآمدهای پایین‌تری دارند اغلب برای دسترسی به مسکن باکیفیت با مشکل مواجه‌اند و بسیاری در خانه‌های بیش از حد شلوغ و با تهویه نامناسب زندگی می‌کنند که آنها را از گرما محافظت نمی‌کند. برخی از آن‌ها برای دسترسی به مراقبت‌های بهداشتی مناسب مشکل دارند، که این امر آن‌ها را بیشتر در معرض شرایطی قرار می‌دهد که ممکن است با گرمای شدید تشدید شود. همچنین افرادی که در بخش‌هایی مانند کشاورزی و ساخت‌وساز کار می‌کنند و به‌طور منظم در معرض دماهای بالا قرار می‌گیرند نیز از گرمای شدید آسیب بسیاری می‌بینند.

حتی زمانی که تهویه مطبوع در دسترس است، کسانی که درآمدهای پایین‌تری دارند کمتر قادرند از تهویه مطبوع استفاده کنند. اوایل سال میلادی جاری، سازمان نجات کودکان هشدار داد که یک‌سوم کودکان در اسپانیا قادر نیستند خانه‌های خود را خنک نگه‌ دارند. این سازمان گفت که این موضوع می‌تواند تأثیر «بسیار مخربی» بر سلامت جسمی و روانی بیش از دو میلیون کودک داشته باشد.

ارتباط بین استرس گرمایی و فقر مدت‌ها است که در سراسر آتلانتیک مورد بحث قرار گرفته است. این موضوع با یافته‌هایی مانند تحقیقی مشترک در سال ۲۰۱۹ توسط رادیوی ملی عمومی و دانشگاه مریلند برجسته شد که نشان داد محله‌های کم‌درآمد در سراسر ایالات متحده از محله‌های ثروتمندتر گرم‌تر هستند. 

یامینا صاحب (Yamina Saheb)، یکی از نویسندگان اصلی گزارش IPCC درباره کاهش تغییرات آب و هوایی به گاردین گفت که بحث درباره ارتباط بین فقر و گرمایش زمین در سراسر اروپا که با سرعتی بسیار سریع‌تر از سایر نقاط جهان گرم می‌شود، به‌کندی آغاز شده است. 

او به تحقیقی که در این ماه منتشر شد اشاره کرد که نشان داد هوای گرم ناشی از آلودگی کربن سال گذشته نزدیک به ۵۰ هزار نفر را در سراسر اروپا به کشتن داد. به گفته صاحب باید زنگ خطر به صدا درآورده شود زیرا این موضوع بسیار فوری است. او گفت:

در سال‌های اخیر، موج‌های گرما در سراسر قاره گرم‌تر، طولانی‌تر و مکررتر شده‌اند، چنانچه سال ۲۰۲۳ به‌عنوان گرم‌ترین سال ثبت‌شده رتبه‌بندی شده است. دانشمندان انتظار دارند که سال ۲۰۲۴ به زودی جای آن را بگیرد.

صاحب، سال‌هاست که از سیاست‌گذاران خواسته است تا دسترسی به خنک‌کننده را به‌عنوان یک حق به رسمیت بشناسند، اقدامی که با وضعیت فعلی آن به عنوان یک کالای مصرفی در تضاد است. به گفته او:

به گفته آل‌بی دوارته روچا، پژوهشگری در دانشگاه فنی برلین، درآمدهای پایین‌ پیامدهای دیگری هم دارد. شهروندانی که درآمد کمتری دارند، درباره مناطقی که در آن زندگی می‌کنند قدرت تصمیم‌گیری کمتری دارند و در نتیجه بیشتر احتمال دارد در مناطق آسفالت‌شده و با فضای سبز بسیار کمتری زندگی کنند. 

دوارته روچا اخیراً بخشی از یک تیم محقق بود که به بررسی ۱۴ منطقه شهری بزرگ در سراسر اروپا پرداخت. آنها ارتباطی دائمی یافتند که از برلین تا بوداپست حفظ شده بود، جایی که ساکنان با درآمد پایین‌تر دسترسی کمتری به فضای سبزی داشتند که قادر به خنک کردن طبیعی شهر بود. در مقابل، افرادی که درآمد بالاتری داشتند، دسترسی بالاتری به این فضاها داشتند.

بخشی از این مسئله می‌تواند با «تجمل سبز» توضیح داده شود، به گفته دوارته روچا، مناطقی که پوشش گیاهی بیشتری دارند در مقایسه با مناطق پرجمعیت و پر از بتن طرفداران بیشتری هم دارند. در نتیجه، افرادی که درآمدهای پایین‌تری دارند، اغلب از مناطق خنک‌تر شهر بیرون رانده می‌شوند.

خنک‌ نگه داشتن فضای شهری و خانگی نباید «کالایی» لوکس باشد که تنها افراد متمول بتوانند از آن استفاده کنند، بلکه دولت‌ها باید آن را همچون «خدمتی» به شهروندان ارائه دهند. دوارته روچا از سیاست‌گذاران و سیاستمداران خواست تا خنک‌سازی را به‌عنوان یک خدمت ارائه دهند، مشابه حمل‌ونقل عمومی یا نظافت خیابان، با تدابیری مانند کاشت درختان و نصب نماهای سبز ساختمان‌ها که با تمرکز بر مناطقی که فاقد این فضاها هستند، اجرایی شود.

این می‌تواند گام کوچکی به سوی اصلاح «نمونه بارز بی‌عدالتی محیط‌ زیستی» باشد. زیرا کسانی که کمترین مسئولیت را در قبال تغییرات اقلیمی و گرمایش زمین دارند، بیشترین پیامدهای آن را متحمل می‌شوند.

مرگ کارگران ایرانی از فرط گرما

آمارها درباره مرگ‌ومیر کارگران به‌علت گرمازدگی در ایران چندان شفاف نیست. به گزارش روزنامه اعتماد، علیرضا عبدالله‌زاده، کارگر پتروشیمی بندر امام ظهر سه‌شنبه ۳۰ مرداد، به‌دلیل گرمای شدید در حین کار دچار تشنج شد و پیش از انتقال به بهداری جان داد. عبدالله‌زاده، دومین کارگر قربانی گرمازدگی در یک ماه اخیر بود که در رسانه‌های داخلی ایران منتشر شد. در ۱۵ مرداد، محمدسعید صفایی‌فرد، کارگر پروژه‌ای مجتمع گاز پارس جنوبی بر اثر گرمازدگی در زمان کار از دنیا رفت. 

به گفته دوستان محمدسعید صفایی‌فرد، او عضو فدراسیون کوهنوردی بود و مثل بقیه کارگران پروژه‌ای، به شرایط دشوار عادت داشت اما آن روز وقتی برای پاکسازی دودکش دیگ بخار پالایشگاه رفت، در مقابل دمای بالای ۵۰ درجه محیط کار طاقت نیاورد. کارگران، محمدسعید را زمانی به محوطه بیرون از پالایشگاه منتقل کردند که از شدت گرمازدگی، هوشیاری نداشت. چند دقیقه بعد، وقتی نیروهای اورژانس به محوطه رسیدند، محمدسعید جان خود را از دست داده بود. کارگر دیگری نیز در مردادماه جان خود را در اثر گرمازدگی از دست داد. 

کارگران بسیاری در ایران در حوزه‌های مختلف از عوارض گرمازدگی می‌میرند اما علت مرگ آنها «گرمازدگی» ثبت نمی‌شود و در آمارها جای نمی‌گیرند. علت بسیاری از این مرگ‌های ناشی از گرمازدگی هم فراهم نکردن شرایط ایمنی مناسب از سوی کارفرماهاست. 

بالا بردن استانداردهای ایمنی در محیط کار، مطابق با معیارهای جهانی برای برخی از کارفریان در ایران هزینه بسیاری دارد، از این رو سعی می‌کنند که از مسئولیت شانه خالی کنند. اما مطالبه‌گری فعالان کارگری می‌تواند قانون‌گذار و کارفرمایان را وادار کند تا شرایط کار را برای کارگران در گرمای شدید و کارهای پرخطر به استانداردهای جهانی برسانند.