تاراج آثار هنریِ موزه شهرداری تهران: در کشاکش حقیقت با دروغ

تنها چیزی که با قطعیت می‌توان گفت این است که ۳۰ تابلوی نفیس هنری از «موزه هنرهای دینی امام علی» خارج شده است. برخی از نفیس‌ترین این آثار در دوبی به قیمت نازل به فروش رفته و برخی از این تابلوها ظاهراً به موزه برگشته است. در این میان، مانند اغلب پرونده‌های فساد که در کانون درگیری‌های جناحی افشا می‌شود، کشاکشی هم بین حقیقت و دروغ درگرفته است. موافقان علیرضا زاکانی می‌گویند افشاکنندگان این فساد، بی‌خود شلوغش کرده‌اند. مخالفان هر دم جنبه‌های تازه‌ای از فساد را آشکار می‌کنند. در این میان پرسش باقی‌ست: چه تابلوهایی به تاراج رفته؟ ارزش واقعی آن‌ها چقدر بوده؟ مسئول این تاراج کیست؟

نخستین بار ۲۵ شهریور سال جاری ناصر امانی، عضو کمیسیون برنامه و بودجه شورای شهر تهران در تذکری به شهرداری تهران اعلام کرده بود که ۳۰ تابلوی ارزشمند از موزه امام علی که متعلق به شهرداری تهران است چند ماه قبل از محل این موزه و به بهانه برگزاری یک نمایشگاه خارج شده و هنوز به این موزه بازنگشته و معلوم نیست که این تابلوها کجا هستند.

چند روز بعد سازمان فرهنگی و هنری شهرداری تهران اعلام کرد که طبق فهرست منتشرشده از تابلوهای خارج‌شده، پنج اثر از عنایت‌الله نظری‌نوری، چهار اثر از علی‌اکبر صادقی، دو اثر از هانیبال الخاص، رضا هدایت و رضوان صادق‌زاده و یک اثر از آیدین آغداشلو، محمود جوادی‌پور، حسین محجوبی، صادق تبریزی، احمد خلیلی‌فرد، خسرو خسروی، آنه محمد‌تاتاری، حبیب توحیدی، مهدی حسینی، احمد وکیلی، علی ذاکری، طاهر شیخ‌الحکما، علی شیرازی، نعمت لاله‌ای و بابک خدابنده از موزه شهرداری تهران خارج شده‌اند.

در امتداد سیاست‌ یکدست‌سازی دولت سابق؟

سازمان فرهنگی و هنری شهرداری تهران، بازوی فرهنگ و هنر مدیریت شهری است و اکثر گالری‌ها، نگارخانه‌ها، موزه و خانه‌موزه‌های شهرداری تهران توسط سازمان فرهنگی و هنری راهبری می‌شود و از این‌رو آثار هنری، از جمله آثار موزه امام علی در اختیار این سازمان قرار دارد.

این موزه در خرداد سال ۸۲ افتتاح شده و همانطور که از نام‌‌اش پیداست همه فعالیت‌هایی که در این موزه انجام می‌شود، قاعدتاً می‌بایست به آثار دینی و مذهبی مرتبط باشد. این آثار در فرهنگ ما شامل پرده‌خوانی‌‌ها و نقاشی قهوه‌خانه‌ای‌ست. مشکل هم اتفاقاً در همین‌جاست که برخی از آثاری که در این موزه به نمایش گذاشته شده، از جمله آثار علی اکبر صادقی و یا آیدین آغداشلو به سنت‌های تصویری ایرانی ربط دارند اما الزاماً هنر مذهبی نیستند. برای مثال یکی از مشخصات آثار علی اکبر صادقی این است که هنرمند عناصری از فرهنگ ایرانی (و نه اسلامی) را متأثر از رنه مارگریت در یک فضای سورئالیستی به کار گرفته است.

مهرداد باقری، رئیس سازمان فرهنگی و هنری شهرداری تهران گفت پیش از خروج آثار یاد شده از موزه شهرداری، شورایی متشکل از برخی کارشناسان هنرهای تجسمی برای «شناسایی» و «سازماندهی» آثار بر اساس محتوای مذهبی آن‌ها تشکیل شد. او در ادامه توضیح داد:

باقری سپس در ادامه گفت:

«پاکسازی» گنجینه هنری ایران از آثاری که الزاماً با اهداف حکومت تطبیق ندارند، همواره و در همه دولت‌ها در دستور کار بوده است. برای مثال در فروردین ۹۵ سایت توقیف شده «معماری‌نیوز» با انتشار اسنادی از قصد وزارت ارشاد اسلامی برای واگذاری موزه هنرهای معاصر به بنیاد رودکی خبر داده بود. در این موزه آثار مهمی از امپرسیونیسم تا پاپ آرت وجود دارد. آثاری از هنرمندان مطرحی همچون رنوار، مونه، ون گوگ، پیکاسو و همچنین ماکس ارنست، آلبرتو جاکومتی، جکسون پولاک، روی لیختن‌اشتاین و اندی وارهول در این موزه جمع‌آوری شده که ارزش آن‌ها بیش از دو میلیارد دلار برآورد می‌شود. در آن ایام جامعه فرهنگی و هنری ایران به شکل خودجوش بسیج شد و مانع از واگذاری‌ها شد.

موسسه خصوصی مقام حوزه هنری

این بار بحث بر سر آثاری‌ست که هنرمندان معاصر ایرانی با محتوای غیرمذهبی بر اساس سنت‌های تصویری ایران پدید آورده‌اند. بر اساس گفته‌‌های رئیس سازمان فرهنگی و هنری شهرداری تهران، در اردیبهشت سال جاری ۳۰ اثر از میان آثاری که بنا به تشخیص کارشناسان دارای محتوای غیرمذهبی بودند، بر اساس تفاهم‌نامه‌ای به مؤسسه «نگاره آفاق ماهستان» سپرده می‌شوند. این مؤسسه در اسفند ۱۴۰۰ در دولت رئیسی با یک میلیون تومان سرمایه ثبت‌شده تأسیس شده و مدیرعامل آن شخصی به نام محمد زروئی نصرآباد است. این شخص در ۱۶ اسفند ۱۴۰۱ در دولت رئیسی به عنوان سرپرست مرکز هنرهای تجسمی حوزه هنری منصوب شد. ریاست هیأت مدیره این موسسه را هم حسین نجابتی، یک خوشنو‌یس و مسئول کانون «هنر شیعی» به عهده دارد.

به گفته مهرداد باقری بر اساس تفاهم‌نامه‌ای که بین «ماهستان» و «سازمان فرهنگی و هنری شهرداری» امضا شد، ۳۰ اثر برجسته در اختیار «ماهستان» قرار گرفت که از آن میان ۱۴ اثر به دبی منتقل شد که دو اثر به فروش رفت و سرنوشت باقی آثار هنوز معلوم نیست. باقری ادعا می‌کند که ۲۸ تابلوی دیگر در اختیار سازمان فرهنگی و هنری شهرداری قرار دارند و پول تابلوهای فروش رفته هم بنا به ادعای باقری به حساب سازمان فرهنگی و هنری واریز شده.

بنا به گزارش خبرگزاری کار ایران (ایلنا) مدیر روابط عمومی موزه امام علی اما بازگشت این تابلوها به موزه را تأیید نکرده است. بنابراین می‌توان گفت دست‌کم تا این لحظه که این گزارش نوشته می‌شود، از سرنوشت این آثار اطلاع دقیقی در دست نیست. همین‌قدر می‌دانیم که دو اثر فروخته شده‌اند. اما با چه قیمتی؟

مهرداد باقری پبدنی، رئیس کمیسیون شهرسازی و معماری شورای شهر تهران سوم مهر در سخنانی در شورای شهر گفت:

به گفته ناصر امانی عضو کمیسیون برنامه و بودجه شورای شهر تهران «ارزش تنها یکی از تابلوهای خارج شده از این موزه ۳۰ میلیارد تومان است که مشخص نیست سرنوشت آن چه شده است».

در موزه امام علی آثار بسیار ارزشمندی هم از حسین قوللر آقاسی، محمد مدیر، عباس بلوکی‌فر، اسماعیل جلایر و حسن اسماعیل‌زاده وجود دارد. برخی روزنامه‌نگاران از این واهمه دارند که آثار حسین قوللر آقاسی که هنراه با محمد مدبر یکی از دو بنیانگذار نقاشی قهوه‌خانه‌ای‌ست نیز جزو آثار خارج شده باشد. روابط عمومی موزه اما رسماً اعلام کرده که ظاهراً چنین نیست.

بیخودی شلوغ شده؟

 مهدی چمران، رئیس شورای اسلامی شهر تهران و از مدافعان زاکانی در واکنش به فسادی که در سازمان فرهنگی هنری شهرداری تهران اتفاق افتاده جمع خبرنگاران گفت:

رئیس سازمان فرهنگی و هنری هم می‌گوید هیچکدام از این آثار، آثار «موزه‌ای» نبوده است:

در همان حال این مقام مسئول هم نام و مشخصات آثار فروش رفته را در ابهام می‌گذارد و هم مبلغی که از طریق فروش آن عاید شهرداری تهران شده را اعلام نمی‌کند. حقیقت وقتی معلوم می‌شود که بدانیم قیمت واقعی این آثار در دبی چقدر بوده و آیا اصلا پولی به حساب شهرداری واریز شده و اگر چنین است آن مبلغ چقدر بوده است؟

 علاوه بر این به گفته ناصر امانی این آثار «با دستور شفاهی از بالا» در سه صورتجلسه ده تا ده تا خارج شده و قرار بوده به موزه بازگردانده شود. امانی یادآور شد:

او در ادامه می‌گوید که فقط ظاهراً سه میلیارد تومان، معادل قیمت سه متر مربع از یک آپارتمان لاکچری در تهران دست شهرداری را گرفته است:

اگر به ابعاد فسادهای مانند فساد هلدینگ یاس توسط محمدباقر قالیباف و قاسم سلیمانی، واگذاری فروش ۳۰۰ هزار بشکه نفت ایران به پسر شمخانی، اختلاس ۱۲۳ میلیارد تومانی فاضل خداداد، فساد ۹۲ هزار میلیارد تومانی فولاد مبارکه، اختلاس شهرام جزایری و یا فساد چای دبش بیاندیشیم، فروش غیرقانونی چند تابلو نفیس از مجموعه آثار موزه شهرداری تهران ممکن است به نظر نیاید. اما نباید فراموش کرد که همه این فسادها تابع یک روند مشخص‌اند، بنابراین از نظر اهمیت نیز هم‌ارزند، زیرا اگر بتوان با یکی از آن‌ها به طور قاطع مقابله کرد، می‌توان مانع از باقی فسادها هم شد.