انتخابات پارلمان کردستان عراق: همانند گذشته

انتخابات پارلمان اقلیم کردستان عراق یکشنبه ۲۰ اکتبر/ ۲۹ مهر ۱۴۰۳ با تاخیری دو ساله برگزار شد. در این انتخابات ۱۰۰ عضو مجلس اقلیم کردستان انتخاب خواهند شد.

استان اربیل ۳۴ نماینده، سلیمانیه ۳۸ نماینده، دهوک ۲۵ نماینده و هلبچه سه نماینده در پارلمان دارند.

تا لحظه تنظیم این گزارش مشارکت در انتخابات کمتر از پنجاه درصد گزارش شده است که نشانگر ناامیدی از امکان اصلاح سیاست‌های کلان حکومت اقلیم از مسیر پارلمان است.

اختلاف نظر دولت اقلیم کردستان با حکومت فدرال عراق در سال‌های اخیر بر سر بودجه و همچنین تداوم فساد مالی نارضایتی در اقلیم کردستان را افزایش داده است. اصرار بر برگزاری همه‌پرسی استقلال در سال ۲۰۱۷، در اوج حملات داعش در سوریه و عراق و پس از آن اختلاف نظر بغداد و اربیل بر سر صادرات نفت طی سال‌های اخیر وضعیت را برای حکومت گردان دشوارتر کرده است.

در پارلمان کنونی حزب دموکرات کردستان (پارتی) با ۴۵ عضو اکثریت را دارد و پس از آن اتحادیه میهنی (یه‌کتی) با ۲۱ عضو و تغییر (گوران) با ۱۲ عضو بالاترین سهم را دارند. گوران که با انتقاد از سیاست احزاب حاکم در کردستان توانسته بود در انتخابات ۲۰۱۸، یک سال پس از همه‌پرسی مناقشه برانگیز برخی از منتقدان و مخالفان را جذب کند، غایب این دوره از انتخابات است. به جای آن اما دو حزب تازه‌تأسیس به رقابت با احزاب سنتی اقلیم کردستان که هر یک جداگانه سلیمانیه و اربیل را کنترل می‌کنند، برخاسته‌اند.

در انتخابات ۲۰۲۴ که بیش از هزار نامزد برای تصاحب کرسی‌های پارلمان رقابت می‌کنند، ۲٬۹ میلیون نفر حق رای دارند. ۳۶۸ تن از نامزدها زن هستند که سی سهمیه در پارلمان برای آنها تعیین شده است.

رای‌گیری در حوزه‌های انتخابیه تا ساعت ۱۸ به وقت محلی ادامه خواهد داشت. وزیر امور داخلی اقلیم کردستان اظهار امیدواری کرد واجدین شرایط رای دادن با حضور به موقع در محل رای‌گیری به «پیشمرگه‌ها و کسانی که به مردم خدمت می‌کنند، پاداش بدهند».

در آخرین انتخابات برگزارشده ۵۹ درصد واجدین شرایط رأی در انتخابات شرکت کرده بودند. برآورد می‌شود در این انتخابات مشارکت کمتر از ۵۰ درصد باشد.

شبکه تلویزیونی روداوو که به دولت اقلیم کردستان وابسته است، میزان مشارکت در انتخابات را تا ظهر یکشنبه ۲۹ مهر در سلیمانیه ۲۹ درصد، دهوک ۳۱ درصد و اربیل (هولیر) ۳۳ درصد گزارش کرد. گزارشگران این تلویزیون همچنین گفتند استقبال از انتخابات نسبت به دوره قبل کاهش یافته است.

دولت بازنده

بارزانی‌ها با حزب دموکرات کردستان سالها است حاکم مطلق اقلیم کردستان شده‌اند. مسعود بارزانی، رهبر پیشین اقلیم پس از باخت در قمار همه‌پرسی استقلال اعلام کرد از سیاست کناره‌گیری می‌کند. جای او را دیگر اعضای خانواده بارزانی، نیچروان و مسرور بارزانی پر کردند.

همه‌پرسی تنها شکست حزب دموکرات کردستان عراق که امیدوار بود با برگزاری رفراندوم ضعف‌هایش را پنهان کند، نبود. اختلاف نظر با دولت فدرال عراق بر سر صادرات نفت و گاز و پافشاری بر اینکه اقلیم می‌تواند به تنهایی نفت و گاز را صادر کند، در نهایت با حکم یک مرجع تجاری بین‌المللی در سال ۲۰۲۰ شکست دیگری را بر دولت اقلیم تحمیل کرد.

نتیجه این اختلاف نظر و حکم کاهش درآمد دولت اقلیم عراق که تا پیش از حکم دیوان داوری بین‌المللی ۴۰۰ هزار بشکه نفت را از طریق خط لوله به ترکیه صادر می‌کرد، به صورت مشخص بر زندگی مردم و مزدبگیران دولتی تاثیر منفی داشته است.

در اقلیم کردستان عراق حقوق ماهانه معلمان، کارکنان بخش دولتی و حتی پیشمرگه‌ها با تاخیر پرداخت می‌شود و درخواست‌ها برای افزایش دستمزد نادیده گرفته می‌شود.

منتقدان حزب دموکرات کردستان کردستان که مناطق نفت‌خیر را در کنترل خود دارد، این حزب و دولت را به «سرقت نفت» متهم می‌کنند و می‌گویند نتیجه سیاست‌های نادرست حزب، افزایش فشار اقتصادی بر اقلیم کردستان و گسترده تر شدن فقر بوده است.

سایه ایران و ترکیه بر سر حکومت اقلیم

علاوه بر بحران اقتصادی که همچنان ادامه دارد و همینطور اختلاف نظر اربیل و بغداد بر سر کرکوک، نفوذ امنیتی ایران و ترکیه در اقلیم کردستان انکارناشدنی و مسأله‌ای تاثیرگذار است.

بارزانی‌ها به نزدیکی به دولت ترکیه و حزب عدالت و توسعه مشهورند. مسعود بارزانی پیشتر هنگامی که رئیس اقلیم کردستان بود بارها به ترکیه سفر کرد و در برنامه‌های تبلیغاتی رجب طیب اردوغان حاضر شد. همین سیاست است که به ترکیه اجازه داده است در سال‌های اخیر بارها مناطقی از اقلیم کردستان را به بهانه «مبارزه با تروریسم» که برای حمله به گریلاهای حزب کارگران کردستان استفاده می‌شود، بمباران کند.

واکنش دولت اقلیم کردستان به تجاوزهای نظامی مکرر ترکیه، محکومیت ضمنی این اقدام‌ها همزمان با حمله به حزب کارگران کردستان عراق بوده است. پیشتر اعضای حزب دموکرات کردستان به صراحت گفته بودند که خواهان خروج حزب کارگران کردستان از مناطق اقلیم کردستان هستند. نیروهای مسلح حزب کارگران کردستان ترکیه در کوه‌های میان کردستان عراق و ترکیه هستند. حملات ترکیه اما مناطق مسکونی در اقلیم کردستان عراق را هم نشانه گرفته‌اند و حتی به اردوگاه آوارگان یزدی نیز آسیب رسانده است.

در سلیمانیه نیز طالبانی‌ها به نزدیکی به ایران متهم و مشهورند. ایران به صورت ویژه پس از خیزش «ژن، ژیان، ئازادی» فشار بر حکومت اقلیم کردستان و دولت فدرال عراق را برای انتقال حزب‌های کردستانی مخالف جمهوری اسلامی افزایش داد.

نتیجه این فشارها توافق امنیتی سه جانبه تهران، بغداد و اربیل برای خلع سلاح و انتقال احزاب کردستانی از مناطق نزدیک به مرز مشترک با کردستان ایران بود. ایران در همان دوره چند مرتبه اردوگاه احزاب کردستانی را هدف حمله قرار داد و یک مرتبه نیز به ساختمان متعلق به پیشرو دزایی، مدیر شرکت امپایر ورلد که او را عامل شبکه اطلاعاتی اسرائیل در منطقه خواند، حمله کرد.

واکنش حکومت اقلیم کردستان عراق به این حملات نیز تنها محکومیت کلامی بود چرا که پس از آن مسرور بارزانی چند مرتبه در فاصله زمانی کوتاه به ایران سفر و با مقام‌های جمهوری اسلامی دیدار کرد.

اوضاع در اقلیم کردستان چطور است؟

در اقلیم کردستان گزارش نهادهای حکومتی نرخ بیکاری را کمتر از ۱۴ درصد و نرخ رسمی تورم را حدود ۴ درصد تخمین می‌زنند. بخش بزرگی از نیروی کار در اقلیم کردستان عراق در بخش خدمات و غیررسمی شاغل است.

اقتصاد متکی به تجارت خارجی وارداتی و همچنین سرمایه‌گذاری‌ شرکت‌های خارجی بخش تولید در اقلیم کردستان را ناتوان و وابسته کرده است. علاوه بر همسایگان اقلیم کردستان، به ویژه ایران و ترکیه که بخش بزرگی از بازار را در اختیار دارند.

گزارش سازمان بین‌المللی کار جمعیت بیکاران در اقلیم کردستان را ۲۹۰ هزار نفر در سال ۲۰۲۱ برآورد کرده است. استان اربیل با ۱۱۰ هزار نفر بیشترین جمعیت بیکار را در این سال داشت و دهوک با بیش از ۸۴ هزار و سلیمانیه با بیش از ۸۳ هزار بیکار در رتبه‌های بعدی قرار داشتند.

نرخ بیکاری به صورت مشخص از سال ۲۰۱۷، یعنی پس از همه‌پرسی استقلال افزایش یافته است.

در سال‌های اخیر تحت تاثیر بحران اقتصادی جهانی و همینطور منع صادرات نفت از اقلیم کردستان عراق به ترکیه احتمال می‌رود نرخ بیکاری بزرگتر شده باشد.

چه خواهد شد؟

منتقدان دولت اقلیم کردستان امید چندانی به تغییر به ویژه در انتخابات پارلمانی ندارند چرا که آنطور که نخستین برآوردها نشان می‌دهد همچنان حزب دموکرات کردستان بیشترین کرسی را در اختیار خواهد گرفت. با غیبت گوران، «نسل نو» در برخی حوزه‌های انتخابیه آرای به نسب خوبی کسب کرده است اما با فاصله زیاد با دو حزب سنتی حاکم بر اقلیم، نمی‌تواند تاثیری بر تغییر سیاست‌ها داشته باشد.

پارلمان باید نخست وزیر را انتخاب کند و بعید است فردی به غیر از خانواده بارزانی‌ها در این مسند قرار بگیرد. احتمالا ریاست مجلس هم برای حفظ تعادل میان دو خاندان حاکم بر احزاب سنتی به خانواده طالبانی یا افراد نزدیک به آنها خواهد رسید.

حکومت اقلیم برای برون رفت از چالش کسری بودجه و باز شدن مسیر فروش نفت، چاره‌ای نخواهد داشت مگر توافق با حاکمیت فدرال عراق در بغداد که حالا با توجه به گسترش نارضایتی در اقلیم و شرایط منطقه‌ای، دست بازتر و زور بیشتری برای فشار بر اقلیم کردستان خواهد داشت.

حکومت پیش از این کارت «استقلال» را سوزانده است و با مجموعه‌ای از سیاست‌های نادرست در پاسخگویی به اعتراض‌ها و مطالبات ناتوان است. وعده‌های بارزانی برای پیشرفت و بهبود وضعیت هم آن‌طور که یک ساکن دهوک به خبرنگاران گفت، «دروغ‌های انتخاباتی زیبایی است که دیگر کسی را فریبشان را نمی‌خورد». بارزانی‌ها و طالبانی‌ها پس از این انتخابات می‌دانند که چهار سال دیگر حاکم اقلیم اند و به بیان یک شهروند که انتخابات را تحریم کرده است «جیب‌هایشان را پرتر می‌کنند» و «با ایران، ترکیه، آمریکا، اسرائیل و بغداد همزمان برای ماندن در ساختمان‌های مجلل» توافق می‌کنند. او در برابر دوربین‌ها گفت: «آنها سالهاست کردستان و مردم کرد را فروخته‌اند تا خودشان بمانند».