منع پخش تصاویر «جانداران» از شبکه‌های تلویزیونی افغانستان

در افغانستان تحت حکومت طالبان قانونی وجود دارد که پخش تصاویر موجودات زنده را ممنوع می‌کند. وزارت امر به معروف و نهی از منکر طالبان اکنون اعلام کرده که قصد دارد به تدریج این قانون را به رسانه‌های افغانستان تحمیل کند. خبرگزاری فرانسه گزارش داده است که محدودیت‌هایی در پخش تصاویر موجودات زنده از رسانه‌های تصویری در چند ولایت افغانستان به اجرا درآمده است.

خبرگزاری فرانسه دوشنبه هفته گذشته ۷ آبان (عقرب) اعلام کرد که مدتی‌ست وزارت امر به معروف و نهی از منکر افغانستان در ولایت‌های مختلف این کشور جلساتی با کارکنان رسانه‌ها برگزار کرده است. مقامات وزارت امر به معروف و نهی از منکر افغانستان به کارکنان رسانه‌ای اطلاع داده‌اند که ممنوعیت ضبط و پخش تصاویر موجودات زنده از جمله انسان‌ها و حیوانات مطابق قانون به تدریج اجرا خواهد شد.

نظرات به ظاهر متناقض اما در عمل هماهنگ

طالبان در دوره اول حاکمیت خود انتشار تصاویر جانداران را ممنوع کرده بودند و رسانه‌های تصویری هم در افغانستان اجازه فعالیت نداشتند. این‌بار موضوع محدودیت پخش تصاویر جانداران نخستین بار در قندهار مطرح شد. محمد عزام، سخنگوی والی طالبان در آن زمان در گفت‌وگو با خبرگزاری فرانسه تائید کرده بود که مقامات وزارت امر به معروف و نهی از منکر طالبان دستور منع پخش تصاویر موجودات زنده را صادر کرده‌اند اما این مقام طالبان در همان حال خاطرنشان کرده بود که این ممنوعیت تنها شامل حال مقامات می‌شود. عزام گفته بود: «این [قانون] مربوط به عامه مردم و رسانه‌های مستقل نمی‌شود.»

اما چندی بعد محمد هاشم شهید ورور، رئیس عمومی دعوت و ارشاد طالبان در سمیناری در کابل مشخصاَ در مورد تصویربرداری توسط کارکنان رسانه‌ای صحبت کرد و گفت که «رسانه‌ها با گرفتن عکس دچار گناه کبیره می‌شوند.»

ادارات و مؤسسات تحت حاکمیت طالبان به دفعات مکرر از رسانه‌های تصویری در جهت مقاصد و اهداف خود استفاده کرده‌اند و همچنان هم از رسانه‌ها به عنوان یک ابزار تبلیغی استفاده می‌کنند، چنانکه به طور منظم و مداوم تصویرها و فیلم‌هایی از مقامات طالبان در جلسات و دیدارهایشان از رسانه‌ها پخش می‌شود. پس ظاهراً مسأله نه الزاماً تفسیر سختگیرانه و متشرعانه از قانون شرع اسلام، بلکه هدف طالبان اعمال محدودیت‌های هرچه بیشتر رسانه‌ای در این کشور به بهانه اجرای قانون شرع است.

آرام اما پیوسته

مرکز خبرنگاران افغانستان در واکنش به اظهارات مقام‌های طالبان درباره اجرای آرام اما پیوسته منع پخش تصاویر جانداران زنده گفته است که چنین اقداماتی «یک عقب‌گرد جدی» در زمینه آزادی رسانه‌هاست و مقام‌های طالبان می‌بایست در این زمینه تجدید نظر کنند.

خبرنگاران و کارکنان رسانه‌ای افغانستان تحت حکومت طالبان از امنیت کافی برخوردار نیستند که بتوانند آزادانه درباره این محدودیت‌ها نظر دهند. خبرنگاران افغانستانی که بعد از روی کار آمدن مجدد طالبان کشورشان را ترک کرده‌اند در گفت‌وگوهای جسته و گریخته با رسانه‌ها و خبرگزاری‌های آزاد در جهان از این تحولات اظهار نگرانی کرده‌اند. برای مثال فرشاه رویی، خبرنگار افغان مقیم آلمان بر آن است که طالبان با استفاده از دین می‌خواهند زمینه سانسور گسترده را برای رسانه‌ها و خبرنگاران فراهم سازند. خدایار نایب‌زاده، خبرنگار افغان که به فرانسه مهاجرت کرده می‌گوید اگر واقعاً منع پخش تصاویر جانداران زنده به اجرا درآید، مقام‌های طالبان از گفت‌وگو با رسانه‌ها خودداری می‌کنند. سمیه ولی‌زاده، مسئول سابق دادخواهی مرکز خبرنگاران افغانستان که اکنون در آلمان زندگی می‌کند، یادآوری کرده است که طالبان در دو سال گذشته ۱۵ دستورالعمل برای رسانه‌ها صادر کرده‌اند و «اقدام تازه این گروه زمینه برای اطلاع رسانی را محدودتر می‌سازد.»

مجموعه قوانین محدودکننده آزادی رسانه‌ها

طالبان در مجموعه‌ای از قوانین محدودکننده آزادی رسانه‌ها، نخست پخش موسیقی را ممنوع کرد و بعد مقام‌های محلی این گروه در ولایت خوست، پخش صدای زنان و نیز تماس تلفنی با شنوندگان زن را در برنامه‌ها ممنوع اعلام کردند.

مرکز خبرنگاران افغانستان اوایل سال جاری اعلام کرده بود که طالبان سه کارمند رسانه‌های رادیویی را به خاطر پخش موسیقی و تماس تلفنی با شنوندگان زن در ولایت خوست بازداشت کرده بودند. مدیران رادیوهای «اقراء»، «صدای مردم» و «ناز» به بهانه شرکت در یک نشست مشترک به ریاست امر به معروف طالبان فراخوانده شده بودند اما مدیران این سه رادیو در دسترس نبودند، پس لاجرم خبرنگاران به این جلسه رفتند.

مرکز خبرنگاران افغانستان کلیه دستورالعمل‌های طالبان برای رسانه‌ها را غیرقانونی خوانده و خواهان لغو آن‌ها شده است.

در دوران قبلی حاکمیت طالبان از سال ۱۹۹۶ تا ۲۰۰۱ تلویزیون به طور کامل ممنوع بود، اما از زمان سقوط دولت جمهوری پیشین در سه سال پیش تاکنون قانونی در این زمینه وضع نشده بود.

قانون امر به معروف طالبان دربردارنده ماده‌های مختلفی برای اعمال محدودیت آزادی رسانه‌‌ای‌ست. علاوه بر منع پخش صدای زنان و منع انتشار تصاویر موجودات زنده رسانه‌ها نباید مطالبی را منتشر کنند که در تضاد با شرع اسلام باشد. برخی از ماده‌های این قانون جدید هنوز به اجرا درنیامده است. مقامات طالبان در شبکه‌های اجتماعی همچنان عکس‌ انسان‌ها را منتشر می‌کنند.

قرار است که در ولایت‌های مختلف افغانستان این قانون به تدریج به اجرا درآید. فعالان رسانه‌ای افغانستان می‌گویند در حال حاضر تلاش برای تطبیق این قانون در ولایات قندهار، هلمند و تخار در شمال شرق افغانستان آغاز شده است.

بر اساس گزارش گزارشگران بدون مرز تا پیش از سقوط دولت اشرف غنی و روی کار آمدن طالبان، بیش از ۱۰۷ شبکه تلویزیونی، ۲۸۴ ایستگاه رادیویی، صدها نشریه چاپی و بیش از ۱۸۰۰ وبسایت اینترنتی در افغانستان فعالیت می‌کردند. بر اساس همین گزارش بیش از ۸۰ درصد خبرنگاران زن ناگزیر شدند به کارشان در رسانه‌ها پایان دهند. طالبان از گویندگان زن در تلویزیون‌ها خواسته است که با صورت پوشیده در تلویزیون‌ ظاهر شوند. طبق این دستورالعمل مجریان زن حق مصاحبه با مهمانان مرد را در برنامه ندارند.

علاوه بر این طالبان مقرر کرده‌‌اند که زنان حق ندارند در نمایشنامه‌های تلویزیونی و در برنامه‌های طنز ظاهر شوند. همچنین مقامات طالبان شبکه‌های تلویزیونی را از نشر فیلم‌های داخلی و خارجی که با فرهنگ افغانستان مطابقت ندارد و سبب «بد اخلاقی» در جامعه می‌شود، منع کرده‌اند.

طالبان همچنین پخش سریال‌هایی که خلاف شریعت اسلامی باشد یا در آن به شعائر دینی یا کرامت انسانی اهانت شده باشد را نیز ممنوع کرده‌اند.

ظاهراً اکنون طالبان قصد دارند با منع پخش تصاویر موجودات زنده، کار را یکسره کنند و با این‌حال باید یادآوری کرد که محدودیت‌ها فقط شامل تصویر و صدا نمی‌شود. عدم دسترسی به موقع به اطلاعات از دیگر مشکلاتی‌ست که روزنامه‌نگاران و خبرنگاران افغانستانی با آن درگیرند.

طالبان ادعا می‌کنند که رسانه‌های افغانستان در نشر گزارش‌، مصاحبه و بحث‌ و تحلیل «بدون سانسور» آزادند. آن‌ها ادعا می‌کنند که فرصت‌هایی برای آزادی رسانه‌ای فراهم آورده‌اند و در پی گسترش این فرصت‌ها هستند. اما واقعیت چیز دیگری‌ست.

طالبان قانون دسترسی به رسانه‌ها و اطلاعات در افغانستان در دولت پیشین را که از قوانین مترقی افغانستان بود، بیش از یک سال است که به تعلیق درآورده. انجمن حمایت از خبرنگاران افغان اعلام کرده است که تا قبل از سال ۲۰۲۱، تعداد خبرنگاران زن و مرد در افغانستان حدود ۱۲ هزار نفر بود، اما حالا «دو سوم» آن‌ها دیگر با رسانه‌ها کار نمی‌کنند.

کارکنان رسانه‌ای در افغانستان در برخی گفت‌وگوهای نادر یادآوری کرده‌اند که محدودیت‌های اعمال شده از سمت طالبان، کیفیت برنامه‌های تلویزیونی را تحت تأثیر قرار داده است. طبعاً مردم هم به شبکه‌های ماهواره‌ای روی می‌آورند.

و با این‌همه باید همواره به یاد داشت که اعمال چنین محدودیت‌های گسترده‌ای حتی برای طالبان هم آسان نیست. هم‌اکنون بسیاری از وزارت‌خانه‌ها و مقامات دولتی در کابل به انتشار تصاویر از مردم ادامه می‌دهند.

سلینیا مرسیه، رئیس میز جنوب آسیا در سازمان گزارشگران بدون مرز به خبرگزاری فرانسه گفته است:

آیا می‌توان زمان را به عقب بازگرداند؟ ظاهراً این پرسشی‌ست که حاکمان اسلامی در ایران و افغانستان را که وظیفه‌ای جز کند کردن سرعت تجدد و مدرنیته ندارند به خود مشغول کرده است.