آیا ائتلاف اردوغان-باحچلی درصدد حل مسأله کرد در ترکیه است؟

اخیرا تحولات جدیدی در عرصه سیاسی ترکیه رخ داده است که امیدها و همچنین تردیدهایی را در خصوص حل‌وفصل مسئله کُرد برانگیخته است. دولت باحچلی، رهبر حزب ملی‌گرا «حرکت ملی»، به‌طور غیرمنتظره‌ای از امکان آزادی عبدالله اوجالان، رهبر دربند حزب کارگران کردستان (پ‌ک‌ک) و حتی احتمال حضور او در پارلمان سخن گفته است. همزمان، رجب طیب اردوغان، رهبر حزب محافظە‌کار عدالت و توسعه و رئیس‌جمهور ترکیه، ضمن هم‌صدایی با این دیدگاه، بر ضرورت یافتن راه‌حل مسالمت‌آمیز برای مسئله کُردها و تلویحا ایجاد ساختاری مستقل برای آنها اشاره کرده است. چنین اظهاراتی در حالی مطرح می‌شود که ائتلاف اردوغان و باحچلی در سال‌های گذشته به شدت سیاست‌های سرکوبگرانه‌ای را علیه جنبش‌های کُردی در پیش گرفته بودند، به‌ویژه پس از شکست مذاکرات صلح میان دولت و پ‌ک‌ک در سال ۲۰۱۴.

اما آیا این تغییر موضع ناگهانی نشان از تغییر واقعی دیدگاه حاکمان در ترکیه در قبال حقوق کُردها دارد، یا تنها یک استراتژی سیاسی برای پاسخگویی به تحولات جدید منطقه‌ای است؟ در شرایطی که ترکیه و بسیاری از کشورهای منطقه درگیر چالش‌های ژئوپلیتیک و اقتصادی جدیدی هستند، و نظم منطقه‌ای نیز دستخوش تغییرات شگرفی شده است، مسئله کُرد به‌عنوان یکی از چالش‌های حساس و کلیدی در سیاست داخلی و خارجی ترکیه بار دیگر در کانون توجه قرار گرفته است.

ترکیه و کریدور اقتصادی هند-خاورمیانه-اروپا 

بعد از حمله ۷ اکتبر به اسرائیل از سوی حماس، درگیری‌های این کشور با «محور مقاومت» (حماس، حزب‌الله، سپاه پاسداران و… ) در مناطق مختلف از غزه و لبنان گرفته تا عراق، سوریه و ایران شدت یافته است. در این وضعیت پیچیده، اسرائیل به منظور ایجاد نظم جدیدی در خاورمیانه و تقویت موقعیت خود و آمریکا در برابر قدرت‌های جهانی روسیه و چین، تلاش دارد تا ساختارهای سیاسی، اقتصادی و امنیتی منطقه را به شکلی تنظیم کند که حداکثر منافع استراتژیک خود را تامین نماید.

یکی از اجزای مهم این استراتژی، پروژه «کریدور اقتصادی هند-خاورمیانه-اروپا» (IMEC) است که در سپتامبر ۲۰۲۳ و در جریان اجلاس گروه ۲۰ در هند رونمایی شد. هدف اصلی این پروژه، اتصال اقتصادی و تجاری میان هند، کشورهای عربی، اسرائیل و اروپا است که می‌تواند زمینه‌ساز تقویت امنیت انرژی، زیرساخت‌های حمل‌ونقل، و پیوندهای ارتباطاتی میان این مناطق شود. با اجرای این پروژه، انتقال کالاها و انرژی از هند به اروپا از مسیرهای جدید و قابل اطمینان‌تری انجام خواهد شد، و از وابستگی اروپا به مسیرهای پیشین کاسته می‌شود.

یکی از تاثیرات احتمالی کریدور اقتصادی هند-خاورمیانه-اروپا، کاهش نقش ژئوپلیتیک ترکیه به عنوان یکی از گذرگاه‌های اصلی انتقال انرژی و ارتباطات به اروپا است؛ نقشی که همواره یک برگ برنده استراتژیک برای ترکیه به شمار می‌آمده است. کاهش اهمیت مسیرهای سنتی ترکیه به دلیل این پروژه، می‌تواند موجب واکنش‌هایی از سوی مقامات ترکیه و طرفداران پروژه «خلافت ترکیه نوین» شود که برای دستیابی به قدرت منطقه‌ای تلاش می‌کنند. در نتیجه، اسرائیل سعی دارد با به چالش کشیدن ترکیه از طرح طریق مسائلی همچون مسئله کردها و فشارهای دیپلماتیک، مانع از اقداماتی شود که ممکن است ترکیه در برابر اجرای این پروژه انجام دهد.

روابط ترکیه و اسرائیل، با وجود همکاری در حوزه‌های اقتصادی و انرژی، همچنان از تضادهای عمیق تاریخی رنج می‌برد. پس از حملات ۷ اکتبر، ترکیه تحت رهبری اردوغان حمایت از فلسطینیان را افزایش داده و شدیدا در قبال سیاست‌های اسرائیل موضع گرفته است. در این راستا، طرح اسرائیل برای ایجاد «خاورمیانه جدید» تهدیدی برای منافع ترکیه تلقی می‌شود و به تضادهای بیشتر بین این دو کشور دامن می‌زند. در این چارچوب، اسرائیل از مسئله کُردها همچون اهرم فشاری بر ترکیه استفاده می‌کند. نظم جدیدی که در خاورمیانه در حال شکل‌گیری است، به حل مسائل مهمی همچون مسئله کُردها وابسته است که یکی از چالش‌های اساسی در منطقه به‌شمار می‌رود. 

بازی دوگانه ائتلاف اردوغان-باحچلی

ائتلاف اردوغان-باحچلی تلاش می‌کند مانورهای اسرائیل بر مسئله کُردها را کم‌اهمیت و بدون راهبرد نشان دهد و همزمان با محدودسازی نقش کُردها در تحولات آینده، مانع نقش‌آفرینی بیشتر جنبش آزادی‌خواهی کُردها در داخل ترکیه و سایر بخش‌های کردستان شود.

باید تأکید کرد که ائتلاف اردوغان-باحچلی با یک رویکرد دوگانه سعی دارد تا به‌نوعی توازن ظاهری بین اهداف داخلی و فشارهای بین‌المللی برقرار کند. از یک سو، این ائتلاف با اتخاذ سیاست‌های سرکوبگرانه علیه جنبش کُرد و اعمال محدودیت بر فعالان ، کنترل خود را بر مناطق کردستان تقویت می‌کند؛ از سوی دیگر، تلاش دارد تا با ژست‌های محدود صلح‌طلبانه، خود را در جامعه جهانی به‌عنوان بازیگری مصلح معرفی کند که آماده تعامل و گفت‌وگوست.

باید توجه داشت که تاکتیک‌های اخیر اردوغان-باحچلی، همچون اجازه ملاقات عبدالله اوجالان با برادرزاده‌اش عمر اوجالان، نماینده دم پارتی، بعد از ۴۳ ماه انزوای کاملا برای کاهش اعتراضات داخلی و کاهش فشار نهادهای بین‌المللی حقوق بشری طراحی شده است. این اقدامات نمادین و موقتی نمی‌تواند جایگزین راه‌حل‌های ساختاری و عادلانه برای پایان دادن به دهه‌ها درگیری و تنش شود.‌علاوه بر این، برکناری شهرداران منتخب کرد، که با رای مستقیم مردم به مقام خود رسیده‌اند، نشان‌دهنده عدم تحمل دولت ترکیه نسبت به هرگونه نمایندگی مستقل کُردی و تضعیف فرایند دموکراتیک است. این اقدامات نه‌تنها اعتماد مردم کرد به دولت را خدشه‌دار کرده، بلکه باعث افزایش احساس سرخوردگی و ناامیدی در میان آنان شده است.

به طور کلی، می‌توان نتیجه گرفت که سیاست‌های اردوغان و باحچلی نسبت به مسئله کُردها و آزادی اوجالان نه از سر تغییر واقعی در دیدگاه‌های آن‌ها، بلکه به عنوان پاسخی تاکتیکی به فشارهای بین‌المللی و رقابت‌های منطقه‌ای است. در نهایت، به نظر می‌رسد که هدف اصلی این ائتلاف حفظ ثبات قدرت خود در داخل و تقویت نفوذ منطقه‌ای ترکیه است، بدون آنکه قدمی واقعی در مسیر تحقق صلحی پایدار و مبتنی بر عدالت برای جامعه کُرد بردارد.