بزرگ‌ترین حمله پهپادی روسیه به اوکراین با «شاهد»

یک هزار و هفت روز از تجاوز نظامی روسیه به اوکراین می‌گذرد و این جنگ طولانی و خونین طی هفته‌های اخیر شدت و حدت بیشتری یافته است، بالاخص پس از اینکه ایالات متحده آمریکا و اروپا هفته گذشته تسلیحات و جنگ‌افزار‌های لازم برای حمله به روسیه از خاک اوکراین را فراهم ساختند و در نهایت چراغ سبز را به ولودیمیر زلنسکی رسماً نشان دادند.

شب دوشنبه و صبح سه‌شنبه ۶ آذر/۲۶ نوامبر روسیه بزرگ‌ترین حمله پهپادی خود به اوکراین را انجام داد و ۱۸۸ پهپاد را به سمت اهداف مختلف روانه کرد. کی‌یف، پایتخت اوکراین، مناطق اطراف آن و بخش اعظمی از قلمرو اوکراین تحت هشدار حملات هوایی بودند. در این حملات گسترده از پهپاد‌های انتحاری و ارزان‌قیمت سپاه پاسداران، شاهد ۱۳۶ که مجوز ساخت‌شان پیشتر به روسیه داده شده، استفاده شد. نیروی هوایی اوکراین در بیانیه‌ای که توسط خبرگزاری رویترز گزارش شده اعلام کرد: «دشمن تعداد بی‌سابقه‌ای پهپادهای انتحاری شاهد و پهپادهای که ناشناخته بودند را شلیک کرد». اوکراین موفق شد ۷۶ پهپاد را در ۱۷ منطقه ساقط کند.

این عملیات در راستای استراتژی نظامی‌ای که روسیه تا به حال در این جنگ اتخاذ کرده عمدتاً زیرساخت‌های اوکراین، از جمله منابع تأمین برق، را مورد هدف قرار داد، گرچه ساختمان‌های مسکونی در اطراف کی‌یف نیز آسیب دیدند.

نقش پهپاد‌های شاهد در جنگ اوکراین

طی دو سال و نیم گذشته، بنا به تخمین وزارت امور خارجه اوکراین، روسیه هشت هزار و ۶۰ پهپاد ساخته‌شده ایران از نوع شاهد را در جنگ علیه اوکراین استفاده کرده است. پهپاد‌های انتحاری شاهد به گونه‌ای طراحی شده‌اند که در منطقه جنگی پرسه بزنند و پس از شناسایی هدف، با برخورد مستقیم به آن منفجر شوند. به همین دلیل، به آنها «پهپادهای انتحاری» یا «کامیکازه» نیز گفته می‌شود.

اصطلاح کامیکازه (Kamikaze) از زبان ژاپنی وام گرفته شده است و معنای تحت‌الفظی آن«باد الهی» است. این لغت در اواخر جنگ جهانی دوم مشهور شد، زمانی که خلبانان ژاپنی هواپیماهای خود را عامدانه به کشتی‌ها و اهداف دشمن می‌کوبیدند و در این حملات انتحاری جان می‌باختند.

پهپاد‌های ارزان‌قیمت شاهد ابزاری مؤثر برای حملات دقیق و تخریب اهداف مشخص بدل شده‌اند که پدافند ضد‌هوایی و سامانه دفاعی دشمن را قادر است خسته کند. پهپادهای شاهد، که اغلب توسط روسیه با نام جرن-۲ بازنشانی می‌شوند، دارای قابلیت پرسه زدن هستند و به آن‌ها این امکان را می‌دهد که قبل از حمله به هدف، بر فراز آن معلق بمانند و با دقت ضربه بزنند.

روزنامه وال استریت ژورنال در ماه مه امسال گزارش داده بود که مسکو در حال تولید پهپادهای شاهد با استفاده از فناوری ایرانی در یک کارخانه واقع در جمهوری تاتارستان است. بنا به این گزارش، این کارخانه ظرفیت این را دارد تا سالانه ۶ هزار پهپاد شاهد را تولید کند. تاکنون، حمایت نظامی جمهوری اسلامی از مسکو بیشتر در تأمین همین پهپادها منوط بوده است، گرچه گزارش‌هایی مبتنی بر در‌اختیار گذاشتن موشک بالستیک از سوی ایران نیز منتشر شده است.

«شاهد ۱۳۶» با کنترل ماهواره‌ای از دقت نسبتاً بالایی برای حمله به هدف برخوردار است. اما سرو‌صدای بالای این پهپاد و پرواز آن در ارتفاع کم این فرصت را به دشمن می‌دهد تا پناه بگیرد و برای مقابله با آن خود را آماده سازد. شاهد به خاطر صدای گوش‌خراشِ موتور رانه پشت آن در میان اوکراینی‌ها به «ماشین چمن‌زنی» و «موتورگازی» معروف شده است.

تشدید جنگ: چراغ سبز آمریکا، مسلح‌ساختن اوکراین و بازگشت دوباره ترامپ

حمله اخیر روسیه به شبکه برق استان ترنوپیل واقع در غرب اوکراین خسارات گسترده‌ای وارد کرد، به‌طوری‌که برق حدود ۷۰ درصد از منطقه قطع شد و تأمین آب مختل گردید. ویاتسلاو نِهُودا، فرماندار ترنوپیل هشدار داد که اختلالات برق ممکن است برای مدت طولانی ادامه یابد. او در تلویزیون ملی گفت: «تأسیسات برقی به‌طور قابل‌توجهی آسیب دیده‌اند و این موضوع بر تأمین برق کل منطقه برای مدت طولانی تأثیر خواهد گذاشت.» مقامات محلی و مهندسان اوکراین برای بازسازی شبکه برق دست به کار شده‌اند. اتوبوس‌های برقی در شهر با اتوبوس‌های معمولی جایگزین شده‌اند و ژنراتورها به تأسیسات حیاتی مانند مدارس، بیمارستان‌ها و دفاتر دولتی ارسال شده‌اند.

حملات پهپادی اخیر روسیه بخشی از یک فرایند گسترده‌تر است که با تشدید حملات روسیه در شرق اوکراین آغاز شده، جایی که الحاق و اشغال قلمرو‌‌های ارضی اوکراین به بالاترین سطح خود در ماه‌های اخیر رسیده است. این حملات واکنشی است به دو تحول جدید. نخست، چراغ سبز ایالات متحده به اوکراین تا با استفاده از موشک‌های آتامکس، ساخت آمریکا، اهداف نظامی در عمق خاک روسیه را هدف قرار دهد. سه‌شنبه هفته پیش در هزارمین روز جنگ (۲۹ آبان / ۱۹ نوامبر)، اوکراین برای نخستین بار به عمق خاک روسیه حمله موشکی انجام داد و اهداف نظامی روسیه را در قلب دشمن مورد هدف قرار دارد. بریتانیا نیز در پی چراغ سبز آمریکا استراتژی مشابهی را اتخاذ کرد و اجازه استفاده از موشک‌های استورم شادو در روسیه را مجاز کرد.

در همین راستا، یک شهروند بریتانیایی ۲۲ ساله، به نام جیمز اسکات ریس اندرسون، اخیراً توسط مقامات روسی به اتهام «شرکت در درگیری‌های مسلحانه در خاک منطقه کورسک»  دستگیر و بازداشت شده است. در ویدیویی که در شبکه‌های اجتماعی منتشر شده، مردی با لباس نظامی و دستان بسته، خود را اندرسون معرفی کرده و می‌گوید بین سال‌های ۲۰۱۹ تا ۲۰۲۳ در ارتش بریتانیا خدمت کرده است، سپس از خدمت اخراج شده و تصمیم گرفته به اوکراین سفر کرده و به صورت داوطلبانه در جنگ شرکت کند.

 دومین مسئله در تشدید حملات روسیه را به پیروزی دونالد ترامپ، رئیس‌جمهوری منتخب و راست‌افراطی ایالات متحده، نسبت می‌دهند. ترامپ در کارزار انتخاباتی خود وعده داده بود جنگ اوکراین را خاتمه خواهد داد. خبرگزاری رویترز در گزارش اختصاصی خود چهارشنبه هفته پیش (۳۰ آبان / ۲۰ نوامبر) از اعلام آمادگی پوتین برای توافق آتش‌بس میان پوتین و ترامپ بر سر اوکراین خبر داده بود. ورای دوستی و رابطه حسنه میان ترامپ و پوتین، روشن نیست چطور رئیس‌جمهوری منتخب ایالات متحده بناست به جنگ خاتمه دهد. پوتین بارها اذعان کرده است که از مناطق اشغال‌شده اوکراین (۱۸ درصد از قلمرو به رسمیت شناخته‌شده بین‌المللی اوکراین) هرگز عقب‌نشینی نمی‌کند و ولودیمیر زلسنکی، رئیس جمهوری اوکراین نیز پیش‌شرط هرگونه مذاکره آتش‌بس را خروج نیرو‌های نظامی روسیه از خاک اوکراین قلمداد می‌کند.  

اینکه تا چه حد تشدید عملیات نظامی روسیه به ترامپ برمی‌گردد روشن نیست. معمولاً تشدید حملات در آستانه مننعقد‌شدن آتش‌بس رخ می‌دهد. در غزه و لبنان در ساعات منتهی به آتش‌بس اسرائیل حملات خود را با شدت و حدت بیشتری ادامه می‌داد تا بتواند بیشترین انتقام را از دشمن بگیرد و با وارد‌ساختن ضربات مهلک دست بالا را در مذاکرات داشته باشد. برای مذاکرات آتش‌بس بر سر اوکراین هنوز راه درازی در پیش است.