«دانه انجیر معابد»، جشنواره کَن و اسکار، و آن‌چه ممکن است ندانید
رضا علامه‌زاده در این مقاله چند بی‌دقتی در پوشش خبرهای مربوط به فیلم بحث‌برانگیز محمد رسول‌اف را آشکار می‌کند و سپس به ساز و کار معرفی این فیلم به نمایندگی از آلمان در اسکار می‌پردازد.
رضا علامه‌زاده
نمایی از «دانه انجیر معابد» ساخته محمد رسول‌اف
از یک ماه پیش که فیلم مطرحِ «دانه انجیر معابد» را دیدم بارها می‌خواستم چیزی در مورد آن بنویسم ولی دستم پیش نمی‌رفت. حالا با تعقیب اخبار مرتبط با این فیلم فرصت را مناسب یافتم تا یک بار دیگر به حساسیت‌هایم در مورد نحوه‌ی نشر اخبار در رسانه‌های ایرانی پاسخ بگویم و کمی از آن‌چه که ممکن است ندانید بنویسم.
باید در آغاز روشن کنم که این نوشته نقد و بررسی فیلم «دانه انجیر معابد» نیست. من از روی تعهدم به واقعیت، بویژه در زمانه‌ای که صنعتِ نشر اخبار نادقیق و حتی دروغ ، روز به روز گسترش بیشتری می‌یابد لازم می‌بینم به نکاتی در ارتباط با این فیلم ـ و نه خود فیلم ـ اشاره کنم. وگرنه این فیلم را کاری موفق در امتداد جنبش سینمای زیرزمینی ایران می‌دانم؛ جنبشی که بیش از ده دوازده سال پیش با فیلم‌های فیلمساز برجسته وطنمان جعفر پناهی، مثل «پرده» و «تاکسی» در ایران شکل گرفت و کارگردانان دیگری در تداوم این جنبش با استفاده از امکاناتی که عصر دیجیتال برای فیلمسازان فراهم کرده است با شهامتی کم‌نظیر و بی‌توجه به مقررات سینمائی ابلهانه‌ی رژیم جهالت اسلامی، و بدون درخواست مجوز از رژیم ملایان، فیلم‌هائی چشم‌گیر هم‌چون فیلم زیبای «کیک محبوب من» ساختند.
در سایت رادیو فردا آمده:
محمد رسول‌اف، فیلمساز منتقد جمهوری اسلامی، می‌گوید حضور آخرین اثر سینمایی او، «دانه انجیر معابد»، در اسکار به عنوان نمایندهٔ آلمان اتفاقی «تلخ و شیرین» است؛ تلخ به دلیل وضعیت سرکوب و سانسور در سینمای ایران و شیرین به دلیل آنکه با این وجود، این فیلم در اسکار حضور یافته است.
در سایت فارسی «ویکی‌پدیا» هم در این رابطه آمده است:
این فیلم به‌عنوان نماینده آلمان به‌عنوان بهترین فیلم بین‌المللی برای رقابت در نود و هفتمین دوره جوایز اسکار انتخاب شده است.
این که تهیه‌کنندگان و پخش‌کنندگان فیلم «دانه انجیر معابد» چگونه توانسته‌اند یک فیلم ایرانی که تقریباً تمام عوامل جلو و پشت دوربینش ایرانی‌اند و در ایران و به زبان فارسی فیلمبرداری شده را به‌عنوان نماینده سینمای آلمان به اسکار معرفی کنند بر من پوشیده است. در سایت رسمی سینمای جهان «آی. ام. دی. بی» از هفت نفر به‌عنوان تهیه‌کننده این فیلم یاد شده که از نامشان برمی‌آید که اغلب ایرانی باشند از جمله خود کارگردان، و دو نفر هم فرانسوی. در همان‌جا نام ده کمپانیِ مشارکت‌کرده در تولید این فیلم آمده که اغلب فرانسوی هستند و تنها یکی از آنان ـ تا آن‌جا که از اسمش بر می‌آید ـ آلمانی است.
سابقه این شگرد ـ البته به شکل وارونه‌اش ـ به فیلم «گذشته» ساخته سینماگر خلاق وطنمان اصغر فرهادی برمی‌گردد که جز خودش همه عوامل فیلم فرانسوی بودند ولی وقتی نتوانستند آن را به‌عنوان یک فیلم فرانسوی به اسکار بفرستند به ترفندی موفق شدند از سهم سینمای ایران در اسکار استفاده کنند؛ که البته در عمل به رقابت‌های اسکار راه نیافت!
حالا شکل وارونه‌ای از همان بازیِ پشت پرده فیلم «گذشته» را در مورد فیلم «دانه انجیر معابد» شاهدیم؛ فیلمی که ظاهراً ربطِ چندانی به آلمان ندارد ولی تهیه‌کنندگانش امیدوارند این فیلم ایرانی، سینمای آلمان را در اسکار آینده نمایندگی کند!
لازم به یادآوری است که هنوز سیاهه‌ی فیلم‌های انتخاب شده برای حضور در رقابت‌های اسکار اعلام نشده و باید دید کدام فیلم برای رقابت در نود و هفتمین دوره جوایز اسکار انتخاب خواهد شد. در بخش سینمای بین‌الملل اسامی پانزده فیلم در انتخاب اولیه به‌عنوان «لیست کوتاه» در اواسط دسامبر امسال، و نام پنج کاندیدای برگزیده از میان آنان، روز هفدهم ژانویه سال آینده اعلام خواهد شد (مراسم اسکار در ماه مارس برگزار می‌شود.)
می‌دانیم که در رقابت‌هاى سینمائی اسکار در بخش فیلم‌هاى غیرانگلیسى‌زبان که حالا بخش سینمای بین‌الملل نامیده می‌شود هر کشور مى‌تواند تنها یک فیلم از محصولات یک‌ساله‌ى سینمائی خود را به‌عنوان نماینده‌ى آن کشور معرفى کند. در تمام کشورها، از جمله در ایران، از سوى نهادهاى سینمائی کمیسیونى تعیین مى‌شود که فیلم مورد نظر را به مقامات اسکار معرفی کند. اینکه فیلمی از کشوری به کمیته‌ی انتخاب رقابت‌های اسکار «معرفی» می‌شود به معنای «انتخاب» شدن آن فیلم در رقابت‌های اسکار نیست. همان‌گونه که ارسال فیلم به جشنواره‌های دیگر به معنای حضور آن فیلم در آن جشنواره‌ها نمی‌باشد. هر ساله حدود صد فیلم برای بخش سینمای بین‌الملل اسکار ارسال می‌شود که فقط پنج فیلم از میان آنان نامزد رقابت در اسکار خواهند شد.
و اما در مورد جشنواره سینمائی کَن هم، از نظر خبررسانی در رسانه‌های فارسی‌زبان، نکته قابل ذکری دارم. در سایت فارسی «ویکی‌پدیا» که معمولاً ترجمه ناقصی از سایت انگلیسی است یک بی‌دقتی آشکار در مورد این فیلم رخ داده است. آن‌جا نوشته‌اند:
این فیلم نخستین بار در ۲۴ مه ۲۰۲۴ در هفتاد و هفتمین جشنواره فیلم کن به نمایش درآمد و برنده جایزه ویژه هیئت داوران جشنواره کن شد.
خبر اهدای «جایزه ویژه هیئت داوران» در جشنواره اخیر کَن به این فیلم نیز، آنطور که نشان خواهم داد، چندان دقیق نیست.
«جایزه ویژه هیئت داوران» که جایزه‌ای بسیار شناخته شده است را در جشنواره اخیر کَن فیلم «امیلیا پرز» ساخته فیلمساز فرانسوی «ژاک اودیار» برده است که در سایت رسمی جشنواره کَن به روشنی اعلام شده. در همین سایت جایزه‌ای که به فیلم «دانه انجیر معابد» داده شده «جایزه ویژه» نامیده شده که تا کنون وجود نداشته و معلوم نیست در آینده جزو جوائز جشنواره کَن خواهد ماند یا نه.
برداشت شخصی من این است که مقامات جشنواره کن با افزودن این جایزه جدید خواسته‌اند بدون ضایع کردن حق فیلم‌های برتر حاضر در بخش مسابقه، به سازندگان فیلمی که در شرائط بسیار سخت و خطرناک ساخته شده و کارگردانش مخفیانه از ایران گریخته، بی‌اعتنائی نکرده باشند. می‌دانم که جشنواره‌های کَن و برلین و ونیز بارها از همین زاویه مورد انتقاد فیلمسازان اروپائی و سینمائی‌نویسان قرار گرفته‌اند که چرا گاهی بیش از آنکه به کیفیت سینمائی و هنری یک فیلم توجه کنند به شرائط ساخته شدن آن اهمیت می‌دهند.
سایت انگلیسی «ویکی‌پدیا» در مورد جایزه به فیلم «دانه انجیر معابد» تا همین چند هفته پیش نوشته بود:
در زمان پخش مراسم جوائز، سایت‌های رسمی جشنواره کَن جایزه را جایزه ویژه فیلمنامه نامیدند. ولی خیلی زود این پاک شد و جایزه ویژه نامیده شد. در پایان سال و وقتی که فیلم در سینماها به نمایش در آمد در معرفی روی فیلم نوشته‌اند برنده «جایزه ویژه هیئت داوران».
همین سایت انگلیسی پس از ارسال فیلم از طرف آلمان به اسکار کمی توضیحات قبلی‌اش در مورد جایزه جشنواره کَن را دستکاری کرده و نوشته است:
توسط هیئت داوران، جایزه ویژه‌ای به این فیلم اهدا شد که مقام تازه‌ای است بعد از نخل طلا، جایزه بزرگ، و جایزه ویژه هیئت داوران.
و حالا در دستکاری تازه از توضیح بیشتر طفره رفته و تنها به «جایزه ویژه» اشاره کرده است!
در هر حالت معنی همه این‌ها این است که پخش‌کنندگان در آغاز این فیلم به جای نام بردن از «جایزه ویژه» که ناشناخته است نوشته‌اند «جایزه ویژه هیئت داوران» که به نظر شناخته شده بیاید!
این نادقیق گزارش‌دادن‌ها که ریشه در زیرکی پخش‌کنندگان برای جلب تماشاگر دارد اگر از دید مردم عادی پنهان بماند طبیعی است، ولی جالب این‌جاست که سینمانویسان سرشناس ما در خارج کشور هم اغلب همین بی‌دقتی‌ها را در گزارش‌های منتشر شده در رسانه های ایرانی نشان داده‌اند.
هم‌چنان که در آغاز اشاره کرده‌ام من حساسیت ویژه‌ای به دقت داشتن در انتشار اخبار دارم. شاید به این دلیل که بیش از هر چیز به‌عنوان یک مستندساز شناخته شده هستم. این حساسیت، با احساس مسئولیتی نیز همراه است که وادارم می‌کند در عرصه‌ای که آگاهی نسبی داشته باشم ـ مثل عرصه سینما ـ در انتقال اطلاعاتم به دیگران کوتاهی نکنم.
و بالاخره، شاید لازم باشد نظرم را به اختصار هم شده در مورد فیلم «دانه انجیر معابد» بنویسم:
به نگاه من فیلم «دانه انجیر معابد» با آن کارگردانی استادانه و این بازی‌های روان، فیلمی درخشان‌تر از آن‌چه هست می‌بود اگر قصه‌ی زیبای تنیده شده با صحنه‌های واقعی جنبش «زن، زندگی، آزادی»اش، در نیمه راه از ریلِ یک درام عمیق خانوادگی ـ اجتماعی خارج نمی‌شد و به ورطه‌ی تعقیب و گریز پلیسی و خشونت‌ورزیِ بیهوده نمی‌افتاد.
منابع:
گزارش های قبلی در ویکی‌پدیای انگلیسی در مورد جایزه جشنواره کَن:
During the awards broadcast, Cannes official social media sites published posts stating the award was a Special Screenplay Award. But they were soon deleted, and the award was called Special Award or Prix Spécial. By the end of the year, during its theatrical release the film shows its Cannes Official Selection card as a "Special Jury Prize" winner
.The Seed of the Sacred Fig was selected to compete for the Palme d'Or at the 2024 Cannes Film Festival, where it had its world premiere on 24 May 2024,and went on to receive a special award by the jury, an additional designation behind the main jury awards of Palme d'Or, Grand Prix and Jury Prize.The film received a standing ovation with reports that it lasted either 12 minutes or 15 minutes. Prior to its screening, Neon acquired North American distribution rights to the film, planning to release it later that year. Following the film's premiere, Lionsgate acquired the distribution rights for the UK and Ireland.
نظرها
نظری وجود ندارد.