درباره مذاکرات دولت ترکیه با عبدالله اوجالان چه می‌دانیم؟

نمایندگان حزب دموکراسی و برابری خلق‌ها (دِم) روز چهارشنبه ۲۲ ژانویه برای بار دوم با عبدالله اوجالان، رهبر حزب کارگران کردستان (پ‌ک‌ک) در زندان ایمرالی در دریای مرمره دیدار کردند. رهبر کردها از ۲۵ سال پیش در این زندان که روی جزیره‌ای در دریای مرمره است دوران حبس ابد را می‌گذراند.

دولت ترکیه می‌گوید هدف این دیدارها پایان دادن به درگیری نظامی ۴۰ ساله با حزب کارگران کردستان است. به زعم برخی ناظران گفت‌وگوهایی که اکنون میان دولت ترکیه و عبدالله اوجالان برای پایان دادن به نزاع‌ها در حال وقوع است، امیدها برای شروع «فرایند صلح» در ترکیه را بالا برده است. 

اما شاید درست‌تر این باشد بگوییم آنچه که در ترکیه در حال وقوع است، آغاز «فرایند آتش‌بس» است. بسیاری از ابعاد این فرایند مبهم است. به خصوص کردها با نگرانی به آن می‌نگرند. 

شرایط نامطمئن کردهای سوریه که سرنوشت‌شان به کردهای ترکیه نیز گره خورده است به عدم قطعیت در این لحظه افزوده است. علاوه بر این، از آنجا که مذاکرات با پیشنهاد دولت باحچلی رهبر حزب راست افراطی ترکیه و حمایت عبدالله اوجالان رئیس‌جمهور ترکیه آغاز شده است، نیت‌ها و اهداف پنهان دولت ترکیه که خود شروع‌کننده جنگ تمام‌عیار علیه کردها بوده است هنوز مشخص نیست.

همه منتظر نقشه‌راه اوجالان هستند

دولت باحچلی، رهبر حزب حرکت ملی ترکیه (MHP) سال گذشته میلادی با اعلام موافقتش با آزادی موقت اوجالان به شرط اینکه او از اعضای پ‌ک‌ک بخواهد سلاح‌هایشان را زمین بگذارند، همه را متعجب کرد. 

حزب حرکت ملی یک حزب راست افراطی است که مواضعش با مخالفت جدی با هر گونه مذاکره با پ‌ک‌ک شناخته می‌شود. 

اقدامی که هم باحچلی و همه رجب طیب اردوغان رئیس‌جمهور ترکیه آن را «ابتکار عاری از ترور» نامیده‌اند در اولین قدم با دیدار دو نمایند حزب دموکراسی و برابر خلق‌ها (حزب دِم) با اوجالان در زندان فوق امنیتی جزیره امیرالی در دریای مرمره آغاز شد.

این نمایندگان بعد از اولین دیدار در ۲۸ دسامبر ۲۰۲۴، بار دیگر چهارشنبه ۲۲ ژانویه با اوجالان دیدار کردند. قرار است یعد از ارائه نقشه‌راهی که اوجالان برای فرایند صلح در نظر دارد، هیئت نمایندگان حزب دِم یک دیدار سوم با او داشته باشند.

بعد از دیدار اول از عبدالله اوجالان نقل شد که او مایل است به عنوان بخشی از فرایند صلح از پ‌ک‌ک بخواهد که سلاح را زمین بگذارد.

پ‌ک‌ک اکنون اعضای جدیدی در کادر رهبری خود دارد اما اوجالان هنوز به عنوان چهره رهبری این گروه شناخته می‌شود. بعد از اولین دیدار، حزب دموکراسی و برابری خلق‌ها به نقل از اوجالان بیانیه‌ای منتشر کرد که در آن آمده بود: «تقویت برادری تُرک-کُرد یک وظیفه تاریخی است و برای همه خلق‌ها اهمیت و ضرورت دارد.» اوجالان همچنین گفته است که برای همه حلقه‌های سیاسی در ترکیه مهم است که بدون محدود کردن خود به حساب‌کتاب‌های کوته‌بینانه سیاسی، «سازنده عمل کنند» و «رویکردی ایجابی اتخاذ کنند» تا این فرایند با موفقیت انجام شود.

از اوجالان همچنین نقل شده است:

بسیاری این گفته اوجالان را که «حاضرم این پیام را صادر کنم» حمل بر آمادگی او برای صدور پیام «خلع سلاحِ پ‌ک‌ک» دانستند.

همچنین پیام اوجالان را برخی حاوی امیدواری برای آغاز یک فرایند صلح (و نه یک فرایند آتش‌بس موقتی و شکننده) دانسته‌اند که در آن قرار است منافع و حقوق خلق کُرد از جمله حق تعیین سرنوشت آنها تامین شود؛ او گفته است:

حالا همه منتظرند که اوجالان نقشه راهی را که مد نظر دارد ارائه دهد. 

بعد از دیدار دوم، حزب دِم بیانیه‌ای منتشر کرد که در آن آمده بود:

با این حال این خوانش‌های محدود از گفته‌هایی که نمایندگان حزب دموکراسی و برابری خلق‌ها نقل کرده‌اند برای اعتماد به فرایند کافی نیست؛ به خصوص فرایندی که در سمت دیگر آن مردی است که بیش از دو دهه در انزوای زندان ایمرالی به سر می‌برد. او احتمالا ایده‌های درخشانی دارد اما در مقام رهبری سال‌هاست از میدان مبارزه دور افتاده است.

هنوز مشخص نیست که آیا پ‌ک‌ک فرایند مد نظر اوجالان را خواهد پذیرفت و سلاح‌هایش را زمین خواهد گذاشت. رویترز به نقل از یکی از مقامات ارشد پ‌ک‌ک گفته است که این گروه از تلاش‌های اوجالان استقبال می‌کند اما درباره مسئله «خلع سلاح» اظهار نظری نکرده است. 

واکنش احزاب در ترکیه چگونه بود؟

حزب جمهوری‌خواه خلق (CHP)، حزب اصلی اپوزیسیون ترکیه با رویکردی ملی‌گرایانه و میانه‌رو در ابتدا نسبت به «ابتکار جدید دولت» احتیاط به خرج داد. اما بعد از آن ازگور اوزل، رهبر حزب اعلام کرد که اگر فرایند «صادقانه و شفاف» باشد از آن حمایت می‌کند. 

حزب خوب (IP)  که شامل اعضای سابق حزب راست افراطی حرکت ملی است به شدت با این مذاکرات مخالفت کرده است. مذاکرات اخیر با اوجالان با واکنش منفی جدی از سوی حلقه‌های سیاسی راست افراطی ترکیه مواجه شده‌ است. آنها می‌گویند که باحچلی با ابتکار صلحش با رهبر گروهی که آنها «تروریست» می‌خوانند نیروهای ملی‌گرا را به انحراف و سردرگمی می‌کشد.

اما مقام‌های ترکیه می‌گویند که ابتکار آنها در راستای اقدام‌های «ضدتروریستی» است. حقیقت این است که ترکیه به جنگ با پ‌ک‌ک پایان نداده است بلکه حتی به حملاتش علیه نیروهای کرد در سرتاسر منطقه افزوده است. مذاکرات در حالی رخ می‌دهد که ارتش، پلیس و نیروهای امنیتی ترکیه همچنان در این روزها در حال انجام عملیات علیه پ‌ک‌ک در ترکیه و خارج از آن هستند.

برای ملی‌گرایان ترکیه که اقدام‌های دولت در حمله نظامی به پایگاه‌های پ‌ک‌ک در منطقه را تحسین و تشویق می‌کنند، فرایند «صلح» باید اقدامی در جهت ضعیف‌سازی پ‌ک‌ک و نیروهای کرد در سوریه باشد.

برخی ملی‌گرایان ترکیه می‌گویند شرایط آماده است و نباید فرصت را از دست داد. مذاکرات در حالی آغاز شده است که دولت عراق و حکومت خودمختار کردستان عراق همکاری‌های نظامی و «ضدتروریستی» خود با دولت ترکیه را افزایش داده‌اند. همچنین سقوط بشار الاسد موقعیت کردها در سوریه را نیز متزلزل کرده است و زمزمه‌های اخراج نیروهای کرد غیرسوری به گوش می‌رسد.

تکلیف کردهای سوریه چه می‌شود؟

از زمان سقوط بشار اسد، حملات جدید گروه‌های شورشی با حمایت ترکیه تحت نام ارتش ملی سوریه به مواضع گروه‌های کرد در شمال سوریه بالا گرفته است.

ترکیه نیروهای دموکراتیک سوریه (SDF) به رهبری کردها را امتداد حزب کارگران کردستان می‌داند و در تلاش است که با استفاده از نیروهای نیابتی خود در سوریه و فشار بر رهبران جدید این کشور نیروهای کرد در آنجا را نیز وادار به خلع سلاح کند.

بخشی از مبارزان کرد که در روژاوا در شمال سوریه هستند از کشورهای منطقه از جمله ترکیه به آنجا آمده‌اند. آنکارا مسئله کردها در سوریه را یک موضوع امنیت ملی تلقی می‌کند و نگران است که ادامه پروژه خودمختاری کردها در سوریه به تقویت مبارزات کردها در ترکیه منجر شود.

اما هنوز کاملا مشخص نیست که سقوط اسد چه تاثیری بر مذاکرات برای «خلع سلاح پ‌ک‌ک» داشته است.

مظلوم کوبانی رهبر نیروهای کرد سوریه در پی سقوط بشار الاسد در گفتگوی اختصاصی با رویترز گفته بود که اگر نیروهای کرد شمال سوریه با ترکیه و نیروهای شبه‌نظامی تحت حمایتش بر سر آتش‌بس کامل توافق کنند نیروهای کرد غیرسوری (که بسیاری از آنها از ترکیه آمده‌اند) باید سوریه را ترک کنند.

از طرف دیگر یکی از مقام‌های ارشد پ‌ک‌ک در شمال عراق به رویترز گفته است که این گروه نیز حاضر است سوریه را ترک کند، در صورتی که نیروهای دموکراتیک سوریه شامل یگان‌های مدافع خلق این امکان را پیدا کنند که قدرت خود در منطقه را حفظ کنند.

در اثنای این تغییر و تحولات چند روز پیش مظلوم کوبانی با مسعود بارزانی، رهبر حزب دموکرات کردستان عراق در اربیل دیدار کرد. بارزانی رئیس سابق اقلیم کردستان عراق نفوذ زیادی بر احزاب کرد سوریه دارد و ارتباط خود با رجب طیب اردوغان را نیز حفظ کرده است. کسی درباره محتوای این دیدار که پشت درهای بسته انجام شد چیزی نمی‌داند. اما برخی بر این گمانند که او می‌تواند نقشی مهم در مذاکرات میان کردهای سوریه و ترکیه ایفا کند.

ترکیه نقش مهمی در همه این مذاکرات فرامرزی دارد اما پذیرش خودمختاری کردها در سوریه از سوی آنکارا به معنای آن نیست که همه در صلح و صفا زندگی خواهند کرد. خودمختاری کردهای سوریه اکنون از سوی رهبران جدید این کشور نیز باید به رسمیت شمرده شود و مذاکرات در این زمینه در جریان است.

به این ترتیب به نظر می‌رسد مذاکرات در چند جبهه در حال پیش‌روی است و هر کدام از آنها بر دیگری تاثیر خواهد داشت.

رسانه‌های ترکیه گزارش داده‌اند که بخشی از مذاکرات پشت درهای بسته زندان امیرالی درباره موضع ترکیه نسبت به روژاوا و منطقه خودمختار شمال سوریه است. یکی از تحلیل‌گران مسائل ترکیه ادعا می‌کند که منابعی از حزب عدالت و توسعه و حزب دِم به او گفته‌اند ترکیه حاضر است امکان برقراری روابط رسمی دیپلماتیک با منطقه خودمختار شمال سوریه را بسنجند اگر حزب کارگران کردستان ترکیه شاخه نظامی خود را منحل کند.

در حال حاضر گمانه‌زنی‌ها درباره این مذاکرات زیاد است و اطلاع زیادی در دست نیست. خروجی‌های ممکنِ بسیاری قابل تصور است.

«لحظه دیپلماسی» نزدیک است؟

در سال گذشته میلادی دولت‌ها و گروه‌های تاثیرگذار در خاورمیانه بسیاری از امکانات و منابع پیش روی خود را فرسودند. هیچ سلاحی نبود که در میدان جنگ آزموده نشد و هیچ قدرتی نبود که قوای نظامی خود را به رخ نکشید.

در حالی که وضعیت اقتصادی و معیشتی جمعیت‌ها چنان وخیم است که دیگر نیرویی برای جنگیدن باقی نمانده، لحظه‌ای دارد به ثمر می‌نشیند که شاید بتوان آن را «لحظه دیپلماسی» نامید، لحظه‌ای که مذاکرات در جبهه‌های مختلف برای کاهش درگیری و تنش‌زدایی در حال وقوع است. این لحظه شاید و فقط شاید با ایجاد شرایط برقراری صلح ــ ایجاد ساختارها و شرایط دموکراتیک برای تامین منافع طرف‌های درگیر ــ همراه شود اما لزوما چنین نیست. 

لحظه دیپلماسی لحظه آتش‌بس‌ها و بازآرایی نیروها است و لزوما شامل تغییر در اهداف و رویکردها نمی‌شود.

ماه‌های پایانی سال ۲۰۲۴ شاهد افزایش مذاکرات برای «آتش‌بس» در خاورمیانه بودیم، آغاز سال ۲۰۲۵ یکی از مهمترین این مذاکرات برای آتش‌بس در غزه دست‌کم برای مدتی محدود به ثمر نشسته است. آیا مذاکرات آتش‌بس میان پ‌ک‌ک و دولت ترکیه از یک طرف و نیروهای کرد و دولت سوریه از طرف دیگر به سرانجام خواهد رسید؟ نتایج آن چه تاثیری بر پروژه خودمختاری کردها خواهد داشت؟