خشونت‌ها در کلمبیا: چرا دوباره درگیری‌ها بین گروه‌های مسلح تشدید شده است؟

شبکه «فرانس ۲۴» در گزارشی به رویدادهای اخیر کلمبیا و درگیری‌های مسلحانه جدید در این کشور پرداخته است.

در این گزارش آمده است که از ۲۷ دی / ۱۶ ژانویه، کلمبیا شاهد موجی از درگیری‌های بی‌سابقه بوده است که یادآور روزهای تاریک شش دهه جنگ مسلحانه در این کشور آمریکای جنوبی است. بیش از ۱۰۰ نفر کشته، ده‌ها نفر زخمی و ده‌ها هزار غیرنظامی مجبور به ترک خانه‌های خود شده‌اند.

این درگیری‌های مرگبار بین «ارتش آزادی‌بخش ملی» (ELN) و جداشدگان از «نیروهای مسلح انقلابی کلمبیا» (FARC)، دو گروه رقیب که بر سر کشت کوکا (نوعی گیاه حاوی آلکالوئیدهایی از قبیل کوکائین) در منطقه کاتاتومبو، واقع در مرز با ونزوئلا، با هم درگیر هستند، رخ داده است.

این تشدید خشونت‌ها ضربه‌ای ویرانگر به برنامه «صلح مطلق» یا «صلح کامل» گوستاوو پترو، نخستین رئیس‌جمهور چپ‌گرای کلمبیا، وارد کرده است. او که با کاهش عملیات نظامی به دنبال تقویت گفت‌وگو و تثبیت کشور بود، اکنون به نظر می‌رسد استراتژی‌اش با شکست مواجه شده است. ریشه‌های این درگیری‌ها چیست؟ چرا منطقه کاتاتومبو کانون این تنش‌هاست؟ در این گزارش به این پرسش‌ها می‌پردازیم.

تشدید درگیری‌ها از اواسط ژانویه

درگیری‌ها از ۱۶ ژانویه (۲۷ دی) شدت گرفت، زمانی که «ارتش آزادی‌بخش ملی» حمله‌ای خونین را علیه جداشدگان «فارک» ـ که توافق صلح ۲۰۱۶ را رد کرده و سلاح‌های خود را حفظ کرده‌اند ـ و همچنین علیه غیرنظامیان در منطقه کاتاتومبو آغاز کرد. پیشتر، این دو گروه شورشی که فعالیت‌های خود را از طریق تجارت مواد مخدر تأمین مالی می‌کردند، به آتش‌بسی شکننده پایبند بودند و در مذاکرات صلح موازی با دولت شرکت داشتند.

دلیل دقیق شکست این آتش‌بس هنوز روشن نیست. به‌گفته برخی تحلیلگران، «ارتش آزادی‌بخش ملی» شاهد تضعیف قدرت خود در منطقه تاریخی شمال شرقی کلمبیا بوده است، در حالی که جداشدگان فارک نفوذ خود را افزایش داده‌اند. لوئیس فرناندو تره‌خوس، استاد دانشگاه شمالی بارانکیلا و متخصص درگیری‌های مسلحانه در این منطقه، به سایت اسپانیایی «فرانس ۲۴» گفت:

براساس گزارش رسانه‌های کلمبیایی، «ارتش آزادی‌بخش ملی» هشدار داده است که تا زمانی که فردی با نام مستعار «ریچارد»، که به‌عنوان «ریچارد سوارز» شناسایی شده، تسلیم نشود، «خون‌ریزی در کاتاتومبو ادامه خواهد یافت».

 به‌گفته روزنامه ال کلمبیانو، «ریچارد» یکی از فرماندهان جداشدگان فارک است و نقش استراتژیکی در تأمین مالی این گروه دارد. گرچه این مبارز سابق توافق صلح ۲۰۱۶ را امضا کرد، اما به‌گفته منابع آگاه، او مانند دیگر چریک‌هایی که به روند صلح بی‌اعتماد شده‌اند، دوباره به سلاح روی آورده است. «ارتش آزادی‌بخش ملی» همچنین تاجران و یک اتحادیه موتوتاکسی را که مشکوک به همکاری با جداشدگان فارک هستند، تهدید کرده و آن‌ها را هدف خود معرفی کرده است.

کوچ گسترده و غیرنظامیان در محاصره

در کمتر از یک هفته، بیش از ۱۰۰ کشته در سه منطقه گزارش شده که بیش از ۸۰ مورد آن در کاتاتومبو رخ داده است. بر اساس آمار مقامات محلی، دست‌کم ۲۰ نفر زخمی و برخی دیگر نیز ربوده یا تهدید شده‌اند. در میان قربانیان، رهبران جامعه محلی، کودکان و «غیرنظامیان متهم به همکاری با یکی از گروه‌ها» وجود دارند.

این آمار نگران‌کننده با آوارگی گسترده مردم همراه شده است: براساس آخرین آمار دفتر نهاد «دفاع‌ از خلق» (Defensora del pueblo)، حداقل ۳۶ هزار و ۱۳۹ نفر مجبور به ترک خانه‌های خود شده‌اند. از ۴۶۴ امضاکننده توافق صلح که در این منطقه زندگی می‌کنند، ۱۰۲ نفر به همراه خانواده‌های خود آواره شده‌اند، شش نفر کشته و هفت نفر مفقود شده‌اند.

بیشتر آوارگان در زیرساخت‌های موقتی مانند ورزشگاه‌ها و مراکز ورزشی در کوکوتا، مرکز استان، پناه گرفته‌اند. این شهر که پیش از این به دلیل ورود پناهندگان ونزوئلایی تحت فشار بود، اکنون با بحران انسانی بی‌سابقه‌ای مواجه است.

آلخاندرا میلر، مدیر سازمان بازسازی، در ویدئویی در شبکه‌های اجتماعی نسبت به وضعیت بحرانی منطقه ETCR کانیو ایندیو هشدار داد، منطقه‌ای که به بازگشت مبارزان سابق فارک به زندگی عادی اختصاص دارد. به‌گفته او، این منطقه در حال حاضر بیش از ۷۰۰ نفر، از جمله ۲۰۰ کودک زیر ۱۵ سال، را در خود جای داده است که در میان درگیری‌ها گرفتار شده‌اند.

لوئیس فرناندو تره‌خوس می‌گوید: «ارتش آزادی‌بخش ملی به همه حمله می‌کند، بدون تمایز بین غیرنظامیان و مبارزان. ما شاهد نقض گسترده حقوق غیرنظامیان هستیم، چیزی که پیش از این رایج نبود.»

جنگ بر سر منطقه‌ای استراتژیک

کاتاتومبو، واقع در شمال شرقی کلمبیا، منطقه‌ای است که با فقر، حاشیه‌نشینی و نبود حضور دولت روبه‌روست، شرایطی که به نفوذ و گسترش گروه‌های مسلح کمک کرده است. تره‌خوس می‌گوید: «این وضعیت به آن‌ها اجازه داده تا مشروعیت خود را در میان مردم محلی افزایش دهند».

همچنین براساس آخرین گزارش دفتر مقابله با مواد مخدر و جرم سازمان ملل متحد، کاتاتومبو با نزدیک به ۴۴ هزار هکتار کشت کوکا نقطه کانونی قاچاق مواد مخدر است. موقعیت مرزی آن با ونزوئلا، این منطقه را به یک گذرگاه استراتژیک برای قاچاق سلاح و مواد مخدر و همچنین جابه‌جایی گروه‌های مسلح تبدیل کرده است. بر اساس گزارش رسانه بلو رادیو، ۸۰ نفر از افراد «ارتش آزادی‌بخش ملی»، از جمله افراد زیر سن قانونی، به‌تازگی از مرز ونزوئلا عبور کرده‌اند تا به کاتاتومبو برسند و عملیات خود را علیه جداشدگان فارک تقویت کنند.

«ارتش آزادی‌بخش ملی» از دهه ۱۹۷۰ در این منطقه فعال بوده است، اما خلاء قدرت پس از خلع سلاح فارک در سال ۲۰۱۶، فرصتی را برای جداشدگان فارک و دیگر گروه‌های مسلح ایجاد کرد تا کنترلِ مناطق استراتژیک مرتبط با کشت کوکا را به دست بگیرند. ایریس مارین اورتیز، از نهاد «دفاع‌ از خلق» از اکتبر ۲۰۲۴ نسبت به خطر وقوع جنگ «قریب‌الوقوع» در این منطقه هشدار داده بود.

پاسخ‌های دولت

در مواجهه با این بحران، گوستاوو پترو، رئیس جمهوری کلمبیا در روز دوشنبه یکم بهمن / ۲۰ ژانویه «وضعیت اضطراری داخلی» و «وضعیت اضطراری اقتصادی» در سراسر کشور اعلام کرد. با این حال، دولت در نهایت از اجرای این اقدامات در سطح سراسری منصرف شد و وضعیت اضطراری تنها به منطقه کاتاتومبو محدود شد.

براساس گزارش روزنامه ال پائیس، پنج هزار سرباز به استان نورته دِ سانتاندر اعزام شده‌اند که یک‌هزار و ۹۴۰ نفر از این سربازان در منطقه کاتاتومبو مستقر هستند. گوستاوو پترو همچنین به «ارتش آزادی‌بخش ملی» هشدار داد که «انقلاب تنها با مردم و بدون خشونت ممکن است». افزون بر این، دولت دستور بازداشت ۳۱ رهبر «ارتش آزادی‌بخش ملی» که در مذاکرات صلح شرکت داشتند و بازداشت‌شان تعلیق شده بود را دوباره فعال کرده است.

پترو همچنین از ونزوئلا درخواست کمک کرد و گفت: «با دولت ونزوئلا برای ایجاد برنامه‌ای مشترک به‌منظور حذف گروه‌های مسلح در مرز مذاکره کرده‌ام».

با وجود این اقدامات، وضعیت همچنان خارج از کنترل است. تره‌خوس می‌گوید: «به نظر می‌رسد که دولت تنها به نقش بشردوستانه و نظارتی محدود شده است.» این بحران یک شکست جدی برای سیاست «صلح مطلق» پترو محسوب می‌شود، که وعده مذاکره با همه گروه‌های مسلح را داده بود. با تعلیق مذاکرات با «ارتش آزادی‌بخش ملی»، گوستاوو پترو پیامی قاطع فرستاد: «آن‌ها جنگ را انتخاب کردند، پس با آن روبه‌رو خواهند شد.»