پیوست محیط زیستی چه اهمیتی دارد؟
روزبه اسکندری ـ تهیه «پیوست محیط زیستی» برای طرح‌ها و پروژه‌های عمرانی به معنای ارزیابی و برنامه‌ریزی جوانب محیط زیستی پروژه‌ها به منظور کاهش تأثیرات منفی بر محیط زیست و ارتقای پایداری است.
روزبه اسکندری
پروژه های زیست محیطی در شرکت پتروشیمی شیراز
تصویب نامه اخیر محمدرضا عارف، معاون رییس جمهور درباره تعیین تکلیف ارزیابی آثار محیط زیستی در پروژه‌های دولتی، بار دیگر مبحث «پیوست محیط زیستی» را بر سر زبان‌ها انداخت.
بسیاری می پرسند دلیل این همه حساسیت و اصرار کارشناسان و کنشگران محیط زیستی برای اعمال این موضوع چیست؟ به عقیده بسیاری ازین افراد، آخرین سد و سنگر باقیمانده میان توسعه نامتوازن و محیط زیست پایدار، ارزیابی اثرات محیط زیستی است.
تهیه «پیوست محیط زیستی» برای طرح‌ها و پروژه‌های عمرانی به معنای ارزیابی و برنامه‌ریزی جوانب محیط زیستی پروژه‌ها به منظور کاهش تأثیرات منفی بر محیط زیست و ارتقای پایداری است. این پیوست اطمینان حاصل می‌کند که پروژه‌های عمرانی با در نظر گرفتن ملاحظات محیط زیستی، منابع طبیعی، و سلامت اکوسیستم‌ها طراحی و اجرا شوند.
برخی از جنبه‌های کلیدی پیوست محیط زیستی به‌شرح زیر است:
۱. شناسایی و ارزیابی اثرات زیست محیطی
یکی از مهم‌ترین بخش‌های پیوست محیط زیستی، ارزیابی تأثیرات محیط زیستی (EIA - Environmental Impact Assessment) است که شامل تحلیل تأثیرات احتمالی پروژه بر عناصر مختلف محیط زیست، از جمله:
- کیفیت هوا (انتشار آلاینده‌ها و گازهای گلخانه‌ای)
- منابع آب (مصرف و آلودگی آب‌های سطحی و زیرزمینی)
- خاک و زمین (فرسایش خاک، آلودگی و تغییر کاربری اراضی)
- تنوع زیستی و اکوسیستم‌ها (تخریب زیستگاه‌های طبیعی و تهدید گونه‌های گیاهی و جانوری)
- سلامت انسانی و جوامع محلی (اثرات زیست‌محیطی بر کیفیت زندگی و بهداشت عمومی)
۲. ملاحظات حقوقی و قانونی
هر پروژه عمرانی باید مطابق با قوانین و مقررات ملی و بین‌المللی محیط زیستی باشد. از جمله:
- قانون حفاظت و بهسازی محیط زیست
- قانون مدیریت پسماند
- توافق‌نامه‌های بین‌المللی مانند پروتکل کیوتو و توافق پاریس در زمینه تغییرات اقلیمی
- الزامات دریافت مجوزهای زیست‌محیطی از سازمان‌های ذی‌ربط
۳. توسعه استراتژی‌های کاهش اثرات
پس از شناسایی اثرات منفی، راهکارهای کاهش، جبران یا حذف این اثرات تدوین می‌شود. برخی اقدامات شامل:
- استفاده از فناوری‌های پاک و روش‌های کاهش مصرف انرژی
- طراحی و اجرای سیستم‌های مدیریت پسماند و بازیافت
- کنترل فرسایش خاک و استفاده از روش‌های حفاظت از منابع طبیعی
- کاهش استفاده از منابع غیرقابل تجدید و جایگزینی با مواد پایدار
۴. پیشنهاد جایگزین‌های پایدار
در برخی موارد، امکان تغییر طراحی پروژه به جایگزین‌های کم‌اثرتر وجود دارد. این موارد شامل موارد زیر می‌شوند:
- تغییر محل پروژه برای کاهش تخریب محیط زیست
- استفاده از انرژی‌های تجدیدپذیر به جای سوخت‌های فسیلی
- تغییر مواد ساختمانی به مواد دوستدار محیط زیست
- کاهش مصرف آب از طریق سیستم‌های بازیافت و استفاده مجدد از آب
۵. مشارکت ذینفعان و جامعه محلی
پیوست محیط زیستی باید مشارکت فعال جامعه محلی، سازمان‌های غیر دولتی و سایر ذینفعان را در نظر بگیرد. این امر شامل موارد زیر می‌گردد:
- برگزاری جلسات مشورتی و اطلاع‌رسانی به ساکنان مناطق تحت تأثیر پروژه
- ایجاد فرآیند شفاف تصمیم‌گیری برای دریافت بازخوردهای مردمی
- در نظر گرفتن حقوق جوامع محلی و تأثیرات اجتماعی پروژه
۶. پایش و نظارت محیط زیستی
ایجاد سیستم‌های نظارتی برای کنترل اجرای برنامه‌های محیط زیستی در طول اجرای پروژه و پس از بهره‌برداری، از اهمیت بالایی برخوردار است. این نظارت شامل:
- پایش کیفیت هوا، آب، و خاک در فازهای مختلف پروژه
- بررسی میزان رعایت استانداردهای محیط زیستی توسط پیمانکاران
- ارائه گزارش‌های دوره‌ای به نهادهای نظارتی و ذینفعان است.
۷. برنامه‌های جبران خسارت
در مواردی که برخی اثرات منفی اجتناب‌ناپذیر باشند، باید برنامه‌های جبران خسارت تدوین شود. این اقدامات شامل:
- بازسازی زیستگاه‌های آسیب‌دیده و احیای اکوسیستم‌های تخریب‌شده
- ایجاد مناطق حفاظت‌شده جدید برای جبران از بین رفتن منابع طبیعی
- سرمایه‌گذاری در پروژه‌های پایدار برای بهبود وضعیت محیط زیستی منطقه است.
۸. مدیریت بحران و مخاطرات محیط زیستی
برخی پروژه‌ها ممکن است ریسک‌های محیط زیستی قابل توجهی داشته باشند، مانند نشت مواد شیمیایی، خطرات زلزله، یا فرسایش خاک. در این راستا، پیوست محیط زیستی باید شامل موارد زیر باشد:
- برنامه‌های واکنش به شرایط اضطراری مانند نشت آلودگی‌ها و بلایای طبیعی
- توسعه الگوهای کاهش مخاطرات محیط زیستی در هنگام اجرای پروژه
- تضمین آمادگی تیم‌های اجرایی برای مدیریت بحران
۹. تأمین مالی و بودجه‌بندی برای اجرای برنامه‌های محیط زیستی
هر طرح عمرانی باید بودجه‌ای مشخص برای اقدامات زیست‌محیطی در نظر بگیرد. برخی از هزینه‌های ضروری شامل موارد زیر هستند:
- تأمین تجهیزات کاهش آلودگی و مدیریت پسماند
- ایجاد زیرساخت‌های پایدار مانند سیستم‌های بازیافت و فیلتراسیون آب
- اجرای پروژه‌های جبران خسارت محیط زیستی.
۱۰. شاخص‌های عملکرد محیط زیستی (EPI)
برای سنجش میزان موفقیت پیوست محیط زیستی، می‌توان از شاخص‌های عملکرد استفاده کرد، مانند:
- کاهش انتشار آلاینده‌ها (گازهای گلخانه‌ای، فلزات سنگین و غیره)
- بهبود کیفیت آب و کاهش مصرف منابع آب
- افزایش سطح جنگل‌کاری و حفاظت از گونه‌های در معرض خطر
- بهبود سلامت جوامع محلی در نتیجه کاهش آلودگی‌ها
۱۱. مطالعات تطبیقی و تجارب موفق
در نهایت، می‌توان از تجارب کشورهای موفق در اجرای پیوست محیط زیستی نیز درس گرفت. کشورهایی همچون:
- آلمان: ادغام فناوری‌های سبز در پروژه‌های عمرانی و حمل‌ونقل
- سوئد: مدیریت پایدار منابع آب در پروژه‌های شهری
- ژاپن: استفاده از فناوری‌های کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای در پروژه‌های زیرساختی
تهیه پیوست محیط زیستی گامی اساسی برای حفظ محیط زیست، کاهش اثرات منفی پروژه‌های عمرانی، و ایجاد توسعه پایداراست. این پیوست با در نظر گرفتن قوانین زیست‌محیطی، روش‌های علمی ارزیابی اثرات، مشارکت جامعه، و استفاده از فناوری‌های نوین، می‌تواند به ایجاد پروژه‌هایی کارآمد و کم‌خطر برای محیط زیست کمک کند.
*روزبه اسکندری، پژوهشگر محیط زیست و کارشناس سازه‌های هیدرولیکی بخش عظیمی از این مقاله را در وبسایت آبانگان به انتشار رسانده است.
نظرها
نظری وجود ندارد.