الفبای اعتراضات در صربستان

پس از آن‌که در اول نوامبر سقف ایستگاه قطار نووی ساد، دومین شهر بزرگ صربستان فرو ریخت و جان ۱۶ نفر را گرفت، تقریباً پنج ماه می‌شود که دانشجویان این کشور در اعتراض به فساد دست به تظاهرات می‌زنند. از آن زمان، صدها هزار نفر به این اعتراضات پیوسته‌اند.

این اعتراضات تنها یک جنبش سیاسی نیست، فرصتی استثنایی است تا ۳۰ حرف الفبای زبان صربستانی را بیاموزیم. در صربستان، هم از خط سیریلیک و هم از خط لاتین استفاده می‌شود و هر حرف معادل خود را در دیگری دارد. 

А مثل Autokomanda 

اداره حمل‌ونقل مرکزی بلگراد که در پایان ماه ژانویه به‌مدت ۲۴ ساعت تصرف شد. 

Б مثل Blokada (محاصره) 

دانشکده‌ها برای ماه‌ها در اشغال دانشجویان هستند. تصمیم‌ها به‌شکل دموکراتیک و در جلسات عمومی گرفته می‌شود و همه حق اظهار نظر دارند. این فرآیند به همان اندازه که سخت به نظر می‌رسد، طاقت‌فرسا هم هست، اما به‌طرز شگفت‌آوری خوب عمل می‌کند. 

Ц مثل Cilj (هدف) 

یکی از هدف‌ها، افشای تمام اسناد مربوط به فروپاشی ایستگاه نووی ساد و محاکمه مسئولان است. در اصل، خواسته دانشجویان این است: حاکمیت قانون به جای فساد، نهادهای کارآمد به جای سوءاستفاده از قدرت. 

Ч مثل Član (عضو) 

حزب ترقی‌خواه صربستان (SNS) ـ حزب حاکم ـ مدعی است حدود ۸۰۰ هزار عضو دارد، در حالی‌که جمعیت صربستان تنها ۶,۶ میلیون نفر است. مشاغل در اداره‌های دولتی یا در شرکت‌های وابسته به دولت (که تقریباً همه‌چیز را شامل می‌شود) بر اساس وفاداری به این حزب واگذار می‌شود. فساد به اوج خود رسیده است. حزب ترقی‌خواه صربستان عضو وابسته به حزب مردم اروپا، نزدیک به احزاب دموکرات مسیحی است. در بسیاری از مناطق، مردم خشمگین با پرتاب تخم‌مرغ به مقامات این حزب واکنش نشان می‌دهند. 

Ћ مثل Ćaci (دانشجویان دروغین) 

اصطلاحی برای دانشجویان طرفدار دولت که خود را مخالف اعتراضات جا می‌زنند، اما اغلب به‌عنوان اعضای حزب ترقی‌خواه صربستان شناخته می‌شوند. این اصطلاح زمانی به‌وجود آمد که فردی روی دیوار دبیرستان «یوان یوانویچ زمای» در نووی ساد نوشت: «دانش‌آموزان به مدارس بازگردید» اما حرف اول را اشتباه نوشت. در زبان صربی، Đaci به معنی «دانش‌آموزان» است، اما Ćaci هیچ معنایی ندارد و حالا به یک اصطلاح رایج تبدیل شده است. محل حضور آن‌ها: چادرهایی به نام Ćacilend است که در محوطه ساختمان‌های دولتی برپا کرده‌اند. 

Д مثل Dinstanje (آرام پختن) 

این اصطلاح مربوط به پاسخ یوو باکیچ، پروفسور جامعه‌شناسی، به این پرسش است که پس از اعتراض بزرگ ۱۵ مارس چه خواهد شد: «غذا پخته شده، اما حالا باید دودی یا آرام جا بیفتد.» معنایش این است: ادامه دهید، مقاومت کنید، با صبر به هدف برسید. 

Џ مثل Džep (جیب) 

جایی که مقامات حزب ترقی‌خواه صربستان پول‌های بادآورده را در آن می‌گذارند. 

Ђ مثل Đilasi (پیروان جیلاس) 

اصطلاحی تحقیرآمیز در رسانه‌های دولتی علیه همه مخالفان دولت که به دراگان جیلاس، رهبر حزب آزادی و عدالت مرتبط می‌شوند؛ حتی اگر هیچ ارتباطی با او نداشته باشند. الکساندر ووچیچ، رئیس‌جمهوری صربستان و رهبر حزب ترقی‌خواه صربستان به‌شدت از او متنفر است، چون چندین بار در انتخابات شهرداری بلگراد از او شکست خورده است. جیلاس در دهه ۱۹۹۰ به‌عنوان چهره اعتراضات دانشجویی علیه میلوشویچ شناخته شد. اعتراضات کنونی دانشجویان اما فاقد چهره‌های رهبری است و این یک استراتژی آگاهانه است. 

Е مثل Evropska Unija (اتحادیه اروپا) 

اتحادیه‌ای که ادعا می‌کند از دموکراسی و حاکمیت قانون دفاع می‌کند، اما از اعتراضات برای دموکراسی در صربستان پشتیبانی نمی‌کند. بنابراین، معترضان صربستانی نیز زیر پرچم اتحادیه اروپا جمع نمی‌شوند. 

Ф مثل Ferrari 

پرچم با لوگوی شرکت ایتالیایی «فراری» در هیچ تظاهراتی غایب نیست. این اسب سیاه روی زمینه زرد نخستین بار در اعتراضات به تقلب انتخاباتی اسلوبودان میلوشویچ در سال ۱۹۹۶ ظاهر شد. برخی می‌گویند این نماد گشودگی به جهان و آزادی است، برخی دیگر معتقدند یک هوادار میشائیل شوماخر، از موفق‌ترین راننده‌های مسابقات «فرمول یک»، آن را آورده تا در ازدحام جمعیت، دوستانش را راحت‌تر پیدا کنند. اما همه توافق دارند که این پرچم‌ها به جلب توجه افکار عمومی ایتالیا به اعتراضات صربستان کمک کرده‌اند. 

Г مثل Grobari (گورکن‌ها) 

طرفداران دو آتشه باشگاه فوتبال «پارتیزان بلگراد» که از خواسته‌های دانشجویان حمایت کرده و قول داده‌اند از اعتراضات محافظت کنند. آن‌ها اغلب سرودهای توهین‌آمیزی علیه ووچیچ می‌خوانند ـ متأسفانه همراه با عبارات همجنس‌گراستیزانه. 

X مثل Hrvati (کروات‌ها) 

در صربستان، همه چیز را به گردن کروات‌ها می‌اندازند. دولت ادعا می‌کند که کروات‌ها پشت اعتراضات هستند و به همین دلیل چندین شرکت‌کننده کروات را از یک کنفرانس سازمان‌های غیردولتی اخراج کرد و حتی از ورود سورینا، خواننده کروات، جلوگیری کرد. 

И مثل Izbori (انتخابات) 

آخرین بار در دسامبر ۲۰۲۳ برگزار شد و طبق گزارش سازمان امنیت و همکاری اروپا (OSCE)، پُر از تخلفات بود و از همان ابتدا نه آزاد بود و نه عادلانه. ووچیچ، اقتدارگرای حاکم، وعده انتخابات جدید داده است اما در شرایط فعلی بعید است تغییری ایجاد کند، زیرا طرفدارانش شمارش آرا را کنترل می‌کنند. 

Ј مثل Javni servis (رسانه دولتی) 

در حالی که در ۱۵ مارس بزرگترین اعتراضات تاریخ معاصر صربستان در جریان بود، کانال دولتی RTS1 در ساعت ۱۹ برنامه محبوب «Slagalica» را پخش می‌کرد. ساختمان این رسانه در شب ۱۰ مارس به مدت ۲۲ ساعت توسط معترضان محاصره شد. دانشجویان می‌خواهند رسانه دولتی در خدمت مردم باشد، نه یک گروه فاسد کوچک. 

К مثل Krvave Ruke (دست‌های خونین) 

دانشجویان روی پلاکاردها دست‌های خونین می‌کشند یا دست‌های خود را قرمز رنگ می‌کنند تا مسئولان فروپاشی ایستگاه نووی ساد را متهم کنند: فساد شما می‌کشد. 

Л مثل Lithium (لیتیوم) 

این فلز سبک در دره «یادار» صربستان به‌دلیل استفاده از آن در باتری خودروهای الکتریکی بسیار مورد تقاضاست. اما استخراج آن به‌دلیل تخریب محیط زیست، آلودگی آب، مصادره زمین‌های کشاورزان و فساد مورد انتقاد است. در حالی که مردم صربستان علیه استخراج لیتیوم اعتراض می‌کنند، اولاف شولتس، صدراعظم آلمان در ژوئیه گذشته در سفری به بلگراد، این منبع را برای صنعت خودروسازی آلمان تضمین کرد و حتی در دسامبر، ووچیچ را به دفتر معدن‌داری در «فرایتال» آلمان دعوت کرد؛ بدون هیچ انتقادی از سیاست‌های خودکامه او. بسیاری در صربستان معتقدند دولت آلمان دموکراسی را به‌خاطر لیتیوم فروخته است. 

Љ مثل Ljuljanje (تلوتلو خوردن) 

نمادی از حکومت لرزان ووچیچ که روزبه‌روز طرفداران خود را از دست می‌دهد. جمله محبوب معترضان: «Hulja se ljulja» (شرور دارد تلوتلو می‌خورد). 

М مثل Mirni protesti (اعتراضات مسالمت‌آمیز) 

عدم خشونت اصل اساسی اعتراضات دانشجویان است. 

Н مثل Nije nadležan («او مسئول نیست») 

شعار معترضان که یادآوری می‌کند صربستان نظام پارلمانی دارد، اما رئیس‌جمهوری کنونی برخلاف قانون و قانون اساسی در تمام امور دخالت می‌کند، حتی در مواردی که خارج از اختیارات اوست. 

Њ مثل Njiva (مزرعه) 

کشاورزان با تراکتورهای خود به دانشجویان پیوسته‌اند، ساعت‌ها به سمت شهرها رانده‌اند و جاده‌ها را بسته‌اند. این بار، اعتراضات فراتر از شهرهای بزرگ است و به روستاها و شهرهای کوچک نیز کشیده شده، برخلاف اعتراضات گذشته. 

O مثل Opozicija (اپوزیسیون) 

دانشجویان به‌شدت از احزاب مخالف فاصله گرفته‌اند. این کار باعث شده حمایت عمومی گسترده‌تری داشته باشند، اما در عین حال، هیچ برنامه روشنی برای جایگزینی ووچیچ و حزب ترقی‌خواه صربستان وجود ندارد. 

П مثل Pumpanje (پمپاژ) 

در تمام اعتراضات، «پمپاژ» به چشم می‌خورد. هرگاه سکوت بر فضای اعتراض حاکم می‌شود، کسی فریاد می‌زند: «پمپاژ!» این اصطلاح از یک ویدئوی منتشرشده در یوتیوب الهام گرفته شده که در آن نوازنده آکاردئون در یک عروسی صربستانی، در حالی‌که یک اسکناس ۱۰۰ یورویی روی پیشانی عرق‌کرده‌اش چسبیده، با صدای بلند به همکارش می‌گوید: «پمپاژ کن!». نوازنده با شدت بیشتری به نواختن ادامه می‌دهد و سرش را به جلو و عقب تکان می‌دهد. صربستانی‌تر از این ممکن نیست! 

Р مثل Režim (رژیم) 

اصطلاحی که مخالفان برای نظام ووچیچ به‌کار می‌برند. 

С مثل Sendvičari (ساندویچ‌خورها) 

اصطلاحی تحقیرآمیز برای افرادی که در ازای ساندویچ و پول در تجمعات طرفدار دولت شرکت می‌کنند. (در ایران: ساندیس‌خورها)  

Ш مثل Šetnja (پیاده‌روی) 

دانشجویان با پای پیاده یا دوچرخه به سراسر صربستان سفر می‌کنند تا به مردم روستاهای دورافتاده برسند که معمولاً فقط رسانه‌های دولتی را تماشا می‌کنند. این استراتژی، به‌ویژه در زمستان، بسیار طاقت‌فرساست. اما مردم می‌توانند با کمترین هزینه اعلام همبستگی کنند؛ مثلاً با دادن غذا، نوشیدنی یا محل استراحت به دانشجویان. 

T مثل Tišina (سکوت) 

هر روز در ساعت ۱۱ و ۵۲ دقیقه (زمان فرو ریختن ایستگاه قطار)  یک دقیقه سکوت برای قربانیان نووی ساد برگزار می‌شود. در روز جمعه، ووکاشین چرنچویچ، دانش‌آموز ۱۹ ساله، بر اثر جراحاتش درگذشت او شانزدهمین قربانی بود. مدت سکوت به ۱۶ دقیقه افزایش یافت. 

У مثل Univerzitet (دانشگاه) 

مرکز اعتراضات. 

В مثل Vučić, Aleksandar (الکساندر ووچیچ) 

رئیس‌جمهوری فعلی صربستان که کارهای زیادی که خارج از اختیارات اوست انجام می‌دهد. 

З مثل Zakon (قانون) 

دانشجویان می‌خواهند قانون به‌طور یکسان در مورد همه اجرا شود، مسئولان فساد محاکمه شوند و قانون اساسی بار دیگر رعایت شود. 

Ж مثل Železnička stanica Novi Sad (ایستگاه قطار نووی ساد) 

این ایستگاه که به‌عنوان پروژه افتخاری ووچیچ دو بار در دو دوره انتخاباتی متوالی افتتاح شد، حالا با فروپاشی سقفش، ممکن است پایان حکومت ووچیچ را رقم زده باشد. 

«الفبای اعتراضات در صربستان» نه‌تنها روایتی از اعتراضات دانشجویی است، بلکه آینه‌ای از جامعه صربستان است که میان خواسته‌های دموکراتیک، فساد سیستماتیک و فشارهای بین‌المللی در تلاطم به‌سر می‌برد.