۶۰ درصد جمعیت در سن اشتغال ایران «غیرفعال» است

نرخ بیکاری در پایان سال ۱۴۰۳ کوچکتر از هشت درصد (۷٬۸ درصد) گزارش شده که در مقایسه با زمستان ۱۴۰۲ هشت دهم درصد کوچکتر است. حکومت این وضعیت را کاهش نرخ بیکاری توصیف می‌کند. نگاهی دقیق‌تر به نتایج سرشماری نیروی کار اما نشان می‌دهد کاهش نرخ بیکاری با خروج بیکاران از بازار کار ممکن شده و همزمان نرخ اشتغال کاهش یافته است.

مرکز آمار ایران در گزارش فصلی سرشماری نیروی کار، جمعیت فعال اقتصادی در زمستان ۱۴۰۲ را ۲۶ میلیون و ۳۴۱ تن، معادل ۴۰٬۱ درصد گزارش کرد. این رقم در مقایسه با زمستان ۱۴۰۲ کاهش ۱۲۱ هزار و ۳۱۰ نفری را نشان می‌دهد که به معنای کاهش هشت دهم درصدی نرخ مشارکت اقتصادی است. کاهش نرخ مشارکت اقتصادی و کوچک شدن جمعیت فعال در سن اشتغال به معنای خروج بخشی از جویندگان کار و بیکاران از بازار کار است.

بیش از ۱۲۱ هزار جوینده کار در حالی از بازار کار خارج شده‌اند که جمعیت در سن اشتغال ۷۹۱ هزار تن افزایش یافته است؛ یعنی ۷۹۱ هزار نفر از جمعیت ایران در فاصله زمستان ۱۴۰۲ تا زمستان ۱۴۰۳ به سن اشتغال رسیده‌اند. جمعیت شاغلان اما به روایت مرکز آمار تنها ۱۰۱ هزار تن بیشتر شده است. این ارقام نشان می‌دهد در فاصله یک ساله مشاغل ایجاد شده ۲۰ هزار نفر کمتر از جمعیتی است که به سن اشتغال رسیده است.

به مانند تمام سال‌های گذشته نابرابری جنسیتی در بازار کار ایران عیان و پررنگ است؛ در زمستان ۱۴۰۳ جمعیت زنان فعال اقتصادی چهار میلیون و ۳۰۸ هزار تن (معادل ۱۳٬۱ درصد) گزارش شده که در مقایسه با سال قبل‌تر ۱۵۷ هزار نفر کمتر است. نرخ مشارکت اقتصادی زنان در زمستان ۱۴۰۲ هفت دهم درصد بزرگتر (۱۳٬۸ درصد) اعلام شده بود.

در برابر سهم ۱۳٬۱ درصدی زنان از بازار کار رسمی، نرخ مشارکت مردان ۶۷٬۳ درصد، پنج برابر زنان برآورد شده است. بر این اساس ۲۲ میلیون و ۳۷ هزار تن از جمعیت مردان بالاتر از ۱۵ سال یا شاغل بودند یا در جستجوی کار. این رقم البته ۳۵ هزار ۸۶۷ تن از رقم برآورد شده در زمستان ۱۴۰۲ کوچکتر است.

مرکز آمار جمعیت غیرفعال اقتصادی در زمستان ۱۴۰۳ را ۳۹ میلیون و ۲۸۷ تن اعلام کرده است. این رقم نزدیک به یک میلیون نفر (۹۱۲ هزار و ۶۳۲ نفر) بزرگتر از رقم اعلام شده در زمستان ۱۴۰۲ است. همین گزارش نشان می‌دهد در برابر هر یک مرد «غیر فعال اقتصادی» بیش از ۲٬۶ زن از بازار کار بیرون مانده‌اند؛ ۲۸ میلیون و ۵۶۴ هزار زن «غیرفعال اقتصادی» در برابر ۱۰ میلیون و ۷۲۲ مرد.

این نابرابری جنسیتی در جمعیت شاغلان نمایان‌تر می‌شود؛ از ۶۵ میلیون و ۶۲۸ هزار نفر جمعیت بالاتر از ۱۵ سال که مرکز آمار آنها را در سن اشتغال می‌داند بیش از ۲۴ میلیون و ۲۹۵ هزار نفر در زمستان ۱۴۰۳ شاغل بودند. سهم مردان از جمعیت شاغل ۲۰ میلیون و ۵۹۷ هزار تن در برابر سه میلیون و ۶۹۸ هزار زن برآورد شده که بیانگر اشتغال ۵٬۶ برابری مردان نسبت به زنان است. این گزارش می‌گوید در این دوره در حالی که جمعیت مردان شاغل بیش از ۱۷۲ نفر افزایش یافته بود، حداقل بیش از ۷۰ هزار زن شغل‌شان را از دست دادند.

مرکز آمار بر پایه این ارقام جمعیت بیکاران در زمستان ۱۴۰۳ را دو میلیون و ۴۵ هزار نفر برآورد کرده که ۲۲۳ هزار نفر کمتر از زمستان ۱۴۰۲ است. یک میلیون و ۴۳۵ هزار نفر از جمعیت بیکاران رسمی را مردان و ۶۱۰ هزار و ۲۳۹ نفر را زنان تشکیل می‌دهند. نرخ بیکاری زنان ۱۴٬۲ درصد، یعنی بزرگتر از دو برابر نرخ بیکاری مردان (۶٬۵ درصد) برآورد شده است. نرخ بیکاری واقعی زنان با توجه به سهم اندک آنها در بازار کار رسمی باید بسیار بزرگتر از رقم برآورد شده در مرکز آمار باشد.

گروه سنی ۱۵ تا ۲۴ سال همچنان بیشترین سهم از کیک بیکاری را تشکیل می‌دهند؛ ۳۴ درصد زنان و ۱۸٬۱ درصد مردان این گروه سنی در زمستان ۱۴۰۳ بیکار بودند. نرخ بیکاری کلی این گروه هم ۲۱ درصد گزارش شد که کاهش اندک ۱٬۵ درصدی را طی یک سال نشان می‌دهد.

در گروه سنی ۱۸ تا ۳۵ سال هم نرخ بیکاری همچنان دو رقمی است. مرکز آمار می‌گوید ۱۴٬۸ درصد از جمعیت فعال اقتصادی در این گروه سنی در پایان سال ۱۴۰۳ بیکار بودند. در این گروه سنی هم زنان سهم بیشتری از بیکاری داشتند؛ ۲۵٬۲ درصد در برابر ۱۲٬۱ درصد. به بیان روشن‌تر به ازای هر یک مرد بیکار ۱۸ تا ۳۵ سال بیش از دو زن بیکار بودند.

توزیع جغرافیایی نرخ بیکاری نیز نشان می‌دهد کرمانشاه با ۱۵٬۲ درصد همچنان بیشترین جمعیت بیکار را دارد. کردستان (۱۳٬۷)، اردبیل (۱۳٬۱)، خوزستان (۱۲٬۳)، گلستان (۱۱٬۲)، لرستان (۱۱)، همدان (۱۰٬۶) و اصفهان (۱۰) درصد دیگر استان‌ها با نرخ بیکاری بزرگتر از ۱۰ درصد هستند.

گزارش مرکز آمار از سوی فعالان کارگری و کارشناسان اجتماعی غیر واقعی توصیف می‌شود که با تغییر تعاریف و شاخص‌ها نرخ بیکاری را تصنعی کمتر از رقم واقعی نشان می‌دهد.