شورشیان سوریه با تصرف دمشق اعلام کردند بشار اسد فرار کرده است

ساعاتی پس از اعلام این‌که بشار اسد، رئیس جمهوری سوریه به مقصدی نامعلوم گریخته است، شورشیان سوریه اعلام کردند دمشق، پایتخت کشور «آزاد شده است». پیشتر آن‌ها از تصرف حمص، سومین شهر بزرگ سوریه معروف به «پایتخت انقلاب علیه اسد» خبر داده بودند.

در بیانیه‌ای که روز یکشنبه ۸ دسامبر/۱۸ آذر به‌صورت زنده از تلویزیون ملی سوریه پخش شد، گروهی از شورشیان اعلام کردند: «دیکتاتور اسد سرنگون شده است» و تمام زندانیان از یکی از بزرگ‌ترین زندان‌های دمشق آزاد شده‌اند. در این بیانیه از «مبارزان و شهروندان» خواسته شد اموال دولت سوریه را حفظ و از آن نگهداری کنند.

ابومحمد الجولانی، فرمانده هیئت تحریر الشام اعلام کرد که تمام نهادهای دولتی تحت نظارت نخست‌وزیر اسد باقی خواهند ماند تا زمانی که رسماً تحویل داده شوند.

در عین‌حال محمد قاضی الجلالی، نخست وزیر دولت اسد اعلام کرد که در خانه خود در دمشق باقی مانده و متعهد به تضمین ادامه فعالیت نهادهای عمومی است. او در مصاحبه‌ای با العربیه گفت با ابومحمد جولانی، فرمانده شورشیان برای هماهنگی درباره روند انتقال قدرت در ارتباط بوده است و اکنون زمان برگزاری «انتخابات آزاد» در سوریه است.

شبکه الجزیره تصاویری را از شورشیان منتشر کرد که وارد کاخ ریاست جمهوری در دمشق شده‌اند.

شورشیان مسلح هم ویدیویی را منتشر کردند که ادعا می‌شود از تصرف پایگاه هوایی استراتژیک مزه در دمشق ضبط شده است. این پایگاه نقش عمده‌ای در انجام حملات موشکی و هوایی دولت علیه مناطق تحت کنترل مخالفان داشت.

در اوایل روز یکشنبه، شورشیان وارد قلب پایتخت شدند و ضمن ادعای شروع یک «دوره‌ جدید بدون انتقام»، از سوری‌های مقیم خارج دعوت کردند که به کشور بازگردند. شبکه الجزیره گزارش داده است که سوری‌های مقیم خارج در حال هجوم به مرزهای لبنان و اردن هستند تا به سوریه بازگردند.

قطر، عربستان سعودی، اردن، مصر، عراق، ایران، ترکیه و روسیه در اوایل شنبه شب، پیش از سقوط دمشق بیانیه مشترکی صادر کرده و این بحران را «تحولی خطرناک» توصیف کردند و خواستار راه‌حلی سیاسی شدند.

پس از سقوط بشار اسد اما مظلوم عبدی، فرمانده کل نیروهای دموکراتیک سوریه اعلام کرد سوریه با فرصتی برای ساخت کشوری برای همه مواجه است. او در اکس/توییتر نوشت سوریه در حال تجربه «لحظه‌ای تاریخی» و سقوط یک رژیم استبدادی است و «این تغییر فرصتی برای ساخت سوریه‌ای جدید بر پایه دموکراسی و عدالت است که حقوق تمام سوری‌ها را تضمین می‌کند.»

ارتش سوریه در بیانیه‌ای اعلام کرده است که نیروهایش به عملیات در مناطق روستایی حما، حمص و درعا ادامه می‌دهند. طبق گزارش رویترز، این بیانیه همچنین بر ضرورت آگاهی از آنچه «توطئه‌ای گسترده علیه کشور» توصیف کرده، تأکید کرده و از شهروندان خواسته تا در دفاع از ثبات و حاکمیت سوریه هوشیار باشند.

ارتش سوریه هنوز درباره تصرف دمشق توسط شورشیان یا برکناری اسد اظهار نظری نکرده است.

سرنوشت نامعلوم دیکتاتور سوریه

خبرگزاری رویترز به نقل از افسران ارشد ارتش سوریه گزارش داد که بشار اسد در ساعات اولیه یکشنبه سوار هواپیما شده و به مقصدی نامعلوم پرواز کرده است. برخی گزارش‌های تأییدنشده می‌گویند او قصد دارد به روسیه برود. بر اساس گزارش‌ها آخرین پروازی که قبل از تصرف پایتخت توسط شورشیان سوری از دمشق بلند شده، یک هواپیمای ایلیوشین ۷۶ با شماره پرواز ۹۲۱۸ خطوط هوایی سوریه بوده است. طبق داده‌های ردیاب‌های پرواز منبع‌باز، سیگنال این پرواز کمی پس از برخاستن – بر فراز شهر حمص که تحت کنترل شورشیان است – ناپدید شده است.

طبق داده‌های سایت Flightradar هواپیما ابتدا به سمت منطقه ساحلی سوریه، که یکی از پایگاه‌های فرقه علوی اسد است پرواز کرده اما سپس یک چرخش ناگهانی به سمت مخالف انجام داده و چند دقیقه در جهت مخالف پرواز کرد قبل از اینکه از روی نقشه ناپدید شود. دو منبع سوری گفته‌اند که احتمال بالایی وجود دارد که اسد در یک سانحه هوایی کشته شده باشد، چرا که این معما باقی مانده که چرا هواپیما چرخش ناگهانی داشته و سپس از نقشه ناپدید شده است.

بشار اسد ۵۹ ساله، در سال ۲۰۰۰ پس از مرگ پدرش، حافظ اسد، که از سال ۱۹۷۱ بر سوریه حکومت می‌کرد، به قدرت رسید. او که در دمشق به دنیا آمده است، از دانشکده پزشکی در پایتخت فارغ‌التحصیل شد و برای تخصص در چشم‌پزشکی در لندن تحصیل می‌کرد، اما پس از مرگ برادرش به سوریه بازگشت. برادر بزرگ‌تر او، باسل اسد، که به عنوان جانشین پدرش شناخته می‌شد، در یک تصادف رانندگی جان باخت و بشار به عنوان وارث احتمالی معرفی شد.

دوره حکومت بشار اسد با جنگی که در سال ۲۰۱۱ آغاز شد، تعریف شده است. در آن سال، سوری‌ها برای درخواست دموکراسی به خیابان‌ها آمدند، اما حکومت اسد با همکاری سپاه قدس و سوریه مردم آزادی‌خواه را سرکوب کرد. نتیجه این سرکوب جنگی ۱۳ ساله در سوریه است که صدها هزار نفر را به کشتن داده، میلیون‌ها نفر را آواره کرده و کشور را از هم پاشیده است. بشار اسد به نقض گسترده حقوق بشر متهم است، از جمله استفاده از سلاح‌های شیمیایی در جنگ سوریه، سرکوب کُردها و ناپدیدسازی‌های اجباری.

چه تحولاتی به سقوط دمشق منجر شدند؟

تا یک هفته پیش، رژیم سوریه همچنان کنترل بخش‌های بزرگی از کشور را در دست داشت اما چطور به‌سرعت فروپاشید؟

در تاریخ ۲۷ نوامبر، ائتلافی از شورشیان مخالف رژیم اسد حمله گسترده‌ای را علیه نیروهای حامی دولت آغاز کردند. اولین حمله در جبهه خط مقدم بین ادلب تحت کنترل مخالفان و استان همجوار حلب انجام شد. سه روز بعد شورشیان دومین شهر بزرگ سوریه، حلب را تصرف کردند.

این حمله که به نام «عملیات بازدارندگی دربرابر تجاوز» شناخته می‌شود، از سوی چندین گروه مسلح مخالف دولت اسد با رهبری هیئت تحریر الشام (HTS) و پشتیبانی از گروه‌های هم‌پیمان وابسته به ترکیه انجام شد. هیئت تحریر الشام که تحت رهبری ابومحمد الجولانی قرار دارد، بزرگترین و سازمان‌یافته‌ترین گروه شورشیان است که پیش از این عملیات، سال‌ها استان ادلب را تحت کنترل داشته است. گروه‌های دیگری که در این عملیات شرکت داشتند عبارتند از: «جبهه ملی آزادی»، «احرار الشام»، «جیش العزه» و «حرکت نورالدین الزنکی»، به همراه گروه‌های وابسته به ترکیه که زیر چتر «ارتش ملی سوریه» فعالیت می‌کنند.

آیا سقوط دمشق به معنای تصرف همه سوریه به‌دست شورشیان است؟

شورشیان همچنان وارد لاذقیه و طرطوس، استان‌های ساحلی که به عنوان قلعه‌های اسد شناخته می‌شوند، نشده‌‌اند با این‌حال آن‌ها قدرت را در سوریه به‌دست خواهند گرفت. شورشیان به سرعت پیشروی کردند؛ در عرض چند روز، حمص و حما را تصرف کردند، شهری که در سال‌های اولیه جنگ به عنوان «پایتخت انقلاب» شناخته می‌شد. روز شنبه، درعا، زادگاه قیام ۲۰۱۱ نیز از کنترل دولت خارج شد. ارتش سوریه اعلام کرد که در حال «بازچینی و جابه‌جایی» نیروها در استان درعا و سویدا است، اما این اقدام ظاهراً بی‌ثمر بود. مرکز نظارت بر حقوق بشر سوریه (SOHR) مستقر در بریتانیا گزارش داده است که نیروهای سوری از مواضع خود در قنیطره، نزدیک به بلندی‌های جولان که به اسرائیل الحاق شده است، عقب‌نشینی می‌کنند.