آینده برجام: پیامدهای خروج احتمالی ایران از پروتکل الحاقی چیست؟

مجلس یازدهم شورای اسلامی که اکثریت کرسی‌های آن در اختیار نمایندگان اصول‌گرا و نزدیک به هسته اصلی قدرت در حاکمیت است، آذر ماه سال جاری طرح  دو فوریتی «اقدام راهبردی برای لغو تحریم‌ها» با شعار «صیانت از حقوق ملت ایران» را به تصویب رساند. بر اساس این طرح دولت موظف شده اگر در مدت زمان دو ماه آینده (این مهلت یکم بهمن به پایان رسید که به مدت ۳۰ روز تا دوم اسفند تمدید شد) کشورهای حاضر در توافق برجام به تعهدات خود از جمله لغو تحریم‌ها علیه ایران اقدام نکنند، ایران نیز از تعهدات هسته‌ای خود مانند پایبندی به معاهده ان‌پی‌تی (پروتکل منع گسترش سلاح‌های هسته‌ای) عدول خواهد کرد.

در همین حال چهارشنبه ۲۲ بهمن عباس عراقچی، معاون سیاسی وزیر امور خارجه در گفت‌وگو با شبکه تلویزیونی بین‌المللی «سی‌جی‌تی‌ان» چین هشدار که داد که زمان حفظ برجام رو به پایان است. عراقچی در واکنش به اظهارات جو بایدن، رئیس‌جمهوری آمریکا که گفته بود «تحریم‌های ایالات متحده علیه ایران را لغو نمی‌کند مگر اینکه تهران تعهد خود را به برجام نشان دهد» بار دیگر بر مواضع جمهوری اسلامی مبنی بر لغو تحریم از سوی آمریکا و سپس بازگشت ایران به تعهدات برجامی تاکید.

جمهوری اسلامی عدم خروج از پروتکل الحاقی منع گسترش سلاح‌های هسته‌ای را منوط به اجرای ماه ۶ اقدام راهبردی توسط کشورهای متعهد توافق برجام کرده است. ماده ۶ از کشورهای عضو برجام می‌خواهد ظرف مدت دو ماه به «عادی شدن روابط کامل بانکی، رفع کامل موانع صادرات، فروش کامل نفت و فرآورده‌های نفتی ایران و برگشت کامل و سریع ارز منابع حاصل از فروش» بازگردند.

دولت حسن روحانی که اکنون در آخرین ماه‌های کار خود به سر می‌برد مخالف اجرایی شدن طرح اقدام راهبردی مجلس است. شورای نگهبان نیز ابتدا با ماده ۶ این طرح مخالفت داشت و آن را «خلاف شرع و قانون اساسی» می‌دانست، در نهایت پس اصلاحاتی جزئی در طرح اقدام راهبردی توسط مجلس، در تاریخ ۱۲ آذرماه عباسعلی کدخدایی، سخنگوی شورای نگهبان موافقت این شورا با کلیات طرح اقدام راهبرادی را اعلام کرد.

موافقت شورای نگهبان با طرح اقدام راهبردی به معنای تصویب رسمی این طرح و مکلف شدن ارکان نظام اسلامی از جمله دولت به اجرای آن است. در صورت عملی شدن این طرح چه تبعاتی در انتظار ایران خواهد بود؟ آیا این طرح مجلس یازدهم شعارهایی که در نام خود یدک می‌کشد را نمایندگی می‌کند و امکان تحقق آنها را دارد؟ آیا این اقدام مجلس به منظور بالا بردن قدرت چانه‌زنی ایران بر سر میز مذاکره با آمریکاست؟ آیا امیدی به برجام یا توافقی مانند آن با توجه به تغییر دولت در آمریکا وجود دارد؟

زمانه برای بررسی این موضوع با مهران مصطفوی فعال سیاسی، استاد و پژوهشگر در موسسۀ فیزیک و شیمی دانشگاه پاریس جنوبی و مرکز ملی تحقیقات علمی فرانسه گفت‌وگو کرده است.

■ گفت‌وگوی زمانه با مهران مصطفوی را بشنوید:

مهران مصطفوی به زمانه می‌گوید شعار «صیانت از حقوق ملت ایران» که به طرح الحاق شده امر خلاف واقعی است، چرا که این طرحی تماما سیاسی همچون دیگر سیاست‌های جمهوری اسلامی در ارتباط با موضوع هسته‌ای است. از این‌رو مصطفوی طرح اقدام راهبردی مجلس را در راستای دفاع از حقوق ملی و شهروندی ایرانی‌ها نمی‌داند.

دولت ایران با این طرح مخالف است و از سوی دیگر جو بایدن اعلام کرده تا زمانی که ایران به همه تعهدات خود در چهارچوب برجام بازنگردد، تحریم‌ها را برنخواهد داشت، به همین جهت مهران مصطفوی تصویب طرح اقدام راهبرای توسط مجلس را «نسنجیده و کودکانه» می‌داند.

مهران مصطفوی با اشاره به موضع‌گیری سران سه کشور اروپایی در زمانی که زمزمه‌های ارائه طرح اقدام راهبردی در مجلس مطرح شده بود، پیش‌بینی می‌کند در صورت خروج ایران از پروتکل الحاقی کشورهای اروپایی بیانیه جدیدی صادر کنند و فضا را برای فعال کردن مکانسیم موسوم به «ماشه» که در برجام آمده، مهیا کنند.

علاوه بر مواضع حکومت ایران که در روزهای پایانی مهلت تعیین شده عزم جزم آنها برای خروج از پروتکل الحاقی در صورت عدم لغو تحریم‌ها را نشان می‌دهد، برخی تحلیل‌گران عمدتا محافظه‌کار نیز باور دارند این اقدام مجلس و حکومت ایران در راستای بالا بردن قدرت چانه‌زنی روی میز مذاکره با آمریکاست. اما مهران مصطفوی این تحلیل را درست نمی‌داند، چرا که به گفته او در کوتاه مدت اراده‌ای از جانب رهبر ایران به منظور حاصل شدن یک توافق وجود ندارد. به گفته مصطفوی اگر رهبر ایران در پی حصول یک توافق بود، در همان حد و حدودی که ایران از تعهدات برجامی عدول کرده، باقی می‌ماند.