مذاکرات غیرمستقیم ایران و آمریکا، می‌توان به احیای برجام امیدوار بود؟

بعد از ماه‌ها کشمکش بالاخره مذاکرات هسته‌ای برای احیای «برنامه جامع اقدام مشترک» (برجام) از سه‌شنبه ششم آوریل در وین آغاز شد. چهره‌های آشنایی که سال ۲۰۱۵ توافق برجام را به ثمر رساندند بار دیگر در پایتخت اتریش گرد هم آمدند. این بار اما خروج یک‌جانبه آمریکا در دولت دونالد ترامپ از برجام، اعتمادها را متاثر کرده است و به رغم تمایل واشنگتن برای مذاکره مستقیم، تهران بر مذاکره غیرمستقیم تاکید دارد.

قرار است ایالات متحده آمریکا و جمهوری اسلامی ایران در این مذاکرات راهی برای بازگشت دوجانبه به توافق هسته‌ای سال ۲۰۱۵ بیابند، کاری که چندان آسان به نظر نمی‌رسد. در مذاکرات وین تمام امضاکنندگان توافق حضور دارند و علاوه بر نمایندگان ایران، نمایندگان فرانسه و بریتانیا و آلمان و روسیه و چین هم بر سر میز مذاکره هستند. با پایان دور اول گفت‌وگوها، کشورهای حاضر توافق کردند جمعه ۲۰ فروردین برابر با ۹ آوریل در شهر وین دور دوم مذاکرات را از سر بگیرند.

در ماه‌های گذشته جمهوری اسلامی اجرای داوطلبانه پروتکل الحاقی منع گسترش سلاح‎‌های هسته‌ای را متوقف کرد. به این ترتیب با پایان پذیرش الزام‌های پروتکل الحاقی، ایران دیگر حاضر نیست که اطلاعات در خصوص فعالیت‌های هسته‌ای را در اختیار آژنس انرژی اتمی بگذارد؛ از جمله، اعلام تأسیسات هسته‌ای، انجام شفاف‌سازی‌های لازم در زمینه کیک زرد، غنی‌سازی و همچنین ساخت قطعات سانتریفیوژ. ایران همچنین بر اساس طرح «اقدام راهبردی برای لغو تحریم‌ها» که ۱۲ آذر ۱۳۹۹ در مجلس شورای اسلامی به تصویب رسید، دولت را موظف به ذخیره کردن سالانه ۱۲۰ کیلوگرم اورانیوم با غنای ۲۰ درصد کرد.

بسیاری معتقدند اقدامات جمهوری اسلامی در ماه‌های اخیر و هم‌زمان با روی کار آمدن جو بایدن در کاخ سفید، برای بالا بردن قدرت چانه‌زنی بر روی میز مذاکره و سرعت بخشیدن به روند مذاکرات برای لغو تحریم‌های بین‌المللی است. اما در شرایطی که ایران حاضر به مذاکره مستقیم نیست، آیا دست‌یابی به یک توافق امکان‌پذیر است؟ آیا می‌توان بر اساس این مذاکرات به احیای برجام رسید یا نیاز به توافقی جدید احساس می‌شود؟ در حالی که آمریکا گفته برخی از تحریم‌ها علیه ایران به دلیل کارنامه حقوق بشری و مداخلات این کشور در منطقه است، آیا لغو همه تحریم‌ها دست‌یافتنی است؟

زمانه در این رابطه با فرشته پزشک، کارشناس روابط بین‌الملل گفت‌وگو کرده است.

■ گفت‌وگوی زمانه با فرشته پزشک را بشنوید:

فرشته پزشک به زمانه می‌گوید پیش‌شرط مذاکرات غیرمستقیم از سوی ایران مسئله‌ای سیاسی است. زمانی که کشوری یک‌جابه از برجام خارج شده و طرف مقابل قرار باشد بدون هیچ دستاوردی برگردد به توافق برجامی که قبلاً امضا شده، می‌توان درک کرد که برای دولت ایران فارغ از جناح، این شرایط وجه خوشایندی نداشته باشد. فرشته پزشک معتقد است مشکلات ایران با آمریکا باید علاوه بر برجام در سطح وسیع‌تری نیز حل‌وفصل شود تا دست‌یابی به یک شرایط پایدار ممکن شود.

به گفته فرشته پزشک بازگشت به برجام امکان‌پذیر است، اما نباید فراموش کرد که هدف این بود که برجام پله اول حل مشکلات با ایران باشد و در سال‌های آتی برجام‌های دیگری به ثمر برسد که پله‌پله مشکلات را مرتفع کند.

هدف ایران از این مذاکرات لغو همه تحریم‌هاست، در حالی که برخی از این تحریم‌ها به گفته آمریکا علیه کارنامه حقوق بشری ایران و مداخلاتش در منطقه وضع شده است. فرشته پزشک می‌گوید لغو همه تحریم‌ها امکان‌پذیر نیست، چون در نهایت ایالات متحده قصد دارد از تحریم‌ها به عنوان اهرم فشار برای حل مشکلات به صورت جامع‎‌تر استفاده کند.