توقف اجرای پروتکل الحاقی: دست‌یابی به توافقی جدید امکان‌پذیر است؟

مجلس یازدهم شورای اسلامی که اکثریت کرسی‌های آن در اختیار نمایندگان اصول‌گرا و نزدیک به هسته اصلی قدرت در حاکمیت است، آذر ماه سال جاری طرح دو فوریتی «اقدام راهبردی برای لغو تحریم‌ها» با شعار «صیانت از حقوق ملت ایران» را به تصویب رساند. بر اساس این طرح به کشورهای حاضر در توافق برجام مهلت داده شده تا تاریخ ۲۳ فوریه برابر با پنجم اسفند به تعهدات خود در قبال ایران ازجمله لغو تحریم‌ها بازگردند، در غیر این صورت ایران نیز از تعهدات هسته‌ای خود مانند پایبندی به معاهده ان‌پی‌تی (پروتکل منع گسترش سلاح‌های هسته‌ای) عدول خواهد کرد.

طرح اقدام راهبردی مشخصا خواستار بازگشت روابط بانکی ایران در اروپا و میزان خرید نفت آنها از ایران به شرایط «عادی و رضایت‌بخش» و دولت مکلف است در صورت عدم برآورده شدن خواست‎‌های ایران، اجرای داوطلبانه پروتکل الحاقی را متوقف کند. در صورت توقف پایبندی به پروتکل الحاقی، به احتمال زیاد نخستین گام دسترسی بازرسان آژانس بین‌المللی انرژی اتمی به تأسیسات هسته‌ای ایران محدود یا از بین خواهد رفت.

کاظم غریب‌آبادی، نماینده ایران در آژانس بین‌المللی انرژی اتمی شامگاه دوشنبه ۱۵ فوریه/ ۲۷ بهمن اعلام کرد نامه «توقف اجرای اقدامات داوطلبانه ایران تحت برجام از تاریخ ۲۳ فوریه / ۵ اسفند» به رافائل گروسی، مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی تحویل داده شد. تنها یک روز پس از تحویل این نامه به آژانس، کاظم غریب‌آبادی، از سفر رافائل گروسی به ایران خبر داد.

محمد جواد ظریف، وزیر امور خارجه ایران در پیامی به مناسبت چهل و دومین سالگرد پیروزی انقلاب بهمن ۵۷ اعلام کرده بود که فرصت، یا به تعبیر او «پنجره»‌ای که برای حصول توافق با دولت جدید آمریکا گشوده شده به زودی بسته می‌شود. علیرضا زاکانی، رئیس مرکز پژوهش‌های مجلس نیز یک‌شنبه ۲۶ بهمن گفته بود اگر تحریم‌های ایالات متحده آمریکا علیه ایران به سرعت لغو نشوند، ایران با پروتکل الحاقی «خداحافظی می‌کند.»

در تازه‌ترین واکنش در این باره، علی خامنه‌ای رهبر جمهوری اسلامی، چهارشنبه ۲۹ بهمن گفت:

درباره برجام زیاد گفته‌ایم و سیاست‌های نظام جمهوری اسلامی را گفته‌ایم. حرف‌هایی زده می‌شود و وعده‌هایی داده می‌شود. امروز همین یک کلمه را می‌خواهم بگویم که ما حرف و وعده خوب زیاد شنیده‌ایم که بعد نقض شده است. حرف و وعده فایده ندارد. این دفعه فقط عمل.

با نزدیک شدن به مهلت تعیین شده، واکنش‌ها و اقدام‌های جمهوری اسلامی شکل جدی‌تری به خود می‌گیرند. ایران دقیقا به دنبال چیست و خروج احتمالی از پروتکل الحاقی چه تبعاتی به همراه خواهد داشت؟ آیا بازگشت به برجام و یا ایجاد توافقی دیگر شبیه به آن امکان پذیر است؟ زمانه در این رابطه با جمشید برزگر، روزنامه‌نگار و تحلیلگر مسائل سیاسی گفت‌وگو کرده است.

■ گفت‌وگوی زمانه را با جمشید برزگر بشنوید:

جمشید برزگر به زمانه می‌گوید دست‌یابی به توافق جدید امکان‌پذیر است، اما حصول چنین توافقی به پیش‌شرط‌های بسیاری نیاز دارد، چرا که شرایط مانند پنج سال پیش نیست. به گفته جمشید برزگر اغلب تعهدات مندرج در توافق برجام از جانب دو طرف نقض شده است به همین دلیل بازگشت به توافق برجام دشوار است.

جمشید برزگر به زمانه می‌گوید:

حتی اگر ایالات متحده در دوران ریاست جمهوری دونالد ترامپ هم از برجام خارج نمی‌شد، با به‌پایان رسیدن برخی از محدودیت‌هایی که در برجام برای جمهوری اسلامی پیش‌بینی شده بود، به‌علاوه اتفاقات دیگری چون تداوم سیاست‌های منطقه‌ای جمهوری اسلامی، یا تشدید برنامه‌های موشکی و نارضایتی کشورهای منطقه از جمله عربستان سعودی و اسرائیل، به هر حال باید در برجام تجدیدنظر صورت می‌گرفت.

جمشید برزگر ضمن اشاره به پیچیدگی شرایط موجود به سبب خروج یک‌جانبه آمریکا از برجام، وضع تحریم‌های بیشتر علیه جمهوری اسلامی، شدت گرفتن فعالیت‌های جمهوری اسلامی از جمله حرکت به سمت غنی‌سازی و تولید اورانیوم فلزی و درنهایت تهدید به خروج از پروتکل الحاقی، معتقد است در میان همه طرف‌های درگیر در برجام یک خواست فراگیر برای حل‌وفصل بن‌بست موجود نه از طریق جنگ، بلکه از راه سیاسی وجود دارد.

جمشید برزگر معتقد است شدت گرفتن فشارهای جمهوری اسلامی برای خروج از پروتکل الحاقی بیشتر در حرف است تا عمل، زیرا قصد ندارند با سرعت به سمت آخرین مرحله رویارویی پیش بروند. به گفته او با توجه به این‌که جمهوری اسلامی در تنگنا قرار دارد، تنها بحث زمان مطرح است و اقدام‌های اخیر را ناظر بر روی کار آمدن دولت جدید در آمریکا می‌داند، دولتی که به رفع تحریم‌ها و حصول یک توافق مؤثر بی‌تمایل نیست.