افغانستانِ طالبانی؛ جهادی‌های خارجی کجا شدند؟

پس از آنکه در سال ۱۹۹۶ میلادی، طالبان برای نخستین بار حکومت‌شان را تحت قیادت ملا عمر در افغانستان ایجاد کردند، هزاران جهادی تحت تعقیب، از کشورهای مختلف جهان به افغانستان سرازیر شدند تا تحت چتر حاکمیت یک جریان اسلامی به شدت افراط‌گرا که رهبرشان خود را «امیرالمومنین» می‌دانست زندگی کنند.

شماری از این جهادی‌ها به شمول اسامه بن لادن رهبر، شبکه القاعده با همراهان عرب‌تبارش، قبل از تشکیل حکومت طالبان نیز در افغانستان حضور داشتند. آغاز حضور جهادی‌های عرب در افغانستان به اوایل ۱۹۸۰ میلادی، زمانی که شعلۀ جنگ علیه حکومت کمونیستی افغانستان بر افروخته شد بر می‌گردد.

ملا عمر رهبر  گروه که معتقد بود امیر مومنان جهان است، در برابر بقیه جهادی‌ها احساس مسوولیت می‌کرد و در بیانیه‌هایش از جهادی‌های که به افغانستان حضور داشتند، با عناوین «انصار» و «برادران مهاجر» استفاده می‌کرد.

پس از حادثه ۱۱ سپتامبر ، زمانی که ایالات متحده آمریکا برای بازداشت اسامه بن لادن که دستور این حمله را صادر کرده بود، اقدام کرد، ملا عمر و شماری از همراهان او، از تسلیم دادن اسامه به آمریکا خودداری کردند.

 ملاعمر برای این کار دو دلیل داشت. یکی اینکه او معتقد بود افغانستان یک سرزمین اسلامی و دارای دولت اسلامی است و پس مسوولیت دارد از جهادی‌های مانند اسامه و همراهانش حفاظت کند. از سوی دیگر او معتقد بود که افغان‌ها به مهمان‌نوازی شهره هستند و این خلاف عرف جامعه افغانستان است که  مهمان‌شان را به دشمن بزرگی مانند آمریکا تسلیم دهد. شماری از همراهان و نزدیکان ملاعمر که بعد از متلاشی شدنِ رژیم طالبان با رسانه‌ها صحبت کردند و خاطرات‌شان حکایت کردند، به نحوی از سرسختی ملاعمر برای تسلیم ندادنِ اسامه بن لادن ناراحت بودند. 

اگر ملاعمر از جهادی‌های خارجی دفاع نمی‌کرد و اسامه بن لادن را به آمریکا تسلیم می‌داد، شاید سرنوشت افغانستان کاملاً در مسیر دیگری هدایت می‌شد.

دوام حضور جهادی‌های خارجی پس از ۲۰۰۱ در افغانستان

در جریان عملیات کوبنده نیروهای ناتو و گروه‌های محلی ضد طالب در سال ۲۰۰۱  که به فروپاشی رژیم طالبان انجامید، هزاران جهادی از کشورهای مختلف نیز کشته و اسیر شدند. شمار زیادی از این جهادی‌ها به شمول اعضای تحریک اسلامی ازبیکستان، جهادی‌های از چچین، تاجیکستان، قیرغیزستان، پاکستان و دیگر کشورهای آسیایی به مناطق کوهستانی وزیرستان شمالی در پاکستان متواری شدند. سران این گروه‌ها به شمول جمعه نمنگانی و طاهر یولداشف، در عملیات‌های جداگانه نیروهای هوایی ناتو، در سرحدات افغانستان و پاکستان کشته شدند.

در ۲۰ سال اخیر و خلاف دوران حاکمیت ملا عمر بر افغانستان، این گروه هیچ‌گاه حضور جنگجویان خارجی را در صفوف‌شان تایید نکردند، اما نیروهای خارجی، سازمان ملل و حکومت‌های قبلی افغانستان به رهبری حامدکرزی و اشرف غنی، همواره از حضور جنگجویان خارجی در صفوف طالبان سخن گفتند.

در یکی از ماده‌های  توافقنامه میان طالبان و ایالات متحده که در ماه فوریه ۲۰۲۰ در دوحه امضا شد، بر قطع رابطه این گروه با سازمان‌های تروریستی مانند القاعده  تاکید شده بود. همزمان با امضای این توافقنامه در قطر، ملا هیبت‌الله رهبر گروه طالبان با صدور یک اعلامیه، از جنگجویان این گروه خواست که در مناطق زیر سلطه شان، به جنگجویان خارجی اجازۀ فعالیت ندهند.

سخنگویان طالبان پس از امضای توافقنامه دوحه، بارها اعلامیه دادند که در صفوف این گروه، حتی یک جنگجوی خارجی حضور ندارد، در حالی که از ماه فبروری ۲۰۲۰ تا چهاردهم اوت که حکومت افغانستان فروپاشید، دست‌کم پنج عضو عرب‌تبار القاعده و ده‌ها جنگجوی پاکستانی در ولایات غزنی، هلمند، قندهار و جلال‌آباد توسط نیروهای امنیتی افغان کشته شدند.

همزمان با امضا شدن توافقنامه میان طالبان و ایالات متحده، گروه نظارت سازمان ملل نیز اعلام کرد که از ۲۰۰ تا ۵۰۰ جنگجوی القاعده در ۱۱ ولایت افغانستان فعالیت دارند. براساس این گزارش، بیشترین جنگجویان شبکه القاعده که در میان طالبان فعالیت دارند، شهروندان کشورهای خاورمیانه و برخی کشورهای آسیایی هستند.

مجله دیپلمات در ماه اوت سال ۲۰۲۰ و پس از امضای توافقنامه دوحه، در یک گزارش مفصل حضور جنگجویان خارجی را در صفوف طالبان بررسی کرد. فرانز مارتی نویسندۀ این گزارش با یک جنگجوی پاکستانی در ولایت غزنی صحبت کرده و به نقل از او نوشت:

در ماه جولای که جنگ همزمان در همه ولایات افغانستان تشدید شد، حمدالله محب، مشاور پیشین شورای امنیت ملی افغانستان بارها در سخنرانی‌هایش از حضور گستردۀ جنگجویان خارجی در صفوف طالبان یاد کرد.

پس از آنکه شهر مرزی اسپین پولدک در ولایت قندهار به تاریخ ۱۴ جولای به تصرف طالبان درآمد، حمدالله محب گفت که روزانه حدود ۵۰۰ جنگجوی پاکستانی، از شهرهای مختلف آن کشور وارد افغانستان می‌شوند تا طالبان را در در تصرف شهرها کمک کنند.

اکنون که افغانستان به جز ولایت پنجشیر، به تصرف طالبان درآمده است، گزارش تازه و قابل اعتمادی در مورد چگونگی سرنوشت جنگجویان خارجی، خصوصاً اعضای القاعده در افغانستان منتشر نشده است.

پانزدهم اوت و یک روز پس از تصرف کابل توسط طالبان، تحریک طالبان پاکستان از آزادی مولوی فقیرمحمد، معاون پیشین این گروه خبر داد. مولوی فقیر محمد شهروند پاکستان است و سال‌ها به حیث معاون تحریک طالبان پاکستان فعالیت کرده است. او در سال ۲۰۱۳ توسط نیروهای امنیتی افغان بازداشت شد و تا چهاردهم اوت زندان به سر می‌برد. طالبان با تصرف شهر کابل، او را آزاد کردند. روزنامه «ایندیا تودی»، چاپ دهلی به نقل منابع خود نوشت که طالبان ۲۳۰۰ تن توریست را به شمول اعضای تحریک طالبان پاکستان، اعضای گروه القاعده و شبکه خراسان داعش از زندان‌های افغانستان آزاد کرده اند.

در همین حال دو منبع در کابل در صحبت با زمانه چشم‌دید شان از زندان‌ پلچرخی و زندان امنیت ملی را شریک ساختند. بریالی کمال که ماه نومبر سال ۲۰۲۰ به زندان پلچرخی منتقل شد و قرار بود سه سال در آنجا حبس شود، با سقوط کابل و آزادی زندانیان، از آنجا آزاد شد. بریالی می‌گوید که طالبان بعد از ظهر چهاردهم اوت، پس از ورود به زندان پلچرخی همه زندانیان را آزاد کردند، اما «یخش سوم» که مخصوص نگهداری زندانیان وابسته به داعش بود همچنان مسدود ماند. بریالی می‌گوید که تا آخرین لحظاتی که او و همراهانش از این زندان آزاد شده‌اند، هیچ خبری از آزادی زندانیان داعش نبود. 

بریالی می‌افزاید که اعضای طالبان می‌گفتند که همه زندانیان شامل عفو عمومی هستند و آزاد می‌شوند، به جز اعضای گروه داعش.

در پی سقوط کابل و آزادی زندانیان، خبر کشته شدن ضیاءالحق مشهور به ابو عمر خراسانی، فرمانده جنگجویان گروه داعش شاخه خراسان منتشر شد. خراسانی در ماه می ۲۰۲۰ توسط قطعات ویژه امنیت ملی افغانستان بازداشت شده بود و در جمع صدها زندانی داعش، در «بخش سوم»، زندان پلچرخی نگهداری می‌شد. 

بریالی که شاهد بخشی از حوادث در زندان پلچرخی بوده است می‌گوید که خبر کشته شدن ابوعمر خراسانی، در همان لحظات نخستن ورود طالبان به زندان، میان زندانیان پیچیده بود. جزئیات کشته شدن این فرمانده ارشد داعش تاکنون افشا نشده است. 

در همین حال احمد جواد کاکر یک تاجر محلی که در زندان امنیت ملی در کابل بسر می‌برد می‌گوید که بعد از ظهر چهاردهم اوت همزمان با هجوم طالبان به این زندان، یک قطعه نظامی ویژه به این زندان آمدند و اسلم فاروقی، رهبر پیشین شبکه داعش در خراسان را با خود بردند. کاکر می‌گوید که قابل تشخیص نبود که این قطعه نظامی، مربوط به طالبان بود یا نیروهای خارجی مستقر در میدان هوایی کابل. پس از سقوط کابل، هیچ گزارشی در مورد سرنوشت تروریست‌های خارجی که در زندان‌های حکومت پیشین افغانستان بسر می‌بردند منتشر نشده است.  اسلم فاروقی شهروند پاکستان بود و در ماه آپریل سال ۲۰۲۰، توسط نیروهای ویژه امنیت ملی افغانستان بازداشت شد.

۴۰۸ تن از اعضای خارجی شبکه خراسان داعش به شمول اسلم فاروقی رهبر این گروه، در زندان‌های امنیت ملی به‌سر می‌بردند.

ضیاء سراج، رئیس اداره امنیت ملی حکومت اشرف غنی در ماه آوریل گفته بود که ۴۰۷ تروریست خارجی عضو داعش، از ۱۴ کشور جهان در زندان‌های حکومت افغانستان به سر می‌برند. سراج گفته بود که این تروریست‌ها از کشورهای پاکستان، ایران، اردن، ترکیه، اندونزی، الجزایر، بنگلادش، هندوستان، مالدیو و چند کشور دیگر خاور میانه هستند. 

طالبان در دو ماه اخیر و با تصرف ولسوالی‌ها و سپس شهرهای افغانستان، در نخستین اقدام دروازه زندان‌ها ‌شکستند و همه زندانی‌ها به شمول اعضای این گروه را آزاد کردند. اکنون که زندان‌های افغانستان خالی شده‌اند، مشخص نیست که تروریست‌های خارجی به کجا رفته‌اند و مصروف چه کاری هستند.

بدخشان، پایگاه دشمنان چین و ازبکستان

حضور اعضای حرکت اسلامی ازبکستان (IMU) و حرکت اسلامی ترکستان شرقی (ETIM، در سال‌های اخیر در ولایت بدخشان افغانستان بارها خبرساز شده است. شورای امنیت سازمان ملل، در آخرین گزارش خود در مورد جنگ افغانستان که به تاریخ دوم ژوئن سال جاری منتشر شد، حضور اعضای این جریان‌های تروریستی را در ولایت بدخشان افغانستان تایید کرد.

در گزارش شورای امنیت سازمان ملل آمده است که حرکت اسلامی ترکستان شرقی متشکل از صدها جنگجوی اویغور است که در ولسوالی کران و منجان ولایت بدخشان حضور دارند. این گروه برای ضربه زدن به چین و تشکیل یک حکومت مستقل اسلامی برای اویغورهای چین فعالیت می‌کند. 

براساس این گزارش، رهبری این گروه را حاجی فرقان، یک عضو ارشد پیشین القاعده به عهده دارد و تحت حمایت طالبان و در همکاری نزدیک با گروه‌های تروریستی مانند القاعده، داعش، جمعیت انصارالله و جماعت‌التوحید کار می‌کند. 

این گزارش افزوده است که حرکت اسلامی ازبکستان که مقر فعالیت آن نیز ولایت بدخشان است، حدود ۷۰۰ جنگجو دارد و بسیاری از جنگجویان این گروه را خانواده‌های‌شان نیز همراهی می‌کنند. گروه دیگری که برای نخستین‌بار حضور و فعالیتش در داخل افغانستان توسط همین گزارش شورای امنیت سازمان ملل تایید شد، گروه کتایب الامام البخاری (KIB) است. این گزارش گفته است که اعضای این گروه از ۲۵ تا ۱۵۰ تن است و در ولایت بادغیس فعالیت دارند.

گزارش شورای امنیت سازمان ملل به این نکته نیز پرداخته است که فرماندهان و اعضای تحریک اسلامی ازبکستان و حرکت اسلامی ترکستان شرقی، قبلاً در صفوف داعش در عراق و سوریه جنگیده‌اند. بسیاری از اعضای این دو گروه، پس از شکست داعش در عراق و سوریه، وارد افغانستان شده و در مناطق تحت سلطه طالبان به هسته‌های مرکزی شان که قبلاً در آن ساحات حضور داشتند ملحق شده‌اند. 

اکنون که دولت دوم طالبان در راه است، این نگرانی بار دیگر در میان شهروندان افغانستان و کشورهای جهان مطرح است که ممکن است افغانستان طالبانی، بار دیگر به بهشت امن تروریست‌های جهان بدل شود.