مذاکرات برجام و فرصت‌طلبی جنگ‌طلب‌ها

سرنوشت احیای «برنامه جامع اقدام مشترک» (برجام) دو ماه و نیم پس از آغاز ریاست‌جمهوری ابراهیم رئیسی، عضو هیأت مرگ هنوز مشخص نیست. به همین دلیل تهدیدها افزایش یافته و جنگ‌طلب‌ها منتظر فرصت اند.

درحالی‌که حسین امیرعبداللهیان وزیر خارجه جمهوری اسلامی گفته بود پنج‌شنبه این هفته ۲۱ اکتبر مذاکرات با طرفین اروپایی در بروکسل بر سر برجام آغاز خواهد شد، حتی برگزاری این مذاکرات هم چندان قطعی نیست. آمریکا خواهان مذاکره ایران با تمام طرفین در وین است و اروپا نیز تا کنون پشت متحد همیشگی‌اش را درباره این موضوع خالی نکرده.

پس از اعلام امیرعبداللهیان، ‌وانگ یی همتای چینی او از مذاکرات پیش رو با اروپایی‌ها ابراز خوشحالی کرد اما ند پرایس، سخنگوی وزارت خارجه آمریکا بامداد سه‌شنبه ۱۹ اکتبر/۲۷ مهر درباره مذاکرات بروکسل قبل از برگزاری مذاکرات وین گفت: «ما فکر نمی‌کنیم هیچ جلسه‌ای در مذاکرات هسته‌ای در بروکسل ضروری باشد.» جوزپ بورل، مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا گفته بود چنین مذاکراتی در بروکسل را ضروری نمی‌داند و با این حال آماده گفت‌وگو با طرف ایرانی است. چند ساعت بعد بورل اما اعلام کرد که اصولاً برگزاری مذاکره با مقامات ایرانی در بروکسل در دست بررسی است و هنوز تاریخ مشخصی هم برای چنین مذاکراتی تعیین نشده است.

هرچند یک مقام آمریکایی ناشناس پیش از این به «رویترز» گفته بود که ایران «در حال ارسال علامت‌هایی به تعدادی از طرفین در این باره است که آنها در حال آماده شدن برای بازگشت به مذاکرات در وین هستند».

در این شرایط،‌ اسرائیل در حال افزایش تهدیدها است و ایالات متحده نیز بدبینی بیشتری نسبت به هر گونه امکان توافق با ایران نشان می‌دهد. انتونی بلینکن وزیر خارجه ایالات متحده اخیرا بار دیگر عبارت ویژه همیشگی دولت واشنگتن درباره نحوه برخورد با برنامه هسته‌ای ایران را به کار برد:‌ تمام گزینه‌ها روی میز است،‌ هرچند اولویت با دیپلماسی است.

پس از او نیز جیک سالیوان مشاور امنیت ملی جو بایدن در دیدار با همتای اسرائیلی‌اش گفت که ایالات متحده دیپلماسی را بهترین روش برای جلوگیری از دستیابی ایران به سلاح هسته‌ای می‌داند «اما اگر دیپلماسی شکست خورد، ایالات متحده آماده روی‌آوردن به گزینه‌های دیگر است».

هفته گذشته راب مالی، فرستاده ویژه آمریکا در امور ایران و مذاکره‌کننده ارشد ایالات متحده در گفت‌و‌گوهای غیرمستقیم تهران و واشنگتن در اوایل سال میلادی جاری، اعلام کرد که شاید ایران هرگز به برجام باز نگردد و واشنگتن در حال همکاری با متحدان منطقه‌ای برای دستیابی به برنامه‌ای جایگزین در صورت تحقق این پیش‌بینی‌ است.

او در بنیاد کارنگی برای صلح بین‌الملل گفت: «ما احساس می‌کنیم بازگشت [به توافق] بهترین نتیجه است اما واقع‌گرا هستیم. می‌دانیم که احتمال زیادی وجود دارد ایران راه دیگری را انتخاب کنیم و باید با اسرائیل و دیگر شرکایمان در منطقه هماهنگی کنیم».

ابراهیم رئیسی دوشنبه ۱۸ اکتبر در صداوسیمای جمهوری اسلامی شرط مذاکره را رفع تحریم‌ها دانست و گفت که این کار نشان‌دهنده جدیت طرف مقابل خواهد بود و ایران هرگز میز مذاکرات را ترک نکرده است.

خروج یکجانبه دونالد ترامپ رئیس‌جمهوری پیشین ایالات متحده در مه ۲۰۱۸ به بازگشت تحریم‌ها علیه ایران و سپس آغاز روند تدریجی نقض محدودیت‌های برجام به دست تهران یک سال پس از آن انجامید.

جنگ‌طلب‌ها و فرصت‌طلبی

اسرائیل که دولتش مخالف سرسخت برجام است، به تازگی برنامه عملی حمله به تأسیسات ایران را از سر گرفته. اگرچه مقام‌های ارشد دفاعی و امنیتی اسرائیل پذیرفته اند که استراتژی بنیامین نتانیاهو نخست‌وزیر قبلی برای واداشتن ترامپ به خروج از توافق شکست خورده است.

 دولت نفتالی بنت بودجه به‌خصوصی به آماده‌سازی برای عملیات نظامی اختصاص داده است. اویو کوخاوی رئیس ستاد کل ارتش اسرائیل اعلام کرده است که برنامه‌ریزی برای حمله نظامی به ایران شتاب بسیاری گرفته است.

با وجود این، گزارش‌های رسانه‌ای اسرائیل از پیچیده‌بودن این برنامه خبر می‌دهند و می‌نویسند که عملی بودن آن پرسش‌برانگیز است. «اسرائیل هیوم» در گزارشی که انگار برای منصرف کردن تهران از بازگشت به برجام آماده شده،‌ می‌نویسد:

«اسرائیل کماکان به این امید است که یک حرکت ترکیبی شامل جنبه‌های اقتصادی و عملیاتی دست کم ایران را به بازگشت به فاز نخست برجام وادارد و به ارتش اسرائیل زمان کافی برای کامل کردن آماده‌سازی‌هایش برای یک حمله را بدهد. اسرائیل همزمان برنامه دارد که غرب و به ویژه ایالات متحده را به اتخاذ رویکردی قاطعانه نسبت به ایران وادارد.»

مایک پومپئو، وزیر خارجه سابق آمریکا و یکی از جنگ‌طلب‌ها در پرونده هسته‌ای ایران، ۱۷ اکتبر در گفت‌و‌گویی با تلگراف از ضرورت موضع سرسختانه‌تر علیه تهران سخن گفت.

پومپئو خواهان اقدام عملی ایالات متحده علیه ایران و گروه‌های نیابتی‌اش شد و سرنوشت پیوستن عربستان به توافق آبراهام ــ توافق عادی‌سازی روابط چند کشور عربی با اسرائیل ــ را مشروط به این موضع‌گیری سرسختانه‌تر کرد. آن هم در حالی که تهران و ریاض در سال جاری گفت‌و‌گوهایی برای از سر گرفتن روابط را آغاز کرده اند.

سخنان پومپئو در حالی گفته می‌شد که به نوشته سیمون تیسدال از دبیران روزنامه بریتانیایی «گاردین»،‌ جنگ‌طلب‌ها منتظرند تا در صورت تعلل ایران در پیگیری مذاکرات فرصت را قاپ بزنند.

او می‌نویسد:

برنامه ایران چیست؟

ستون‌نویس گاردین برنامه استراتژیک حکومت ایران را در این شرایط چنین برمی‌شمرد:

اما تمام این موارد مشکلات و موانع خاص خود را پیش رو دارند. در مورد رابطه با چین (و روسیه)،‌ رابطه این دو قدرت با آمریکا می‌تواند تعیین‌کننده باشد. در مورد بهبود روابط با دولت‌های عربی،‌ هنوز جنگ‌های نیابتی تمام نشده اند و کشورهای منطقه شبه‌نظامیان تحت حمایت ایران را تهدیدی برای خود می‌دانند. و در مورد مذاکرات وین،‌ غرب پیش از این هم گفته که به دنبال توافق جامع‌تری خواهد بود.