برجام: امارات و بازی تعادل در میانه تنش بین ایران با اسرائیل و آمریکا
امارات و کشورهای حاشیه خلیج فارس مایل‌اند که مذاکرات هسته‌ای میان ایران و آمریکا به‌ثمر بنشیند. شعله‌ور شدن یک جنگ دیگر در منطقه برای آمریکا و بسیاری از کشورها منافعی ندارد.
تیام رحمت آبادی
امارات متحده عربی با وجود خصومت دیرین یکی از مهمترین شرکای تجاری ایران بوده است. این کشور اکنون از جنگی پرهزینه در خاورمیانه هراس دارد و می‌کوشد بین متحد ابرقدرت خود آمریکا، دوست جدیدش اسرائیل و دشمن قدیمی‌اش ایران پلی دیپلماتیک برقرار کند.
اگر جنگی در منطقه رخ دهد ممکن است جاه‌طلبی‌های تجاری و گردشگری امارات را نابود کند. سیاست جدید این کشور گسترش نفوذ از طریق همکاری اقتصادی، به جای مداخله نظامی و رقابت سیاسی است.
امارات میان ایران، اسرائیل و آمریکا گیر کرده است
ابوظبی هفته گذشته میزبان نخست وزیر اسرائیل بود و هیئتی از ایالات متحده را پذیرا شد که در پی هشدار به شرکت‌های اماراتی در مورد تبعیت از تحریم‌های ایران به دلیل فعالیت‌های هسته‌ای ایران است.
همچنین شیخ طحنون بن‌زاید مشاور امنیت ملی امارات متحده عربی ۱۵ آذر با رئیس جمهوری و برخی دیگر از مقامات جمهوری اسلامی دیدار کرد. رئیسی (عضو هیئت مرگ) این دیدار را مثبت خواند و گفت: «امنیت کشورهای منطقه به هم گره خورده است و ایران از امنیت کشورهای حاشیه خلیج فارس حمایت می‌کند.»
اما به نظر ابراهیم رئیسی «امنیت منطقه» فقط برای مسلمانان خاورمیانه قرار است معنا داشته باشد. او سیاست قطعی جمهوری اسلامی را حمایت از مردم مسلمان منطقه برشمرد و گفت: «صهیونیست‌ها در منطقه به دنبال اهداف شوم خود هستند و هرجا بتوانند جای پایی پیدا کنند آن‌را به وسیله‌ای برای توسعه‌طلبی و فتنه‌انگیزی تبدیل می کنند لذا کشورهای منطقه باید مراقب باشند.»
البته ابراهیم رئیسی به این امر صحه نگذاشت که توسعه‌طلبی و فتنه‌انگیزی تنها به اسرائیل محدود نیست و این موارد بخشی از رویکرد سیاست‌های خارجی جمهوری اسلامی بوده که همواره آن‌را انکار کرده است.
چرخش دیپلماسی امارات بر تحلیلگران و دیپلمات‌ها پوشیده نیست. این کشور پس از دخالت‌گری‌های نظامی خود در دهه گذشته از یمن تا لیبی، از ماجراجویی نظامی عقب‌نشینی کرده و به کسب‌وکار روی آورده است.
انور قرقاش، وزیر مشاور امور خارجه امارات متحده عربی هفته گذشته در این باره به یک اندیشکده مستقر در ایالات متحده گفت:
«ما باید از یک درگیری بزرگ که ایالات متحده یا در واقع کشورهای منطقه را درگیر می‌کند اجتناب کنیم. ما می‌خواهیم به هر قیمتی از آن اجتناب کنیم.»
ایالات متحده و اسرائیل اخیراً فشارهای لفظی خود را بر ایران در مورد پیامدهای اقتصادی یا نظامی احتمالی در صورت شکست تلاش‌ها برای نجات توافق هسته‌ای ۲۰۱۵ افزایش داده‌اند. همزمان مقامات ایرانی با پیام‌های ضد و نقیض می‌کوشند روند مذاکرات را بسیار عادی و رو به پیشرفت جلوه دهند.
دولت ایران سوء‌ظن غرب را مبنی بر اینکه به دنبال سلاح اتمی است غیر واقعی می‌داند و می‌گوید فعالیت‌های هسته‌ای‌اش برای مقاصد غیر نظامی است. تهران می‌گوید که با حسن نیت به مفاد توافق ۲۰۱۵ پایبند بوده و می‌خواهد تمام تحریم‌های اعمال شده توسط ایالات متحده پس از خروج ترامپ از توافق برداشته شود.
قدرت‌های جهانی در تلاش‌اند تا هم واشنگتن و هم تهران را به پایبندی کامل به این پیمان بازگردانند، توافقی که دونالد ترامپ، رئیس‌جمهوری قبلی آمریکا در سال ۲۰۱۸ از آن خارج شد.
ابوظبی که سال گذشته روابط خود را با اسرائیل آغاز کرده، در نگرانی‌های ایالات متحده و اسرائیل در مورد جاه‌طلبی‌های هسته‌ای ایران و برنامه موشکی و جنگ‌های نیابتی ایران در منطقه سهیم است. اما تلاش می‌کند محدود کردن ایران را با حفظ منافع اقتصادی آن به‌عنوان قطب گردشگری و تجاری، پس از کووید-۱۹ در مواجهه با رقابت اقتصادی فزاینده در منطقه متعادل کند.
عبدالخالق عبدالله، تحلیلگر سیاسی امارات متحده عربی به رویترز، گفت:
«زمان تنش زدایی فرا رسیده است، نه تشدید تنش. اگر اسرائیل چنین نیتی دارد، ما با آن همدل نیستیم.»
قرقاش، مشاور دیپلماتیک رئیس جمهور امارات، به موسسه کشورهای عربی خلیج فارس گفت که خاورمیانه و واشنگتن خواهان درگیری دیگری مانند جنگ عراق یا افغانستان نیستند.
امارات و عربستان سعودی، در حالی که به قدرت‌های جهانی برای رسیدگی به برنامه موشکی و رفتار منطقه‌ای ایران فشار می‌آورند، نسبت به تکرار حملات سال ۲۰۱۹ به نفت‌کش‌ها در آب‌های خلیج فارس و تأسیسات نفتی عربستان که پادشاهی را مجبور کرد بیش از نیمی از خروجی نفت خام خود را به‌طور موقت تعطیل کند، محتاط هستند.
به گفته نیل کویلیام، امارات متحده عربی برای خنثی کردن اقدامات تنبیهی علیه ایران باید تا جایی که می‌تواند نقش ایفا کند، اما تردیدی وجود ندارد که روابط امارات با ایالات متحده در اولویت مطلق است.
امارات متحده عربی در پایان دوره ریاست جمهوری ترامپ قراردادی به ارزش۲۳ میلیارد دلار برای خرید جت‌های جنگنده اف-۳۵، پهپادها و سایر تجهیزات دفاعی ساخت آمریکا امضا کرد. اما پیشرفت فروش از آن زمان در بحبوحه نگرانی های ایالات متحده در مورد روابط امارات متحده عربی با چین، شریک تجاری اصلی امارات، کند شد. تا اینکه ۱۵ دسامبر سفارت امارات در واشنگتن اعلام کرد، امارات متحده پس از گفت‌وگوها با ایالات متحده این قرارداد تسلیحاتی ۲۳ میلیارد دلاری را به تعلیق درمی‌آورد.
قرقاش گفت که امارات متحده عربی اخیراً کار بر روی تأسیسات چینی در یک بندر اماراتی را پس از ابراز نگرانی واشنگتن مبنی بر داشتن اهداف نظامی متوقف کرده است.
به گفته قرقاش امارات متحده عربی می‌خواهد یک "مخرج اقتصادی مشترک" برای بهبود روابط با ایران، ترکیه و سوریه پیدا کند، حتی در شرایطی که ابوظبی به ساختن روابط با اسرائیل پایبند است.
به نظر می‌رسد واشنگتن در حال افزایش فشار اقتصادی بر ایران است. وال استریت ژورنال ۹ دسامبر نوشت که دولت جو بایدن به سمت تشدید اجرای تحریم‌ها علیه ایران حرکت می‌کند. به‌گفته مقامات ارشد وزارت امور خارجه و خزانه‌داری آمریکا، ایالات متحده این هفته قرار بوده که یک هیئت بلند پایه همراه با آندرئا گاکی، رئیس دفتر کنترل دارایی‌های خارجی وزارت خزانه‌داری را به امارات متحده عربی بفرستد.
امارات متحده عربی یکی از متحدان اصلی آمریکا اما دومین شریک تجاری ایران و مجرای مبادلات تجاری و مالی ایران با سایر کشورها است.
طبق این گزارش، مقامات آمریکایی با شرکت‌های پتروشیمی و سایر شرکت‌ها و بانک‌های خصوصی در امارات متحده عربی دیدار خواهند کرد. این شرکت‌ها و بانک‌ها با ایران میلیاردها دلار تجارت دارند.
یکی از مقامات ارشد آمریکایی گفته است، هیئت اعزامی به این شرکت‌ها هشدار خواهند داد که ایالات متحده «معاملاتی را که با تحریم‌ها مطابقت ندارد، زیر نظر دارد» و «اگر این روند ادامه پیدا کند، آن بانک‌ها و شرکت‌ها با خطر شدیدی روبه‌رو خواهند شد».
امارات متحده عربی که در دوره حکومت ولایی یکی از پیوندهای اصلی ایران با جهان خارج با روابط تجاری بوده، بر اساس داده‌های بانک جهانی، شاهد کاهش صادرات خود با ایران از ۱۴ میلیارد دلار در سال ۲۹۱۷ به ۷ میلیارد دلار در سال ۲۰۱۹ بود. اخیرا این روند تجارت دوباره در مسیر بهبودی قرار گرفته بود.
به گفته عبدالله تحلیلگر سیاسی در امارات هیچ میلی برای مجازات‌های اقتصادی بیشتر علیه ایران وجود ندارد. او افزود:
«ما کار خود را انجام داده‌ایم و سهم خود را در پنج شش سال گذشته انجام داده‌ایم. کافی است. هیچ کس در ابوظبی تمایلی به تحریم‌های بیشتر ندارد.»
نزدیکی کشورهای خاورمیانه به یکدیگر و دلسردی از آمریکا
کشورهای حاشیه خلیج فارس برای امنیت، به‌شدت به ایالات متحده متکی هستند، اما همزمان درباره نقش سیاسی آمریکا در خاورمیانه تردید دارند.
پس از سال‌ها جست‌وجو برای یافتن پاسخ در خارج از خاورمیانه، اکنون به نظر می‌رسد که کشورهای منطقه پس از دو دهه جنگ و تحولات سیاسی، در حال گفت‌وگو با یکدیگر برای یافتن راه‌حل هستند.
اسرائیل پس از عادی‌سازی روابط با امارات متحده عربی و بحرین، به ایجاد دفاع مشترک با کشورهای خلیج فارس پرداخته است.
خروج آمریکا از افغانستان و عراق در این تغییر موضع کشورهای منطقه نقش داشته است. تغییرات مثبت چندانی با حضور آمریکا در خاورمیانه رخ نداد. دیکتاتوری در سوریه با تداوم ریاست جمهوری بشار اسد ادامه یافته است. سیف‌الاسلام قذافی پسر معمر قذافی در لیبی خود را نامزد ریاست جمهوری کرده است. جنگ لیبی و بحران لبنان کماکان ادامه دارد. داعش از میان نرفته و آمریکا پس از بیست سال افغانستان را به دست طالبان با همان ماهیت دیکتاتوری اسلامی افراطی سپرد.
با وجود این، هیچ راه‌حل کوتاه‌مدتی برای سقوط آزاد اقتصادی بی‌سابقه لبنان، مصیبت افغان‌ها برای فرار از دیکتاتوری طالبان و موضع مبهم ایران در مورد برنامه هسته‌ای‌اش وجود ندارد.
اگرچه تغییر استراتژی آمریکا در خاورمیانه از دولت ترامپ قابل مشاهده بود و در دولت بایدن نیز ادامه یافت اما کشورهای خاورمیانه و متحدان عرب از خروج ناگهانی و آشفته آمریکا از افغانستان شوکه شدند. با این حال، ایالات متحده همچنان حضور نظامی قوی از جمله پایگاه‌هایی در سراسر خاورمیانه دارد. ده‌ها هزار نیروی آمریکایی در کویت تانک ها را اداره می‌کنند، از تنگه هرمز عبور می‌کنند و در سراسر شبه جزیره عربستان پرواز می‌کنند.
تحلیلگران آمریکایی اکنون از رقابت "قدرت‌های بزرگ" سخن می‌گویند و به افزایش نیروهای روسیه در مرزهای اوکراین و موضع چین در قبال تایوان اشاره می‌کنند. به گفته آنها این مناطق حساس به تعدادی پرسنل و تجهیزات مستقر در خاورمیانه نیاز دارند.
خاورمیانه و پرونده هسته‌ای ایران
در این شرایط احتمال شکست مذاکرات در وین با هدف بازگرداندن توافق هسته‌ای ایران با قدرت‌های جهانی نیز وجود دارد. غنی‌سازی اورانیوم ایران در سطحی که قبلاً دیده نشده بود، تهدیدات اسرائیل را برای اقدام نظامی دوباره تنش‌ها و ترس از تبدیل شدن یک جنگ سایه‌ای ادامه‌دار به درگیری آشکار افزایش داده است.
با وجود هرج و مرج مرزی ناشی از همه‌گیری ویروس کرونا، رهبران خاورمیانه اکنون در میان انبوهی از جلسات دیپلماتیک ظاهراً می‌کوشند که به‌علت دشواری وضعیت هیچ تعهدی ندهند.
عربستان سعودی که در سال ۲۰۱۶ به دنبال حملات به مقرهای دیپلماتیک این کشور به‌دلیل اعدام یک روحانی برجسته شیعه در عربستان سعودی، روابط خود را با ایران قطع کرد، همچنین با تهران به میزبانی بغداد گفت‌وگو کرده است.
با این حال، این روند آشتی دشمنان دیرینه صرفا به ایران و عربستان منتهی نمی‌شود. خصومتی که قطر را برای سال‌ها توسط چهار کشور عربی تحریم کرد، در ژانویه ۲۰۲۱ پایان یافت.
چهل‌ودومین دوره اجلاس سران عربستان سعودی، امارات متحده عربی، قطر، عمان، کویت و بحرین، شش کشور شورای همکاری خلیج فارس سه‌شنبه ۱۴ دسامبر در کاخ الدرعیه در شمال ریاض برگزار شد. در بیانیه پایانی این اجلاس بر اهمیت تعامل جدی جامعه بین‌المللی با پرونده هسته‌ای ایران و مشارکت در هر گونه مذاکره بین‌المللی با ایران تأکید شد.
بیانیه پایانی اجلاس «فعالیت‌های بدخواهانه» ایران در منطقه، به‌ویژه حمایت ایران از شبه‌نظامیان حوثی یمن که در حملات به عربستان سعودی دست دارند و شبه‌نظامیان شیعه در عراق، لبنان و سوریه را محکوم کرد.
در این بیانیه همچنین به جنگ یمن موضوع مورد مناقشه میان ایران و عربستان سعودی اشاره شد و در آن از تلاش‌های فرستاده ویژه سازمان ملل به یمن برای دست‌یابی به راهکار سیاسی برای برون‌رفت از بحران یمن پشتیبانی شد.
در این بیانیه از لبنان نیز خواستند تا از «ادامه فعالیت‌های تروریستی حزب‌الله» جلوگیری کند.
کشورهای خلیج فارس در بیانیه پایانی خود طبق روال همیشگی از «اشغال جزایر سه‌گانه امارات متحده عربی از سوی ایران» سخن گفتند و آن را محکوم کردند؛ موضوعی که همواره با مخالفت ایران همراه بوده است.
خاورمیانه کماکان آشفته است. بیشتر کشورهای منطقه برای پذیرفتن حکومت طالبان در افغانستان عجله نکرده‌اند و امارت اسلامی طالبان از به‌رسمیت شناختن بین‌المللی هنوز دور است. جنگ داخلی شدید در یمن، جایی که ائتلافی به رهبری عربستان سعودی با شورشیان مورد حمایت ایران می‌جنگد، ادامه دارد. در لبنان، رقابت ایران و عربستان سعودی ممکن است باعث فروپاشی بیشتر لبنان شود که به گفته بانک جهانی بدترین بحران مالی جهان در ۱۵۰ سال گذشته را تجربه می‌کند.
گمانه‌زنی‌ها بسیارند. بیشتر کشورهای خاورمیانه از جنگ استقبال نمی‌کنند. واقعیت اما به اراده ایران در رابطه با رفع برجام و انعطاف‌پذیری و چگونگی مذاکره با آمریکا وابسته است. جمهوری اسلامی در آخرین اقدام با نصب دوربین‌های جایگزین برای تاسیسات تسای کرج در ۲۴ آذر/ ۱۵ دسامبر برای رفع تحریم‌ها پا پیش گذاشت. این اقدام واکنش تند کیهان و طرفداران تحریم در ایران را برانگیخته است.
با اینکه دولتی اصولگرا و تندرو به مسند قدرت آمده که به تمامی گوش به فرمان خامنه‌ای است اما در میان اصولگرایان جناح‌های تندرو تر از دولت سیزدهم نیز وجود دارند. بخشی از اختلاف‌های درون‌جناحی اصولگرایان را می‌توان در مواضع‌شان نسبت به برجام مشاهده کرد.
در خاورمیانه نیز به جز اسرائیل، کشورهای دیگر از شعله‌ور شدن جنگی تازه در خاورمیانه استقبال نمی‌کنند و ترجیح می‌دهند تا جایی که ممکن است با جمهوری اسلامی روابط تجاری داشته باشند. به نظر نمی‌رسد که آمریکا و کشورهای غربی نیز تمایل داشته باشند در جنگی دیگر در خاورمیانه حضور یابند. برای ایالات متحده و هم‌پیمانان غربی‌اش جایی که معامله‌‌های بزرگ در کار نباشد، مداخله نظامی نیز بی‌معنا خواهد بود.
نظرها
نظری وجود ندارد.