پیشینه نفرات برتر کنکور چه نکاتی را درباره نابرابری‌های آموزشی آشکار می‌کند؟
بررسی سوابق نفرات اول کنکور سراسری سال ۱۴۰۱ نشان می‌دهد از میان رتبه‌های یک تا ۱۰ آزمون سراسری، تنها یک نفر در مدرسه‌های دولتی درس خوانده است. ۷۲ درصد رتبه‌های برتر کنکور ۱۴۰۱ از مدرسه‌های سمپاد هستند. ۱۰ نفر اول گروه علوم تجربی و پنج نفر اول گروه زبان، همگی از مدارس سمپاد هستند.
سوالات کنکور سال ۱۴۰۱ افشاء شده است. افشاء کنندگان همان دولتی‌ها هستند یا موسسات برگزاری کنکور؟
انتشار نتایج کنکور سراسری سال ۱۴۰۱ داده‌های قابل توجهی را برای ارزیابی در اختیار تحلیلگران قرار داده است. آن‌چه در این میان قابل توجه است، تأیید دیگر باره گزاره طبقاتی بودن و کالایی شدن آموزش در ایران، تبعیض ساختاری و سیستماتیک و بهره‌‌مند شدن بیشتر افراد دارای تمکن مالی از این نظام است.
خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا)، روز پنج‌شنبه ۱۳ مرداد در گزارشی نوشت سهم دانش‌آموزان مدرسه‌های دولتی از «برترین‌های کنکوری» آب رفته است. ایسنا همچنین از به صدا درآمدن زنگ خطر تشدید ناعدالتی آموزشی (زنگی که سال‌هاست به صدا درآمده) خبر داد و نوشت:
«موضوع عدالت آموزشی و کیفیت مدارس دولتی، دغدغه تازه‌ای نیست. هر ساله برنامه‌هایی به منظور ارتقای کیفیت مدارس دولتی با نیم نگاهی به اسناد بالادستی طراحی و اجرا می‌شود اما نمود عینی ملموسی نمی‌یابد و نمی‌توان طعم کیفیت آموزش را در همه مدارس دولتی چشید.»
جدای از بحث‌های کلی و شعاری، سیستم آموزشی در ایران در واقع کنکور را به فرصتی برای از ما بهتران تبدیل کرده است:
«ایجاد فرصت‌های نابرابر برای خانواده‌های ثروتمند و حذف فرصت‌های آموزشی برای دیگر اقشار، یکی از مهم‌ترین عوامل افول علمی و سطح دانش جامعه به شمار می‌رود و تا زمانی که کسب درآمدهای نجومی برای ایجاد این فرصت‌ها ادامه داشته باشد، نمی‌توان انتظار داشت برابری در تحصیلات امکان‌پذیر باشد.»
بررسی سوابق نفرات اول کنکور سراسری سال ۱۴۰۱ نشان می‌دهد از میان رتبه‌های یک تا ۱۰ آزمون سراسری، تنها یک نفر در مدرسه‌های دولتی درس خوانده است.
۷۲ درصد رتبه‌های برتر کنکور ۱۴۰۱ از مدرسه‌های سمپاد هستند. ۱۰ نفر اول گروه علوم تجربی و پنج نفر اول گروه زبان، همگی از مدارس سمپاد هستند.
سمپاد یا همان «سازمان ملی پرورش استعدادهای درخشان»، سازمانی است که بر روی «مدرسه‌های تیزهوشان» یا همان «استعدادهای درخشان» نظارت می‌کند.
گفته می‌شود مدرسه‌های سمپاد جزو بهترین مدارس در ایران هستند که با ایجاد «یک فضای رقابتی»، سطح علمی دانش‌آموزان را بالا می‌برند.
نگاه تبعیض‌آمیز به دانش‌آموزان اما در تک‌تک جمله‌های بالا و تعریفی که از سمپاد ارائه شده، نمایان است
۳۲ درصد از رتبه‌های بالای کنکور امسال هم فارغ‌التحصیلان مدرسه‌های غیرانتفاعی‌اند.
از سوی دیگر ۷۰ درصد رتبه‌های نخست کنکور امسال را پسران تشکیل می‌دهند.
همچنین بر اساس آمارهای موجود، ۳۸ درصد تهرانی‌ها در هر پنج گروه آزمایشی جزو نفرات برتر بوده‌اند که این مسأله آشکارا «مرکزگرایی» و «تبعیض» را به نمایش می‌گذارد. تهران ۱۴ «رتبه اولی» دارد و البته پنج نفر هم از مشهد، دیگر کلان‌شهر ایران در میان رتبه‌های اول کنکور هستند.
در واکنش به این سوابق و آمارها، میلاد پورعیسی، روزنامه‌نگار مستقل، در توئیتی نوشت:
«از بین ۴۰ داوطلب برتر کنکور، تنها ۲ نفر در مدارس دولتی درس خوانده‌اند. ۲۹ داوطلب یا ۷۳ درصد در مدارس استعدادهای درخشان و ۲۲ درصد هم در مدارس غیر انتفاعی تحصیل کرده‌اند.»
او پیش از این هم در توئیتی نوشته بود:
«وقتی از طبقاتی شدن کنکور و دانشگاه حرف می‌زنیم از چه حرف می‌زنیم! ۵۵ درصد ورودی‌های شریف، ۵۶ درصد قبولی‌های پزشکی، و ۸۱ درصد کل قبولی‌های رشته ریاضی از پول دارترین دهک‌های جامعه هستند.»
در بحث‌هایی که ذیل توئیت اول این روزنامه‌نگار مستقل درگرفته، از جمله این نکته مطرح شده است که مدارس سمپاد هم دولتی هستند:
«این جداسازی و جو‌سازی رسانه‌ها اشتباه است. سمپاد‌ها همان مدارس دولتی هستند که دانش‌آموز با آزمون واردش می‌شود. سمپاد اصلا زیر نظر رئیس جمهوری است و کاملا دولتی. در واقع بیش از ۷۵ درصد رتبه‌های برتر از مدارس دولتی هستند.»
این‌چنین استدلالی می‌تواند نشانگر غریبگی با مفهوم تبعیض باشد و نظام امتیازوری را با تکیه بر توانایی‌های احتمالی یک دانش‌آموز توجیه کند. در این روند دادن امتیاز به کسی که فرض بر تیزهوش بودن اوست عادی تلقی می‌شود و بر همین مبنا می‌توان امتیازدهی به کسانی که ثروتمند هستند و توان پرداخت هزینه‌های سنگین مدرسه‌های غیرانتفاعی را دارند نیز توجیه کرد. این در حالی‌ست که فساد سیستماتیک زمینه‌ای را فراهم کرده که برخی افراد ثروتمند برای شرکت در کنکور حتی درس هم نمی‌خوانند و به جای آن «رتبه» و «صندلی» می‌خرند:
کاربری هم البته در انتقاد از این وضعیت با دفاع از رویکردهای سوسیالیستی گفته است سوسیالیسم به دنبال «نمره یکسان» و خواسته‌های تخیلی نیست و دغدغه‌اش این است که «عدالت آموزشی» کجاست و چرا تمرکز علم به سمت مدارس خاصی می‌رود؟ چرا عده خاصی در مدارس سمپاد [دولتی یا خصوصی] و مدارس غیرانتفاعی به بهترین امکانات آموزشی دسترسی دارند ولی اکثریت جوانان ندارند؟
این کاربر در توئیت دیگری نوشته است:
«مفهوم عدالت آموزشی تنها بر تفاوت "پول" متمرکز نمی‌شود. هر گونه "بی‌عدالتی" را هدف قرار می‌دهد. خواه به‌خاطر پول باشد یا رانت حکومتی یا سیاسی یا مذهبی یا …. پول یک سمبل است. سمبلی از همه این رانت‌ها.»
با وجود این شرایط و با توجه به تغییراتی که قرار است در کنکور سال ۱۴۰۲ اعمال شود، یک کاربر توئیتر در حساب کاربری خود نوشت:
«چه‌طور می‌شود مدرسه منطقه یک تهران با روستای دور افتاده سیستان و بلوچستان یکی باشد؟ چه‌طوری نمی‌خواهند قبول کنند سطح آموزشی این کشور یکی نیست؟»
پاسخ این پرسش را شاید بشود در گفت‌وگوی خبرگزاری فارس با سعیدرضا عاملی، دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی یافت؛ آنجا که عاملی می‌گوید:
«آمار نشان می‌دهد دانش‌آموزان دارای معدل ۱۹ و ۲۰ در استان‌هایی مانند سیستان و بلوچستان، هرمزگان، کرمانشاه، ایلام، لرستان، چهارمحال و بختیاری، کرمان، گلستان و گیلان درصد کمی از قبولی‌های رشته‌های علوم ریاضی، علوم تجربی و علوم انسانی را دارند. با اجرای مصوبه جدید شورای‌عالی انقلاب فرهنگی، دروس دوره دبیرستان هم برای دانش‌آموزان در اولویت قرار می‌گیرد.»
اما این پاسخ چه‌قدر قانع کننده و برآمده از خرد جمعی تصویب‌کنندگان طرح جدید برگزاری کنکور است؟ طرحی که چهار تغییر عمده خواهد داشت:
- حذف دروس عمومی
- تأثیر قطعی سوابق تحصیلی
- حذف زیر گروه‌ها
- برگزاری دو بار در سال
کنکور ۱۴۰۱، آمارهای کلی‌تر
نگاه کلی به نتایج کنکور سال ۱۴۰۱ اما ویژگی‌ها و نکات دیگری را هم آشکار می‌کند، از جمله اینکه در کنکور امسال از ۱۰ نفر اول گروه علوم تجربی، چهار رتبه اول دختر و شش رتبه بعد پسر هستند. در کنکور هنر، چهار رتبه اول دختر و پنح رتبه بعدی پسر هستند. در گروه علوم انسانی نفرات برتر به شکل مساوی دختر و پسر هستند.
نکته قابل توجه اما به کنکور در گروه ریاضی و فنی و زبان‌های خارجی برمی‌گردد که نفرات اول همگی پسر هستند.
خبرگزاری ایرنا مجموعه این آمار و ارقام را در قالب یک پوستر با عنوان «آمار و ارقام خواندنی از کنکور ۱۴۰۱» منتشر کرده است.
نظرها
امیر
مدارس سمپاد که اسم درستش استعدادهاي درخشان است تقربیا دولتی هستند. شهریه این مدارس حدود یک پنجم مدارس خصوصی است.