اسرائیل و برنامه هسته‌ای ایران: غرب فعلا آماده تشدید تنش نیست
نشست کنونی شورای حکام آژانس بین‌المللی انرژی اتمی تاکنون خبر خوشی برای دولت اسرائیل نداشته است. تنش میان ایران و آژانس تا حدی کاسته شده و مقام‌های آمریکایی توانسته‌اند نبض دولت نتانیاهو و تمایل او برای ضربه زدن به برنامه هسته‌ای را در دست بگیرند.
علی رسولی
آیا اسرائیل و ایران در آستانه نزاع با یکدیگر هستند؟ ــ عکس: شاتراستاک
مقام‌های ارشد اسرائیل همچنان در حال فشار وارد کردن بر کشورهای سراسر جهان هستند تا غرب را به موضع جنگ‌طلبانه اورشلیم در مورد برنامه هسته‌ای ایران نزدیک‌تر کنند.
ران درمر، وزیر امور استراتژیک و زاچی هانگبی، مشاور امنیت ملی اسرائیل، روز دوشنبه ۶ مارس/ ۱۵ اسفند با آنتونی بلینکن، وزیر امور خارجه آمریکا و جیک سالیوان، مشاور امنیت ملی آمریکا در واشنگتن دیدار کردند تا در مورد دستیابی ایران به سلاح هسته‌ای و تهدید آن برای منطقه گفتگو کنند.
بنیامین نتانیاهو، نخست وزیر اسرائیل، به سفر خود به پایتخت‌های اروپایی ادامه می‌دهد و روز پنجشنبه به رم و آخر هفته آینده به برلین پرواز می‌کند تا تلاش کند اروپا را وادار کند تا مذاکرات در مورد بازگشت به توافق هسته‌ای ۲۰۱۵ را مرده اعلام کنند.
اما در شرایطی که آتش جنگ در اوکراین هر لحظه برافروخته‌تر می‌شود، تلاش اسرائیل برای متقاعد کردن متحدانش برای تغییر موضع خود در قبال ایران فعلا بعید است به ثمر بنشیند.
ایران اخیراً تغییر موضعی آشکار داشته و نشانه‌هایی از تمایل بیشتر برای همکاری با جامعه بین‌الملل در مورد برنامه هسته‌ای خود نشان داده است. این نرمش ایران که با برقراری داوطلبانه نظارت‌های پادمانی تحقق یافت آن هم بی آنکه امتیازی از غرب گرفته باشد، نشان داد که ایران به شدت نگران جلسه جاری شورای حکام آژانس بین‌المللی انرژی اتمی و حرکت اروپا به سمت فعال کردن مکانیسم ماشه بوده است. همین نرمش سبب شد تا صدور قطعنامه جدیدی برای محکوم کردن اقدامات هسته‌ای ایران در نشست شورای حکام در دستور کار نباشد.
این پیشرفت مطمئناً اسرائیل را ناامید خواهد کرد. اسرائیل از کشف ذرات اورانیوم ۸۴ درصد غنی‌شده در تاسیسات فردو به عنوان پیشرانه‌ای برای چانه‌زنی‌هایش با غرب استفاده می‌کرد. اورانیوم غنی شده ۹۰ درصدی به معنای گام غایی برای تامین مواد لازم برای بمب هسته‌ای است. درجه ۸۴ درصدی اورنیوم عنی شده یعنی باقی ماندن تنها یک گام کوچک تا درجه تسلیحاتی اورانیوم.
در ایران، سخنگوی سازمان انرژی اتمی با اشاره به اینکه وجود اورانیوم غنی‌شده ۸۴ درصدی یک اشتباه جانبی «میکروسکوپی» در فرآیند غنی‌سازی است، گفت: «وجود ذرات بالای ۶۰ درصد غنی‌سازی به معنای تولید مواد غنی‌شده بالای ۶۰ درصد نیست.»
آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در تلاش است تا مشخص کند که غنی‌سازی واقعاً «انباشته‌ای ناخواسته» در شبکه لوله‌هایی بوده است که صدها سانتریفیوژ نسل جدید مورد استفاده برای جداسازی ایزوتوپ‌ها را به هم متصل می‌کند.
جان روه، مدیر سیاست خارجی مؤسسه یهودیان برای امنیت ملی آمریکا به ها‌آرتص، گفت: «از نظر فنی این ادعای ایران امکان‌پذیر است، به‌ویژه که ایران دائماً در حال آزمایش چگونگی غنی‌سازی به خلوص بالاتر با سانتریفیوژهای پیشرفته‌تر است.»
راز زیمت، پژوهشگر ایران در مؤسسه مطالعات امنیت ملی در تل آویو هم معتقد است: «من نمی‌توانم این احتمال را که آنها در آنجا در سانتریفیوژها کاری انجام داده‌اند که باعث شده موقتاً سطح بالاتری غنی‌سازی شود، کاملاً رد کنم.»
او افزود:
ممکن است آزمایش‌هایی در دست اجرا باشد که آنها با سانتریفیوژها انجام می‌دهند تا توانایی رسیدن به سطوح بالاتر را بررسی کنند.
در حالی که به نظر می‌رسد توجیه فنی ایران برای وجود ذرات غنی‌شده ۸۴ درصدی تا حدی مبنای علمی دارد و دانشمندان اسرائیلی هم آن را تایید می‌کنند، اسرائیل تاکید دارد که «سخت است باور کنیم که تهران به اشتباه به این سطح از غنی سازی رسیده است.»
اما از دید اسرائیل، حتی اگر این یک حرکت عمدی از سوی تهران باشد، کشف اورانیوم ۸۴ درصد غنی‌شده به خودی خود دلیلی برای هشدار تازه نیست. پیشرفت عمده جمهوری اسلامی در برنامه هسته‌ایش آغاز غنی‌سازی ۶۰ درصدی بود که ایران در نیمه اول سال ۲۰۲۱ به آن دست یافت و از چند ماه پیش آن را عملیاتی کرده است.
در حقیقت حرکت از غنی‌سازی ۶۰ درصد به ۹۰ درصد گامی بدون تنگنای فنی و آسان است که عملیاتی‌شدنش تنها به تصمیم سران جمهوری اسلامی بستگی دارد.
برای اسرائیل مشکل بزرگ مواجهه با وضعیتی است که ایران در آن دشواری فنی و صنعتی برای دستیابی به مواد لازم در درجه تسلیحاتی ندارد. ایران به طور گسترده ظرفیت غنی‌سازی و دانش خود را برای تولید نهایی اورانیوم با درجه سلاح در مقیاس صنعتی گسترش می‌دهد والبته همواره تاکید می‌کند که برنامه‌ای برای ساخت سلاح هم ندارد.
این نگرانی مختص به اسرائیل نیست. اروپا و آمریکا هم در مقابل برنامه غنی‌سازی ۶۰ درصدی ایران با .ضعیتی دشوار روبه‌رو شده‌اند. روز چهارشنبه ۱۷ اسفند، نماینده آمریکا در شورای حکام آژانس بین‌المللی انرژی اتمی با صدور بیانیه‌ای گفت که برای غنی‌سازی ۶۰ درصدی ایران هیچ کاربرد صلح‌آمیز و غیر نظامی وجود ندارد.
الی لویت، کارشناس ارشد سیاست هسته‌ای در بنیاد کارنگی و معاون سابق مدیرکل در کمیسیون انرژی اتمی اسرائیل، معتقد است که ایران در حال آزمایش جامعه بین المللی است.
او گفت: «آنها در حال بررسی واکنش‌ها به پیشرفت برنامه‌شان هستند. تاکنون واکنش جهان نسبتاً ملایم بوده است که مطمئناً اسرائیل را نگران خواهد کرد.»
سفری برای گرفتن نبض اسرائیل
رافائل گروسی، مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی روز جمعه برای دیدار با ابراهیم رئیسی، رئیس‌جمهور ایران، به تهران رفت و در آنجا با بیان اینکه هرگونه حمله نظامی به تاسیسات هسته‌ای غیرقانونی است، خشم نتانیاهو را برانگیخت.
ایران همچنین توانست از هرگونه اقدام تنبیهی آژانس بین‌المللی انرژی اتمی با اجازه دادن به بازرسان برای نصب مجدد دوربین‌های نظارتی که از سه سایت برداشته بود، جلوگیری کند. ایران همچنین با برخی نظارت‌های سریع‌تر موافقت کرد و گفت که به تعهدات خود بر اساس معاهده منع گسترش سلاح‌های هسته‌ای متعهد می‌ماند.
در حال حاضر، اسرائیل در وضع دشواری است و باید تلاش بیشتری برای تهدید جلوه دادن برنامه هسته‌ای ایران از خود نشان دهد و بکوشد تا ورق بازی را برگرداند.
جان روه، مدیر سیاست خارجی مؤسسه یهودیان برای امنیت ملی آمریکا به ها‌آرتص، گفت که او نگران است که نشست شورای حکام آژانس بین‌المللی انرژی اتمی «نمایش علنی عدم اجماع غرب در مورد رویارویی با برنامه هسته‌ای ایران و عدم تمایل غرب برای ارجاع نهایی موضوع به شورای امنیت سازمان ملل و حرکت به سمت بازگشت تحریم‌های بین‌المللی باشد.»
اگرچه توانایی اسرائیل برای مجاب کردن متحدانش در مختومه کردن توافق برجام بسیار محدود است، اما اگر سرویس‌های اطلاعاتی این کشور بتوانند شواهد بیشتری مبنی بر فریب بازرسان و مخفی‌کاری جمهوری اسلامی پیدا کنند، اسرائیل می‌تواند در روابط ایران و آژانس بین‌المللی انرژی اتمی تنش ایجاد کند.
در همین حال، کاخ سفید می‌خواهد نتانیاهو را راضی نگه دارد. آمریکا با تاکید بر وجود گزینه نظامی در صحبت‌های علنی می‌کوشد اسرائیل را مجاب کند که همین لفاظی‌ها و تهدیدهای نظامی شفاهی کافی است و بهتر است رهبران اسرائیل از تعقیب پروژه تحقق عینی حمله نظامی دست بردارند.
در ماه ژانویه، ارتش اسرائیل و فرماندهی مرکزی ایالات متحده در خاورمیانه (سنتکام) بزرگترین رزمایش مشترک خود را در اسرائیل و شرق دریای مدیترانه انجام دادند که در آن حدود ۶۴۰۰ سرباز آمریکایی در کنار بیش از ۱۵۰۰ سرباز اسرائیلی و بیش از ۱۴۰ هواپیما، ۱۲ کشتی نیروی دریایی و سیستم‌های توپخانه‌ای شرکت داشتند.
در آن زمان اخبار کانال ۱۲ اسرائیل بدون ذکر منبع گزارش داد که بخشی از این رزمایش شامل عملیات شبیه‌سازی حمله بمب‌افکن‌های آمریکایی به تاسیسات هسته‌ای ایران بود.
مقام‌های ارشد دفاعی آمریکا نیز برای اطمینان بخشیدن به اسرائیل و ارسال پیامی بازدارنده در دو ماه گذشته دید و بازدیدشان از اسرائیل را گسترش داده‌اند.
ژنرال مارک میلی، رئیس ستاد مشترک ارتش آمریکا روز جمعه برای گفتگو با مقام‌های ارشد امنیتی درباره ایران و سایر مسائل امنیتی به اسرائیل سفر کرد. میلی با همتای اسرائیلی خود، هرزی هالوی، یوآو گالانت، وزیر دفاع و دیگر مقامات ارشد امنیتی اسرائیل در پایگاه نظامی کریا در تل آویو دیدار کرد.
به دنبال میلی، لوید آستین وزیر دفاع ایالات متحده قرار است روز چهارشنبه برای یک سفر دو روزه به عنوان بخشی از یک تور خاورمیانه‌ای که شامل توقف‌هایی در عراق، اردن و مصر نیز می‌شود، وارد اسرائیل شود.
اگرچه در آغوش گرفتن اسراییل توسط ایالات متحده پیام مهمی برای ایران است، اما ممکن است انگیزه‌های دیگری فراتر از نمایش همبستگی داشته باشد.
الی لویت، کارشناس ارشد سیاست هسته‌ای در بنیاد کارنگی و معاون سابق مدیرکل در کمیسیون انرژی اتمی اسرائیل، معتقد است که «وقتی کسی را در آغوش می‌گیرید، می‌توانید نبض او را نیز بگیرید.»
همانطور که ماه‌ها از بن بست مذاکرات احیای برجام می‌گذرد و هیچ نشانه‌ای از حرکت به سمت برنامه جایگزین یعنی فعال کردن مکانیسم ماشه یا ارجاع پرونده ایران به شورای امنیت وجود ندارد، دولت بایدن به دنبال اطمیان یافتن از این موضوع است که اسرائیل بی‌اطلاع آنها دست به اقدام نظامی نخواهد زد.
سفر مقام‌های آمریکایی به اسرائیل و ترافیک کنونی در خطوط تماس واشنگتن و تل‌آویو به آن معنا است که آمریکا می‌خواهد متحد خاورمیانه‌ای خود را مجاب کند که نگرانی‌هایش را درک می‌کند ولی اقدام یکجانبه را تحمل نخواهد کرد.
اما با اینکه آمریکا روی معقول بودن وزیر دفاع اسرائیل و تفاوت‌هایش با دیگر اعضای تندرو کابینه نتانیاهو حساب باز کرده است، اوضاع در منطقه می‌تواند به سرعت دگرگون شود. ایران عملا در آستانه رسیدن به نقطه‌ای است که مانع نخست بر سر برنامه تسلیخات هسته‌ای که همان داشتن مواد غنی‌شده بالا است را در مقابل خود نمی‌بیند.
دو اقدام دیگر که پرچم قرمز را برافراشته می‌کند، آزمایش چاشنی انفجاری و کار بر روی موشک‌های حمل کلاهک هسته‌ای است. برنامه فضایی ایران به باور غربی‌ها، برنامه موازی ایران برای ساخت موشک‌های با قابلیت حمل کلاهک هسته‌ای است. فیوزهای انفجاری موضوعی است که ایران یا باید با مخفی‌کاری آن را دنبال کند و یا از آن صرف نظر کند. افشای وجود آزمایش چنین اقلامی می‌تواند ورق را به سرعت بازگرداند.
احتمالاً جمهوری اسلامی فعلا به غنی‌سازی پایین‌تر از آستانه ۹۰ درصد ادامه خواهد داد و این نقطه عطف را به عنوان یک ابزار چانه‌زنی برای منصرف کردن کشورهای غربی از دست کشیدن رسمی از مذاکرات و ارجاع موضوع هسته‌ای به شورای امنیت سازمان ملل حفظ خواهد کرد.
نظرها
نظری وجود ندارد.