منافع غول‌های انرژی چین در ایران ــ قسمت اول: شرکت ملی نفت چین

دو شرکت ملی نفت چین (CNPC) و سینوپک، مسئول اصلی فعالیت‌های نفت و گاز چین هستند. هر دوی این ابر‌شرکت‌ها که در حوزه‌ی انرژی‌ کار می‌کنند، متعلق به دولت چین‌ هستند و صدها شرکت زیرمجموعه در سرتاسر جهان دارند.

برخی از این شرکت‌های تابعه،‌ در ایران ثبت‌نام رسمی و اسناد مرتبط دارند و قراردادهای مختلفی برای توسعه‌ی میادین نفت و گاز ایران تنظیم کردند.

مروری بر شرکت ملی نفت چین (CNPC)

CNPC یک شرکت نفت دولتیِ چینی است که از سال۲۰۱۷، رتبه‌ی چهارم را در Fortune Global 500، شاخص ثروتمندترین شرکت‌های جهان، کسب کرده است.

CNPC تکنولوژی‌های مختلفی را در ایران به ثبت رسانده است. به گزارش پایگاه خبری شانا، CNPC در سال ۲۰۰۷، تنها ۲۶ میلیون دلار در جزیره‌ی کیش سرمایه‌گذاری کرده است.

بر اساس اسناد بررسی‌شده از سوی بیرو تهران و زمانه، ۸ شرکت زیرمجموعه‌ی زیر در ایران فعال هستند:

سرمایه‌گذاری کوچک امروز برای خرید کلان آینده : شرکت‌های CNPC در جزیره‌ی کیش

CNPC با خواست دولت برای توسعه‌ی میدان گازی، دو شرکت زیرمجموعه در نزدیکی جزیره‌ی کیش تاسیس کرده است. میدان گازی کیش که در سال ۲۰۰۶ شناسایی شد، بزرگ‌ترین اکتشاف گاز ایران در تاریخ معاصر است و بیستمین میدان گازی بزرگ جهان. برخلاف آنچه دولت‌های مختلف درباره پیشرفت‌های این پروژه در بوق و کرنا کرده اند، این میدان در واقعیت توسعه‌ی چندانی نیافت. جزیره‌ی کیش، برای تامین انرژی مورد نیاز خود، کماکان متکی به ژنراتورهای آلاینده برق و واردات گازوئیل از بندرعباس است.

P.A.B ملی کیش (National Kish) که در سال۱۳۸۳ تأسیس شد، با هدف «اکتشاف، توسعه و تولید نفت و گاز» و «فروش نفت خام، گاز طبیعی و مشتقات آن، مطابق با قوانین کشور و مقررات CNPC» فعالیت‌های خود را شروع کرد. بر اساس سندی از روزنامه‌ی رسمی تمامی اعضای هیئت مدیره این شرکت اهل چین هستند.

یکی دیگر از شرکت‌های CNPC در کیش، خدمات فنی پرشیا کیش (Persian Technical Services Kish Limited) است که بر اساس پستی که در وب‌سایت کاریابی ایران تلنت منتشر شد، در سال ۲۰۱۳ آغاز به کار کرد. این شرکت، یکی از شرکت‌های تابعه‌ی شرکت حفاری گریت وال (GWDC) است که خود یکی از شرکت‌های زیرشاخه‌ی CNPC محسوب می‌شود. خدمات فنی پرشیا کیش، هم‌چنین یک شرکت اکتشاف و تولید (E&P) نیز قلمداد می‌شود که خدمات مختلفی ارايه می‌دهد. این خدمات عبارتند از: خدمات دکل حفاری، تصفیه‌ی سیالات تکمیلی، خدمات سیمان‌کاری، پوشش و لوله کشی، مغزه‌گیری، عملیات حفاری افقی و عرضی، حفاری دو طرفه و چند‌جانبه، خدمات H2S، مدیریت ضایعات، خدمات ورود به سیستم در حین حفاری و اندازه‌گیری و نمونه‌برداری گل حفاری ، تست چاه، خدمات اسیدکاری، نگهداری رشته‌های حفاری و غیره.

شرکت‌های صنایع بالادستی (که شامل جست‌وجو برای یافتن میدان‌های بالقوه‌ی زیرزمینی یا زیردریایی، حفاری و اکتشاف چاه و عملیات چاه‌ برای به سطح آوردن نفت خام و گاز طبیعی است) شرکت‌های اکتشاف و تولید (E&P) نامیده می‌شوند که مانند P.A.B National Kish و Persia Technical Services kish به اندازه‌ی ذخایر نفت و گازی که دسترسی دارند، ارزش‌گذاری می‌شوند. کشف عظیم یک منبع دست‌نخورده‌ی گاز در کیش، بر این موضوع دلالت دارد که ارزش این شرکت‌ها، بالقوه‌ بسیار بالاست. حضور این دو شرکت نشان می‌دهد چین زیرساخت‌های مالی و شرکتی را برای توسعه‌ی میدان گازی کیش ایجاد کرده، اما بر‌خلاف نیاز در حال افزایش ایران به بازدهی، فاقد ابتکار عمل برای انجام این پروژه است.

پروژه‌‌ی شکست خورده‌ی حمل و نقل LNG پتروچاینا

بنا به روزنامه‌ی رسمی، CNPC در سال ۲۰۰۷ برند پتروچاینا را در ایران به ثبت رساند؛ همان سالی که شرکت زیرمجموعه‌ی آن، پتروچاینا با مسئولیت محدود، فعالیت خود را در کشور آغاز کرد. به گزارش شانا، هم‌چنین در آن سال، غلامحسین نوذری، مدیرعامل وقت شرکت ملی نفت ایران، از توافق با پتروچاینا برای فروش گاز طبیعی مایع (LNG) ایران خبر داد، اما این شرکت به تعهدات خود عمل نکرد.

پتروچاینا نیز مانند شرکت های خواهر خود در کیش، یک شرکت بالادستی وE&P است. بر اساس روزنامه‌ی رسمی، این مجموعه در سال ۲۰۲۰، اختراع یک «روش تهیه و ترکیب اسیدکاری به منظور تحریک در دمای بالا» را به ثبت رساند؛ فرآیندی که در حفاری چاه مورد استفاده قرار می‌گیرد.

از میادین نفتی آزادگان تا بهشت مالیاتی جزایرکایمن: CNPC اینترنشنال

بررسی‌های معاملات بین‌المللی نشان می‌دهد، چندین شرکت تابعه‌ی CNPC که همگی در بهشت‌های مالیاتی جهانی مستقر هستند، با نام CNPC International (CNPCI) یا سی ان پی سی اینترنشنال شناخته می‌‌شوند. این اسناد ثابت می‌کند شرکت زیرشاخه‌ی مرتبط با توسعه‌ی میدان نفتی آزادگان ایران، در جزایر کایمن مستقر است؛ جزایری که به بهشت ​​مالیاتی و محلی برای گریز از مالیات دادن معروف است. گزارش قبلی ما هم‌چنین به شرکت دیگری به نام CNPCI (قبرس) اشاره می‌کند که مسئولیت محدودی در توسعه‌ی میدان نفتی مسجدسلیمان بر‌عهده داشته است.

به گزارش شانا، نوذری در ژانویه ۲۰۰۹، قراردادی برای توسعه‌ی میدان نفتی آزادگان شمالی با CNPC امضا کرد. CNPC در بهار همان سال، قرارداد دیگری برای توسعه‌‌‌ی میدان نفتی آزادگان جنوبی منعقد کرد. میدان نفتی آزادگان که در شمال اهواز قرار دارد، بزرگ‌ترین اکتشاف نفت ایران در ۳۰ سال گذشته است. پروژه‌ی مسجد سلیمان، که اولین قرارداد بزرگ انرژی CNPC در ایران بود، خیلی زود ثابت کرد که این شرکت فاقد توانایی لازم برای اتمام پروژه بر طبق برنامه است.

تا پاییز ۲۰۰۹، CNPCI، اکثر سهام شرکت زیرمجموعه‌ی NICO، شرکت بازرگانی نفت ایران (Naftiran Intertrade Company) در سوئیس را خریداری کرد. با انجام این کار، این شرکت عملاً قرارداد NICO برای توسعه‌ی میدان نفتی آزادگان جنوبی را به دست گرفت. چراکه دولت ایران از طریق NICO، قادر به تامین مالی این پروژه‌ی ۲,۵ میلیارد دلاری نبود.

پنج سال بعد، وزارت نفت در سال ۲۰۱۴، پروژه‌ي CNPCI را به دلیل عدم پیشرفت لغو کرد. سخن‌گوی وزارت نفت ایران به خبرگزاری شانا گفت: این شرکت چینی، تنها ۷ حلقه از ۱۸۵ حلقه چاه مورد نیازِ فاز یک پروژه‌ی توسعه‌ی میدان نفتی آزادگان جنوبی را تکمیل کرده و در حال تعلل و طفره رفتن برای تکمیل پروژه‌ است. با این حال، دولت در سال ۲۰۱۶ اعلام کرد که شرکت ملی نفت ایران، در حال تمدید مذاکرات با CNPCI و سینوپک، برای توسعه‌ی فاز دوم میدان نفتی آزادگان شمالی است. سینوپک دومین شرکت بزرگ انرژی چین است که در ایران فعالیت دارد.

کمک شرکت‌های چینی به ایران برای دور زدن تحریم‌های آمریکا

یکی دیگر از شرکت های تابعه CNPC،  شرکت بانک کونلون (با مسئولیت محدود) است که در سال ۲۰۱۲، توسط خزانه‌داری ایالات متحده و به دلیل « ارائه‌ی خدمات مالی به بانک‌های تعیین‌شده ایرانی و تسهیل انتقال میلیون‌ها دلار تراکنش‌ بین المللی» تحریم شد. با این حال، طبق گفته‌ی نهادهای نظارتی، این بانک حداقل تا سال ۲۰۱۷ به مبادلات و مساعدت خود با ایران، در یوان و به یورو ادامه داد.

CNPC هم‌چنین در توسعه‌ی فاز ۱۱ پارس جنوبی در خلیج فارس،که نیمی از بزرگ‌تر‌ین میدان گازی ایران در جهان است، مشارکت داشت. در ابتدا شرکت توتال فرانسه شریک ۵۰,۱ درصدی این پروژه بود، اما در سال ۲۰۱۷ و تحت فشار شدید تحریم‌ها، این شرکت فرانسوی از پروژه کنار کشید. CNPC به طور خودکار جای این شرکت را گرفت، اما پس از به عهده‌گرفتن آن از پروژه خارج شد. در آن سال، ایران قرارداد تفاهم‌نامه‌ای را با روسیه برای توسعه‌ی پارس جنوبی امضا کرد، اما قصد و نیت حقیقی روسیه برای امضای این قرارداد مشخص نیست. تحریم‌های بین‌المللی کنونی علیه روسیه، پس از تهاجم این کشور به اوکراین، مسکو را به رقیب دست‌اول ایران در صادرات انرژی به چین تبدیل کرده است. کمک به ایران برای توسعه‌ی ذخایر خود، حداقل در کوتاه مدت، بر خلاف منافع روسیه در تجارت گاز خواهد بود.

سه شرکت تابعه‌ی دیگر با دانش نفت و گاز

سه شرکت دیگر زیرمجموعه‌ی CNPC، با مالکیت انحصاری چینی و دارای ثبت تجاری یا حق امتیاز و اختراع ثبت‌شده در ایران هستند که آمادگی ارائه‌ی انحصاری ماشین‌آلات، فرآیندهای شیمیایی و سایر اجزای ضروری فرآیند تولید نفت را دارند. این موضوع در دراز مدت پیمان‌کاران ایرانی را در مضیقه قرار می‌دهد، چراکه به طور معمول، وجود این امتیازها و ثبت‌ها، مانع از انتقال آزاد فناوری و دانش می‌شود.

بر اساس وب‌سایت نمایشگاه تجهیزات و فناوری بین‌المللی نفت و پتروشیمی چین (cippe)، شرکت تولیدکننده‌ی ماشین آلات Rongsheng Ltd (HRSB)، یک «سازنده‌ی جامع ماشین‌آلات نفتی» است. ماشین آلات HRSB ”به تمام میادین نفتی و گازی چین، در خشکی و دریا فروخته شده است و … به بیش از ۴۰ کشور تولید‌کننده‌ی نفت، مانند ایالات متحده‌ی آمریکا، کانادا، روسیه و غیره صادر شده است.“

بر اساس روزنامه‌ی رسمی، این شرکت از سال ۱۳۸۷ در ایران فعالیت داشته است. علامت تجاری ”HRSB“،  برای ”ماشین‌آلات مورد استفاده در صنعت پتروشیمی و ماشین‌آلات و سایر تجهیزات مورد استفاده در استخراج نفت" استفاده می‌شود. سرمایه‌ی اولیه‌ی HRSB، بنا بر آن‌چه در وب‌سایت خود این برند ذکر شده، از CNPC تامین شده است. بر اساس خبری از وب‌سایت Cippe، در سال ۲۰۱۸، شرکت Rongsheng Machinery Manufacturer به عنوان یکی از ۲۰ شرکت در غرفه‌ی CNPC معرفی شد.

CNPC و دو شرکت زیرمجموعه‌ي دیگر،که هر دو E&P محسوب می‌شوند، کماکان در ایران فعال هستند. CNPC Chuanqing Drilling Engineering Co. Ltd و شرکت تابعه‌ی آن Changqing Downhole Technology Operation یک ” اسید غلیظ‌کننده‌ی فوری و قابل بازیافت“ را در سال ۲۰۲۰ ثبت کردند؛ ماده‌ا‌ی شیمیایی که برای بهبود عمل‌کرد چاه نفت کشور استفاده می‌شود. بر اساس روزنامه‌ی رسمی، سهام‌داران هر دو شرکت همگی تبعه‌ی چین هستند.