منافع غول‌های انرژی چین در ایران ــ قسمت دوم: ساینوپک

دو شرکت ملی نفت چین (CNPC) و ساینوپک (Sinopec)، مسئول اصلی فعالیت‌های نفت و گاز چین هستند. هر دوی این ابر‌شرکت‌ها که در حوزه‌ی انرژی‌ کار می‌کنند، متعلق به دولت چین‌ هستند و صدها شرکت زیرمجموعه در سرتاسر جهان دارند. برخی از این شرکت‌های تابعه،‌ در ایران ثبت‌نام رسمی و اسناد مرتبط دارند و قراردادهای مختلفی برای توسعه‌ی میادین نفت و گاز ایران تنظیم کردند.

مروری بر شرکت پتروشیمی و نفت چین: «ساینوپک»

ساینوپک یکی از شرکت‌های دولتی زیرمجموعه‌ی ساساک (SASAC)، کمیسیون سرپرستی و مدیریت دارایی‌های دولتی چین است که حداقل از سال ۲۰۰۳ در ایران حضور فعال داشته است. این شرکت در سال ۲۰۰۹، با نشان تجاری“ساینوپک“ شناخته شد و از اوایل دهه ۲۰۰۰، فناوری‌های مختلفی را با همکاری شرکت‌های زیرشاخه‌‌ی خود ثبت کرد و حق امتیاز گرفت.

این شرکت‌های تابعه،‌ شامل شرکت مهندسی ساینوپک، پژوهشکده فرآوری نفت ساینوپک، پژوهشکده نفت و پتروشیمی فوشون ساینوپک، پژوهشکده فناوری پتروشیمی شانگهای ساینوپک، پژوهشکده فراوری نفت ساینوپک (RIPP) و غیره است. تمامی این شرکت‌ها متعلق به کشور چین هستند.

بر اساس اسناد روزنامه‌ی رسمی، ساینوپک از سال ۲۰۰۳ تاکنون، در مجموع ۴۲ ثبت اختراع داشته که بیشتر آن‌ها مربوط به فناوری‌ها و فرآیندهای شیمیایی مورد استفاده در حفاری و پالایش نفت و گاز است.

«دست‌دست‌کردن»: فعالیت‌های جسته‌گریخته‌ی نفت و گاز ساینوپک در ایران

اولین سوابق عمومی از فعالیت‌های ساینوپک در ایران به سال ۲۰۰۳ برمی‌گردد؛ زمانی که گزارش‌های خبریِ محلی از این شرکت، به عنوان یکی از پیمان‌کاران پروژه‌ی کراس نام بردند. هدف آن انتقال و فرآوری نفت خام از چاه‌های دریای خزر بود. در سال ۲۰۰۴، ساینوپک، تفاهم‌نامه‌ای را برای توسعه‌ی میدان نفتی یادآوران ــ با بیش از ۳۰ میلیارد بشکه نفت ــ امضا کرد و ۵۰ درصد سهام توسعه‌ی این میدان را ۲۰۰۵ به دست آورد. اگرچه بر اساس گزارش‌های مختلف خبری شانا، این شرکت برای برآورده کردن معیارهای تعیین‌شده از سوی دولت ایران، با مشکلات زیادی رو‌به‌رو شد.

در سال ۲۰۰۷، ساینوپک یک قرارداد خدماتی تنظیم کرد تا سطح تولید در پروژه‌ی یادآوران را تا سال ۲۰۱۵،  به ۱۰۰,۰۰۰ بشکه در روز برساند. این شرکت از اهداف خود به‌شدت عقب ماند و تنها توانست پروژه را در سال ۲۰۱۷ به پایان برساند. سپس، در سال ۲۰۱۹، شرکت ملی نفت ایران بی‌سر‌و‌صدا از قراردادی که در اصل برای گسترش فاز بعدی میدان نفتی یادآوران با ساینوپک داشت، خارج شد و در نهایت، خود مسئولیت پروژه را بر عهده گرفت. فریدون کردزنگنه، سخن‌گوی شرکت ملی نفت ایران، به‌تازگی به خبرگزاری شانا گفته است که علی‌رغم این مسائل، «ساینوپک گزینه‌ی اصلی برای تهیه‌ی قرارداد فاز دوم دانسته می‌شود.»

به گزارش مهر، در سال ۲۰۰۶، ساینوپک هم‌چنین قراردادی را برای توسعه‌ی میدان نفت و گاز گرمسار امضا کرد که در سال ۲۰۱۶، به دلیل «نداشتن مجوزهای زیست‌محیطی» لغو شد.

شرکت ساینوپک در توسعه‌ی میدان نفتی آزادگان شمالی نیز مشارکت داشت. میدان نفتی آزادگان شمالی و جنوبی واقع در شمال اهواز، بزرگ‌ترین اکتشاف نفتی ایران در ۳۰ سال گذشته است. ساینوپک اولین بار در سال ۲۰۱۶ و پس از لغو قرارداد قبلی پروژه‌ی آزادگان با یکی دیگر از شرکت‌های نفت و گاز چین ــ همان  CNPCI[سی ان پی سی اینترنشنال] یا بخش بین‌الملل شرکت ملی نفت چین ــ در خصوص این پروژه‌ وارد مذاکره با دولت ایران شد.

به گزارش پایگاه خبری ایرنا، ساینوپک بهمن گذشته برای توسعه‌ی فاز دوم آزادگان شمالی با ایران وارد مذاکره شد و اعلام کرد که این همکاری در مرحله‌ی ابتدایی موفقیت‌آمیز بوده است.

 سایر شرکت‌های پایین‌دستی

ساینوپک تنها شرکت چینی نیست که به دنبال دسترسی انحصاری به بخش‌هایی از تجارت نفت و گاز ایران است. سه شرکت دیگر با مالکیت انحصاری چینی، دارای نام تجاری یا حق اختراع ثبت‌شده در ایران هستند و آماده‌ی ارائه‌ی انحصاری سکوهای نفتی و دیگر ماشین‌آلات، فرآیندها و تجهیزات پالایشی و سایر اجزای ضروری فرآیند تولید نفت. و همان‌طور که در قسمت اول این مجموعه مقاله‌ها گفته شد، این موضوع پیمانکاران ایرانی را تحت فشار قرار می‌دهد، چراکه وجود این ثبت امتیازها مانع انتقال آزاد فناوری و دانش می‌شود.

شرکت خدمات نفتی چین (COSL) ، زیرمجموعه‌ی شرکت ملی نفت و گاز فراساحلی چین (CNOOC) است. COSL در ژانویه‌ي ۲۰۰۶ وارد بازار ایران شد و یک قرارداد ۳۰ میلیون دلاری را با شرکت حفاری شمال برای حفاری نفت دریای خزر امضا کرد.

 حفاری شمال یک نهاد متعلق به بنیاد مستضعفان است که در فهرست تحریم‌های خزانه‌داری ایالات متحده‌ی آمریکا قرار دارد.

به گزارش شانا، شرکت خدمات نفتی چین (COSL)، سکوهای حفاری فازهای مختلف میدان نفتی پارس جنوبی (فاز ۱۴ و فاز ۱۶) را تامین کرده است. به گزارش روزنامه‌ی رسمی، COSL هم‌چنین در سال ۲۰۱۱، «دستگاه اندازه‌گیری قوام دوغاب سیمان برای قوام‌سنج» را در ایران ثبت کرد.

شرکت دوم، تجهیزات نفتی سیچوان هوانگهوا (Sichuan Honghua Petroleum Equipment Co. Ltd) است که در سال ۲۰۱۱ با «تجهیزات معدن و اکتشاف زمین‌شناسی»، «اکتشاف نفت»، «پمپ‌های استخراج و تجهیزات حفاری نفت» نام تجاری خود را در میان بقیه‌ی شرکت‌ها در ایران نشان داد.

این شرکت، زیرمجموعه‌ گروه هونگهوا (Honghua Group)، تامین‌کننده‌ی جهانی بزرگ تجهیزات اکتشاف نفت و گاز است. شرکت تجهیزات نفتی سیچوان هوانگهوا که تجهیزات حفاری تولید می‌کند، ”بزرگ‌ترین صادرکننده‌ی دکل حفاری زمینی“ در چین است، که بر اساس وبسایت نمایشگاه تجهیزات و فناوری بین‌المللی نفت و پتروشیمی چین (cippe)، مشتری‌های ثابتی در ” آمریکای شمالی، خاورمیانه، و بازارهای رو به رشدی مانند آمریکای جنوبی، هند، روسیه و آفریقا” دارد.

علاوه بر این، گروه هونگهوا اعلام کرد که از سال ۲۰۱۰، ۶۰ تا ۷۰ درصد از تقاضاهای جدید روسیه برای دکل‌های خشکی را به خود اختصاص داده است و بیش از یک پنجم بازار این گونه از تجهیزات در روسیه را در اختیار دارد. این موضوع، بار دیگر ایران را در وضعیت بغرنجی قرار داده است. از آنجایی که روسیه بازار بزرگ‌تر و پردرآمدتری برای این نوع تجهیزات چینی است، محتمل است که شرکت‌هایی مانند تجهیزات پتروشیمی سینچوان، تعهدات خود در قبال ایران را ،به دلیل سفارش‌های روسیه، به تعویق اندازند.

آخرین زیرمجموعه، شرکت فناوری پتروشیمی نینگبو ژونگیی (Ningbo Zhongyi Petrochemical Technology Co. Ltd)، یک شرکت نفت و گاز پایین‌دستی است که بنا بر وب‌سایت چینی زبان خود، گاز طبیعی را گوگرد‌زدایی می‌کند و تجهیزات و عوامل گوگرد‌زدایی را برای پالایشگاه‌ها تامین می‌کند.

به گزارش روزنامه‌ی رسمی، این شرکت در سال گذشته، اختراع «فرآیند گوگرد‌زدایی با صرفه‌جویی در انرژی و کارآمدی توسط غشای الیافی ضد‌جریان پالایش گاز آمین یا حذف گاز اسیدی» را که در فرآوری گاز طبیعی و به اصطلاح شیرین کردن گاز مورد استفاده قرار می‌گیرد، در ایران به ثبت رساند.