اولین معامله بزرگ نفتی چین با ایران: ماجرای شرکت‌های کاغذی در قبرس

دولت ایران در راستای توسعه تاریخی‌ترین میدان نفتی کشور، میلیون‌ها دلار آمریکا به شبکه‌ای از شرکت‌های چینی وابسته به دولت پکن پرداخت کرد که شرکت‌های کاغذی (shell companies) در قبرس، یعنی در یکی از بهشت‌های مالیاتی بدنام و یکی از مقصدهای پول‌شویی، دارند. بنا بر تحقیقات تهران بیرو و زمانه مدیا، مقامات وزارت نفت جمهوری اسلامی به شرکت اصلی (مادر) یک شرکت انرژی چینی به نام شیر‌انرژی قبرس (Sheer Energy Cyprus)، حتی پس از این‌که این شرکت‌ به تعهدات ذکرشده در قرارداد عمل نکرد، کماکان پول پرداخت می‌کردند.

شرکت‌های نفت و گاز چین فعالیت خود را در اوایل دهه ۲۰۰۰ در ایران افزایش دادند؛ درست زمانی که تشدید تحریم‌های نفت ایران، بسیاری از شرکت‌های بین‌المللی دیگر را مجبور به ترک کشور کرد. یکی از اولین نمونه‌های حضور یک شرکت نفتی چینی در ایران به ژوئن ۲۰۰۴ برمی‌گردد. به گزارش خبرگزاری شانا، مقامات وزارت نفت جمهوری اسلامی در همان سال اعلام کردند که شرکت ملی نفت چین (CNPC) دارد جایگزین شرکت کانادایی شیر‌انرژی می‌شود؛ آن هم در میانه‌ی اجرای پروژه‌ای ۸۸ میلیون دلاری و چهار ساله برای توسعه میدان نفتی.

سخن‌گوی وزارت نفت گفت که ضرورت تغییرات در قرارداد به دلیل تاخیرهای قابل توجه در پروژه بود که از کمبودهای مالی شرکت شیرانرژی ناشی شد. پای سرنوشت میدان نفتی مسجدسلیمان در استان خوزستان که قدیمی‌ترین میدان نفتی ایران و خاورمیانه است، در میان بود. سخن‌گوی این وزارت‌خانه اعلام کرد که شرکت شیرانرژی برای اجرای خدمات طبق قرارداد به منظور توسعه میدان با مشکلات زیادی مواجه است؛ از جمله در زمینه‌های حفاری، طراحی تاسیسات سطحی و روزمینی، ساخت تأسیسات نمک‌زدایی، و تکمیل پروژه و راه‌اندازی آن در زمان باقی‌مانده.

اسناد ثبت تجارت بین‌المللی نشان می‌دهد که غول انرژی چین، شرکت ملی نفت (CNPC)، از طریق یک شرکت تابعه مستقر در قبرس مالک شرکت شیرانرژی است. این یعنی دولت جمهوری اسلامی برای حل مساله‌ ناتوانی شرکت شیرانرژی از انجام تعهداتش طبق قرارداد، همان قرارداد را به شرکت اصلی آن منتقل کرده است.

وقتی کمی دقیق‌تر بنگریم، می‌بینیم که ساختار مالکیت شیرانرژی شبکه درهم‌پیچیده‌ای از شرکت‌های کاغذی را آشکار می‌کند؛ مکانیزمی که معمولاً برای دور زدنِ تحریم‌ها، پول‌شویی و سایر فعالیت‌های غیرقانونی به کار گرفته می‌شود.

جزئیات مربوط به ساختار مالکیت شیرانرژی در نمودار زیر نشان داده شده است.

شیرانرژی و شرکت‌های کاغذی متعلق به آن

به گزارش ژورنال نفت و گاز، شرکت شیرانرژی قرارداد اصلی توسعه میدان نفتی مسجدسلیمان را از طریق شرکت تابعه خود "شیرانرژی (قبرس)" به دست آورد. بر اساس قوانین ایران، شرکت شیرانرژی (قبرس)، این پروژه را با سهام ۴۹ درصدی اجرا کرد. و شرکت خدمات مهندسی نفتگران در تهران، زیرمجموعه شرکت سرمایه‌گذاری صنعت نفت (OIIC) در تهران، ۵۱ درصد دیگر را داشت.

OIIC یکی از شرکت های تابعه شرکت ملی نفت ایران (NIOC) است. طبق سایت OIIC، نفتگران دو سال قبل از امضای قرارداد، در سال ۱۹۹۹ میلادی تاسیس شد و اکنون در حال فروپاشی است.

در مورد شیرانرژی اطلاعات زیادی در دسترس نیست. سوابق تجاری بین‌المللی نشان می‌دهد که شِير پس از خرید شرکت‌های اکتشاف نفت و گاز ایتالیایی ریگو اویل و وگا اویل (Rigo Oil و Vega Oil)، به سایگام انرژی (Cygam Energy) تبدیل شد. شیرانرژی (قبرس) هم بعدها نام خود را به CNPCI (قبرس) تغییر داد که مخفف CNPC International (سی ان پی سی اینترناسیونال) است و به نوبه خود یکی از شرکت‌های زیرمجموعه شرکت ملی نفت چین (CNPC) محسوب می‌شود.

طبق مشخصاتی که این شرکت در پروفایل عمومی خود در وبسایت شغل‌یابی ایران تلنت عنوان کرده است، CNPCI قبرس به طور قابل توجهی در توسعه میادین نفتی ایران مشارکت داشته و در بخش‌های عملیات و سرویس‌دهی میادین نفت و گاز مانند مسجدسلیمان، آزادگان شمالی و آزادگان جنوبی فعال است.

هیأت مدیره CNPCI (قبرس)، شامل هیأت مدیره‌ی «مونتراگو سرویس» نیز می‌شود که هیئت مدیره آن هم‌ به نوبه‌ی خودش شامل هیأت مدیره‌ی «مرکو سرویس» است. همه این شرکت‌ها با آدرسی مشترک در قبرس ثبت شده‌اند:

Arch. Makariou III, 195, NEOCLEOUS HOUSE, 3030, Limassol, Cyprus.

این نشانی هم‌چنین در اسناد پاناما، مجموعه‌ای از اسناد فاش‌شده از شرکت‌های فرامرزی که ائتلاف بین‌المللی روزنامه‌نگاران تحقیقی در سال ۲۰۱۹ منتشر کرد، به چشم می‌خورد.

این آدرس به علاوه آدرس ثبت‌شده‌ی شرکت حقوقی «آندراس نئوکلئوس و شرکا» است؛ شرکتی که بر اساس وبسایت‌اش در حوزه «حفظ ثروت» متخصص است. الیاس نئوکلئوس، یکی از صاحبان این شرکت حقوقی، در مصاحبه‌ای با شبکه فاکس بیزنس درسال ۲۰۱۶ گفت قبرس پتانسیل آن را دارد که به «قطب انرژی برای آینده» تبدیل شود. او افزود که «بازیکنان پرآوازه‌ی بین‌المللی بسیاری تمایل دارند به اینجا [قبرس] بیایند و پایگاهی برای خود بسازند.» (الیاس مالک «الیاس نئوکلئوس و شرکا»، یکی دیگر از شرکت‌های خانواده نئوکلئوس است.)

اسناد قبرس

قبرس به عنوان بهشت مالیاتی و مرکز پول‌شویی شهرت جهانی کسب کرده است. تا سال ۲۰۱۹، «طرح پاسپورت طلایی» به افراد ثروتمند اجازه می‌داد با پرداخت ۲,۵ میلیون یورو به دولت و رعایت برخی معیارهای دیگر بتوانند شهروندی اتحادیه اروپا را کسب کنند.

اخیرا و پس از آن ‌که مقامات اتحادیه اروپا قبرس را «در پشتی اتحادیه اروپا» نامیدند، دولت قبرس اصلاحاتی را آغاز کرد و تابعیت ۲۲۲ فرد مرتبط با فعالیت‌های غیرقانونی، از جمله دو ایرانی به نام‌های ملک ثابت و مهدی ابراهیمی را لغو کرد. این پدر و پسر در اعلان قرمز اینترپل هستند و به دلیل پول‌شویی درآمد حاصل از فروش نفت تحریم‌شده، در کانادا محاکمه شده‌اند. به گزارش روزنامه شرق و الجزیره، آن‌ها در ایران نیز به دلیل «اختلاس، خیانت در امانت، کلاه‌برداری، جعل و رهبری یک باند جرائم سازمان‌یافته» تحت تعقیب هستند. هر دوی آن‌ها هر گونه تخلفی را انکار کرده و ادعا کردند که قوانین ایران و کانادا را تماما رعایت کرده‌اند.

سخت‌گیری‌های دولت قبرس علیه افراد پرخطری که ذیل طرح‌‌های لیبرالی شهروندی وکسب‌و‌کار خودش در آنجا ساکن شده‌اند، واکنشی به افشای اسناد قبرس بود. پایگاه داده الجزیره از اسناد رسمی فاش‌شده نشان می‌دهد که ”مجرمان سابقه‌دار و محکوم‌شده، الیگارش‌های فراری از قانون و مقامات دولتی“ در میان کسانی هستند که در قبرس کسب و کار راه انداخته اند و اقامت آنجا را گرفته اند. در این فهرست، ملیت‌های روسی و چینی پرشمارتر از دیگران هستند.