نبرد دیپلماتیک روسیه و اوکراین برای جلب کشورهای بی‌طرف به کجا می‌رسد؟

در حالی که اوکراین تلاش‌های بین‌المللی برای منزوی کردن مسکو را دوبرابر می‌کند، حدود ۴۰ کشور که عمدتاً در حاشیه جنگ باقی مانده‌اند، برای گفت‌وگوهای آخر هفته در عربستان سعودی دعوت شدند.

اوکراین برای جلب حمایت ده‌ها کشوری که در حاشیه جنگ باقی مانده‌اند روز ۵ و ۶ اوت/ ۱۴ و ۱۵ مرداد در یک گردهمایی در عربستان سعودی مجدداً فشار خواهد آورد. این شروع یک کارزار گسترده‌تر در ماه‌های آینده برای تقویت قدرت دیپلماتیک اوکراین برای انزوای بیشتر روسیه است.

اوکراین و عربستان سعودی دیپلمات‌های حدود ۴۰ دولت را برای گفت‌وگو در بندر جده در حاشیه دریای سرخ دعوت کرده‌اند. در میان دعوت‌شدگان، حضور چین، هند، برزیل، آفریقای جنوبی و برخی از کشورهای نفت خیز خلیج فارس که در طول جنگ اوکراین تلاش کرده‌اند روابط خوبی با هر دو طرف درگیری داشته باشند، قابل توجه است.

بسیاری از دولت‌های دعوت‌شده طرفداری از یکی از دو سمت جنگ را رد می‌کنند و جنگ را رقابتی بین قدرت‌های جهانی می‌دانند و مایل نیستند در آن مشارکتی داشته باشند.

این نشست نقطه شروع چیزی است که انتظار می‌رود یک فشار دیپلماتیک بزرگ اوکراین در ماه‌های آینده برای تلاش برای تضعیف روسیه باشد. این دور از تلاش‌ها از روز چهارشنبه و از زمانی آغاز شد که ولودیمیر زلنسکی، رئیس جمهوری اوکراین، سفرای خود را برای یک جلسه استراتژی اضطراری در مورد چگونگی انتقال پیام این کشور به جهان فراخواند.

او به سفرا گفت که باید از هر ابزاری که در اختیار دارند - «رسمی و غیررسمی، نهادی و رسانه‌ای، دیپلماسی فرهنگی و قدرت مدنی» - برای متقاعد کردن متحدان ثابت قدم و ملت‌هایی که عمدتاً بی‌طرف مانده‌اند استفاده کنند و به آن‌ها تفهیم کنند که «تنها راه صلح پایدار شکست کامل روسیه است».

نشست سالانه مجمع عمومی سازمان ملل متحد در ماه سپتامبر فرصت دیگری را در اختیار اوکراین قرار می‌دهد تا بتواند نظر خود را مطرح کند. و این کشور همچنین در حال برنامه‌ریزی نشستی در اواخر پاییز است تا فرمول صلح ۱۰ ماده‌ای خود را بیشتر مطرح کند، به این امید که آن طرح، ستون فقرات حل و فصل جنگ در آینده شود.

مقام‌های اوکراینی و غربی سعی کرده‌اند انتظارات از مذاکرات جده را کاهش دهند و تاکید کرده‌اند که به احتمال زیاد این نشست تغییری در سرنوشت جنگ ایجاد نمی‌کند و بعید به نظر می‌رسد که بسیاری از کشورهایی که دعوت شده‌اند موضع خود را تغییر دهند.

ایالات متحده که انتظار می‌رود در این نشست شرکت کند، به دنبال این است که کشورهای بی‌طرف مانند اندونزی، هند، مکزیک، شیلی و آفریقای جنوبی هم در جده حضور داشته باشند. همه مشتاقند که جنگ، با توجه به مشکلات اقتصادی ناشی از آن، پایان یابد، اما این ممکن است برای وادار کردن کشورهای بی‌طرف به رویارویی با مسکو و همراهی با غرب کافی نباشد.

برای اوکراین هم، این نشست در یک لحظه مهم برگزار می‌شود.

در حالی که نبردهای خونین در خطوط مقدم بزرگ‌ترین جنگ اروپا در دهه‌های اخیر در جریان است، زلنسکی روز چهارشنبه به دیپلمات‌های خود گفت که وضع دشوارتر از وضع کنونی هم خواهد شد زیرا احتمالاً فشارها در ماه‌های آینده برای یافتن مسیری از طریق مذاکره برای صلح خواهد بود و این به معنای تشدید درگیری نظامی است.

مقام‌های ارشد اوکراینی با اشاره به تلاش‌هایی که کی‌یف برای همراهی ریاض انجام داده است گفتند که انتخاب عربستان سعودی به عنوان میزبان تصادفی نبود. مانند بسیاری از کشورهای خاورمیانه، عربستان سعودی در جنگ خط مشی دقیقی را در پیش گرفته است و به اوکراین کمک مالی می‌کند آن‌هم در حالی که روابط نزدیکی با روسیه دارد.

چین که در گردهمایی مشابهی در ماه ژوئن در کپنهاگ خضور نیافت، گفت که در نشست عربستان شرکت خواهد کرد که ممکن است نشان دهنده تعمیق روابط این کشور با سعودی‌ها باشد تا تغییر موضع اساسی در مورد جنگ اوکراین. پکن در سال جاری هم میانجی احیای روابط عربستان با ایران بود و همچنان به نفوذ در ریاض توجه ویژه‌ای دارد.

چین  به رغم ارائه حمایت‌های حیاتی از روسیه که به کاهش اثرات تحریم‌های اقتصادی و انزوای دیپلماتیک کمک کرده است، تلاش کرده است تا تاکید کند که در جنگ اوکراین بی‌طرف است.

آلیچا باچولسکا، یکی از اعضای شورای روابط خارجی اروپا که سیاست خارجی چین را مطالعه می‌کند، گفت که مشارکت چین به معنای تغییر موضعش در قبال جنگ نیست. او گفت که چین با دقت تمام در تلاش است که حضور دیپلماتیکش به نحوی باشد که ادعای بی‌طرفی‌اش در جنگ را تقویت کند، هرچند در عالم واقع چنین نباشد.

باچولسکا گفت: «به عبارت ساده، به نظر می‌رسد که این یک سناریوی برد-برد برای پکن است.»

برای عربستان سعودی که چندی است به عنوان میانجی در درگیری‌های منطقه‌ای عمل کرده، نشست جده بسیار مهم است چرا که به سعودی به عنوان میانجی برای حل یکی از مهم‌ترین بحران‌های جهانی نگاه خواهد شد.

در زمستان گذشته، فیصل بن فرحان اولین وزیر خارجه عربستان سعودی بود که از زمان برقراری روابط دیپلماتیک ریاض و کی‌یف در سه دهه پیش، به اوکراین سفر کرد. محمد بن سلمان، ولیعهد عربستان سعودی هم از زلنسکی دعوت کرد تا در ماه مه در جده در گردهمایی کشورهای عربی سخنرانی کند، جایی که رهبر اوکراین از حاکمان خاورمیانه خواست تا بی‌طرفی را کنار بگذارند و در کنار کشورش در برابر روسیه بایستند.

برای محمد بن‌سلمان ۳۸ ساله، مذاکرات جده فرصت دیگری برای شناساندن خودش به عنوان یک بازیگر جهانی است. با زیگری که می‌خواهد خود را فراتر از منطقه و به عنوان میانجی‌ای مطرح کند که می‌تواند کشورهای بی‌طرف در یک بحران جهانی را پای میز مذاکره بکشاند.

زمانی که عوامل سعودی و تیم امنیتی بن‌سلمان، جمال خاشقجی، ستون‌نویس واشنگتن پست و منتقد ریاض را در سال ۲۰۱۸ کشتند، برای مدت کوتاهی، ولیعهد سعودی به یک چهره منفور جهانی تبدیل شد. اما او از آن زمان به دنبال این بود که نشان دهد بیش از آن قدرتمند است که نمی‌توان نادیده‌اش گرفت.

اما اوکراین با آغاز فشارهای دیپلماتیک خود با یک چالش دیپلماتیک دوگانه مواجه است.

این کشور باید حمایت متحدان غربی را محکم نگه دارد، زیرا درگیر یک ضدحمله طاقت‌فرسا، خونین و پرهزینه است که طی دو ماه گذشته دستاوردهایی داشته اما هنوز به یک پیشرفت بزرگ دست نیافته است. اما همچنین باید این حمایت را با جذب کشورهای دیگر که بی‌طرف بوده‌اند، گسترش دهد.

این کار آسانی نخواهد بود، تا حدی به این دلیل که اوکراین و حامیان غربی‌اش در مقابل مسکویی که نشسته و نظاره‌گر بازی طرف مقابل است قرار ندارند. روسیه هم تلاش‌هایی مشابه و شاید گسترده‌تر برای جلب کشورهای بی‌طرف به سمت خودش انجام می‌دهد.

ولادیمیر پوتین، رئیس جمهوری روسیه، اخیراً میزبان گروهی از رهبران آفریقایی در کشورش بود و به آن‌ها پیشنهاد صادرات غلات رایگان داد. روسیه همزمان صادرات غلات اوکراین را مسدود کرده است. اوکراین ۱۰ درصد از عرضه جهانی غلات را قبل از جنگ تامین می‌کرد  و حال منتقدان، مسکو را متهم می‌کنند که «گرسنگی» را ابزاری برای فشار به جهان قرار داده است.