کردستان در آتش
مریوان این روزها بدل به نماد جنگل‌سوزی‌های زاگرس شده است. چرا زاگرس بیش از آنکه در آتش گرمایش جهانی بسوزد، گرفتار شعله‌های کوته‌اندیشی و بی‌برنامه‌بودن و تبعیض حکومتی است؟
رامتین شهرزاد
تصویر تزئینی: نمایی از آتش‌های مریوان در کنار تصویری از یک فعال محیط‌زیست، خسته از روزها تلاش بی‌وقفه برای مهار آتش
چند روزی است مریوان در آتشی جهنمی است و بعد از کنترل کردن آن‌ها امروز دوبارە شعلە‌ور شدەاند.
این بخشی از اطلاعیه فوری «انجمن سبز چیا» در روز شنبه ۱۴ مرداد است با تاکید بر اینکه «اعضای انجمن و داوطلبین ۴۸ ساعت است نخوابیده و در حال پیکار با آتش هستند». این انجمن از مردم خواست تا برای کمک به مهار جنگل‌سوزی‌ها بروند.
همزمان هشتگ‌های #مریوان و #کردستان_در_آتش در فضای مجازی تصویرهای تکان‌دهنده از آتش‌سوزی‌های چند روز اخیر غرب ایران را منتشر می‌کنند. نظام اما حرف دیگری می‌گوید. عباسعلی نوبخت، رئیس سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری ایران به پایگاه اطلاع‌رسانی دولت در روز یکشنبه ۱۵ مرداد می‌گوید که «۹۰ درصد آتش‌سوزی در جنگل‌های مریوان» مهار شده است و افزود: «۸۵ درصد از این آتش‌سوزی‌ها سطحی بوده و آسیب جدی به درختان زنده وارد نشده است».
نوبخت با یادآوری اینکه «آتش‌سوزی در مناطق صفر مرزی رخ داده است، عامل انسانی را موجب بروز» آن عنوان کرد. به‌فاصله‌ای کوتاه، در روز دوشنبه ۱۶ مرداد، حسینی، رئیس دادگستری استان کردستان به خبرنگاران گفت «چهار دستور قضایی» برای پیگیری این آتش‌سوزی‌ها صادر شده است:
علت دقیق این حادثه از جهت عمدی یا غیرعمد بودن آن باید به صورت دقیق و کارشناسی بررسی شود و در صورت احراز عمدی بودن این حادثه سریعاً برای عوامل مربوطه پرونده قضایی تشکیل شود.
حسینی می‌گوید «با مدیران دستگاه‌هایی که وظیفه اطفای حریق در این حادثه را برعهده داشتند و مرتکب ترک فعل یا مسامحه شده‌اند، برخورد قانونی صورت خواهد گرفت». برخورد قانونی فعلا نصیب مردم محلی شده است. سازمان حقوق بشری هه‌نگاو خبر از بازداشت چندین نفر شده است که برای خاموشی آتش‌های مریوان تلاش می‌کردند:
شامگاه پنج‌شنبه ١٢ مرداد ١٤٠٢، سه تن از فعالان زیست‌محیطی مریوان به نام‌های آزاد روحی، لایق احمدی و سرکَوت عبادی توسط نیروهای اداره اطلاعات بازداشت شده‌اند. همچنین، بامداد چهارشنبه ١١ مرداد ماه ١٤٠٢، دلیر محمدی، فارغ‌التحصیل رشته برق و اهل روستای "بالَک" از توابع مریوان و آلان اردشیری، ٣٢ ساله، هر دو ساکن شهر مریوان و فعال محیط زیستی، توسط اداره اطلاعات در منزل خود و با توسل به خشونت بازداشت شده بودند.
گزارش هه‌نگاو به نقل از شاهدان میدانی می‌گوید که هلیکوپترهای سپاه پاسداران انقلاب اسلامی، «در چهارمین روز آتش‌سوزی با جنبه تبلیغاتی به پرواز درآمده و نقشی در مهار پیش‌روی آتش‌سوزی ایفا نمی‌کنند».
بیش از ۲۰۳۵ هکتار از جنگل‌های مریوان سوخته‌اند
در حالی که رسانه‌های نزدیک به جمهوری اسلامی، حجم و شدت آتش‌سوزی‌های غرب ایران را کم‌اهمیت جلوه می‌دهند، بررسی تصویرهای ماهواره‌ای چیز دیگری می‌گوید. برخی رسانه‌ها صحبت از سوختن ۳۰۰ تا ۵۰۰ هکتار می‌کنند اما کردپا با جمع زدن سه آتش اصلی منطقه، زمین‌های سوخته را ۲۰۳۵ هکتار تخمین زد.
اکانت توییتری «فلات ایران» نیز دو تصویر از مریوان منتشر کرد که در آن می‌توان منطقه‌های سوخته را در مقایسه با پیش از شروع جنگل‌سوزی‌های اخیر مشاهده کرد.
شبکه حقوق بشر کردستان در گزارش ۱۵ مرداد خود، به نقل از یک فعال محیط‌زیست حاضر در منطقه نوشت:
گفتەهای برخی از مقامات و رسانەهای دولتی در مورد منشا آتش‌سوزی‌های امسال کە آن را صرفا نتیجە تغییرات اقلیمی اعلام می‌کنند، نە تنها بر خلاف واقعیت است بلکە با مشاهدات میدانی ما نیز در تناقض است.
این شبکه حقوق بشری می‌گوید «۱۰ روز قبل» (حوالی ۵ مرداد) در دو منطقه آتش‌سوزی شروع شده است: جنگل‌های روستای «کانی‌میران» به سمت روستای «سعدآباد» و جنگل‌های «سیف» ابتدا شروع به سوختن کردند. این شبکه می‌گوید وجود «مین‌های باقی مانده از جنگ ایران و عراق»، امکان تلاش برای خاموشی برخی از این آتش‌ها، مانند آتش‌های روستای «آسنوده» تا سه روز وجود نداشته است و این به افزایش تعداد آتش‌ها کمک کرده است. آتش همچنین بانی انفجار چند مین شده که آن هم به وسعت و دامنه حریق افزوده است.
شبکه حقوق بشر کردستان نوشت بزرگترین آتش امسال منطقه مریوان در محدوده جنگل روستای «دره‌وران» شروع شده است و به یک داوطلب محلی گفت که «در طول ۱۶ سالی که انجمن سبز چیا در حوزه اطفای حریق جنگل‌ها فعال بوده، هیچ‌گاه چنین حریق بزرگ و دشواری را تجربه نکرده‌ایم.» این فعال به این شبکه گفت:
متاسفانە همیشە تا زمانی کە آتش‌سوزی‌ها بە حالت فوق بحرانی نرسد دولت مداخلەای در مهار آن نمی‌کند. در این مورد هم تنها پس از بازتاب وسیع اخبار حریق و فشار افکار عمومی حاضر بە همکاری شدند کە بە هیچ وجە متناسب با بحران بە وجود آمدە نبود.
شبکه حقوق بشر کردستان آتش‌سوزی‌های اخیر در نزدیکی «پاسگاه‌های مرزی» را تلاشی عمدی برای «از بین بردن پوشش جنگلی منطقه» عنوان کرد. جمهوری اسلامی دهه‌هاست با اقلیت‌های قومی و قومیتی در غرب ایران می‌جنگد و آن‌ها را با شدت تمام سرکوب می‌کند.
از ابتدای امسال تا ۱۴ مرداد، دست‌کم ۱۲۰ آتش‌سوزی در جنگل‌های مریوان رخ داده است. انجمن سبز چیا با انتشار جدولی در وبسایت خود نوشت که در مقایسه با سال گذشته، جنگل‌سوزی شهرستان مریوان و سروآباد ۱۳.۲۵ برابر شده است.
تاکید نظام بر نقش تغییرات اقلیمی در گسترش جنگل‌سوزی‌های زاگرس
جمهوری اسلامی ایران، از انگشت‌شمار حکومت‌های جهان است که همچنان «پیمان پاریس» را تصویب نکرده است. مجلس شورای اسلامی پیش‌تر قانونی شدن حضور ایران در این پیمان را تصویب کرد اما شورای نگهبان آن را رد کرد.
سال گذشته نیز ایران به قطعنامه «حق برخورداری از محیط زیست سالم و پایدار» رای ممتنع داد. در طرح پیشنهادی دولت برای «برنامه هفتم توسعه»، تقریبا تمام موارد محیط زیستی، از جمله فصلی که پیش‌تر در موضوع محیط زیست در برنامه‌های پیشین توسعه وجود داشت، حذف شده‌اند.
تقریبا تا همین هفته‌های اخیر، «تغییرات اقلیمی» ناشی از «گرمایش زمین»، جایی در صحبت مقامات ارشد جمهوری اسلامی ایران نداشت اما با تغییر شیوه‌های بارندگی، امتداد خشکسالی، سوءمدیریت آب، خاک و هوا در ایران، به‌ناگهان «تغییرات اقلیمی» را می‌توان در میان گفته‌های این مقامات مشاهده کرد.
هرچند برخلاف تفکر آنان، «تغییرات اقلیمی» چیزی به جز فساد در میان سیاستمداران جهان از جمله خود فساد آن‌ها نیست.
سوختن این روزهای جنگل‌های زاگرس از مریوان در کردستان تا دالاهو در کرمانشاه، سردشت در آذربایجان غربی، نارک در گچساران و کهمره سرخی در شیراز مشت نمونه خروار بی‌برنامه‌گی نظام برای حفظ محیط زیست ایران است.
پیش‌تر جنگل‌های زاگرس با گستردگی در ۱۱ استان ایران، در حدود شش میلیون هکتار مساحت داشتند و ۴۰ درصد جنگل‌های کشور بودند. دست‌کم ۱.۴ میلیون هکتار آن جنگل‌ها تاکنون نابود شده است.
فساد حاکم بر جمهوری اسلامی به زمین‌خواران اجازه می‌دهد تا از گستردگی این جنگل‌ها بکاهند تا به جای آن، باغ، زمین کشاورزی یا ویلا درست شود. انجمن سبز چیا در محدوده شهرستان مریوان و با بررسی تصاویر ماهواره‌ای، ۱۲۰۰ تخریب و تصرف را شناسایی کرده است. این انجمن می‌گوید عمده این تصرف‌ها برای تبدیل جنگل به باغ‌های انگور است.
«اگر اراده‌ای در این زمینه وجود داشته باشد»
عمده درختان جنگل‌های زاگرس، گونه‌های مختلف بلوط ایرانی یا برودار (با فتحه بر ب) هستند که به نام بلوط غربی و بلوط زاگرس نیز شناخته می‌شوند. این بلوط‌ها سال‌هاست با گسترش فقر توسط نظام اسلامی، برای تبدیل شدن به زغال نیز سوزانده می‌شوند.
ایران که برخلاف عمده کشورهای خاورمیانه، برنامه جامعی برای گذر از سوخت‌های فسیلی به انرژی‌های پاک، ارتقاء و مدرن‌سازی کشاورزی و دامداری ندارد، برای حفظ جنگل‌های زاگرس هم برنامه‌ای تهیه نکرده است. نگاه امنیتی حاکم نیز به بی‌اعتنایی به این بخش کشور افزوده است. نگاهی که می‌خواهد این جنگل‌ها نباشند تا بتواند مردمان محلی را دقیق‌تر سرکوب کند.
همزمان، تغییرات اقلیمی با تغییر شیوه‌های بارندگی و امتداد خشکسالی به ایران آمده است. مقدار برف و باران در ماه‌های سردتر سال در غرب ایران کاهش عمده‌ای یافته است. در کنار آن افزایش میانگین دما، به حشرات اجازه داده است تا به این درختان هجوم بیاورند. پروانه برگ‌خوار بلوط و سوسک چوب‌خوار بلوط از جمله حشراتی هستند که یکی برگ‌های بلوط را می‌بلعد و دیگری تنه این درختان را به کام خود از بین می‌برد.
در کنار هجوم حشرات، «زوال بلوط» هم به سراغ جنگل‌های زاگرس آمده است. این عنوانی است که برای بیماری‌های قارچی و باکتریایی این درختان مطرح می‌شود. دست‌کم سه نوع قارچ و دو نوع باکتری به‌عنوان عوامل اصلی زوال بلوط تاکنون معرفی شده‌اند.
گسترش شکار، چه برای خوردن پرندگانی مانند کبک یا اسیر کردن سنجاب‌های بومی منطقه برای فروخته شدن به‌عنوان حیوان خانگی، به این حشره‌ها، قارچ‌ها و باکتری‌ها اجازه می‌دهد تا بدون نگرانی از کنترل‌کننده‌های طبیعی گسترش بیابند.
از غرب و شمال این جنگل‌ها هم طوفان‌های شن و ریزگرد به سراغ درختان ضعیف از بیماری و حشرات می‌آیند. کیفیت خاک منطقه همزمان رو به کاهش است. تمامی این‌ها نیازمند برنامه‌های ملی است تا بتوان جلوی نابودی جنگل‌های زاگرس را گرفت.
به یاد این جنگل‌ها، یک روز در تقویم ایران داریم: هفتم فرودین که نام «روز پاسداشت جنگل‌های بلوط» نام گرفته است اما مانند دیگر زیست‌بوم‌های ایران، برای جمهوری اسلامی به جز نام‌گذاری، اقدام جدی دیگری برای حفظ آن‌ها دیده نمی‌شود.
یا آنگونه که احسان هوشمند برای شرق نوشت:
آتش‌سوزی روزهای گذشته در جنگل‌های زاگرس در شهرستان مریوان بار دیگر هشداری است رسا به مسئولین کشور که بتوانند خود را با شرایط جدید اقلیمی از طریق ارتقای دانش و توان کشور دراین‌باره منطبق کنند. تخریب گسترده جنگل‌های کشور در دهه‌های گذشته خسارات قابل توجهی بر جای گذارده و استمرار این روند زندگی میلیون‌ها ایرانی را در زمان حال و آینده کشور با چالش‌های بزرگی مواجه کرده و می‌کند. جنگل‌های باارزش کشور بیش از هر زمان دیگری نیازمند توجه و مراقبت است. می‌توان با صرفه‌جویی در بسیاری از بودجه‌های غیرضرور و تشریفاتی و تبلیغاتی کشور برای مقابله با تخریب محیط زیست کشور نهایت استفاده را برد اما اگر اراده‌ای در این زمینه وجود داشته باشد.
نظرها
اردوی کار
اقدامات زنانِ کوردستان در مهار آتش‌سوزی جنگل‌های مریوان طی چند روز اخیر آتش سوزی چند روز گذشته بالخره توسط نهادهای مردمی مهار شد . فعالان محیط زيست به همراه مردم با تلاش بی وقفه خود آتش‌سوزی را مهار کردند . نقش زنان در مهار آتش نقشی برجسته و قابل ستایش است.