نرگس محمدی: یک عمر مبارزه برای آزادی و حقوق بشر

نرگس محمدی فعال حقوق بشر در شرایطی برنده جایزه صلح نوبل ۲۰۲۳ شد که همچنان در زندان اوین زندانی است. نگاهی به کارنامه نرگس محمدی نشان می‌دهد او تمام عمر خود را برای آزادی مبارزه کرده؛ برای تحقق آزادی و صلح و تأمین حقوق بشر. صدای نرگس محمدی هرگز در زندان و در لحظات کوتاه آزادی خاموش نشده است.

کمیته نوبل در بیانیه خود در اعلام نام او آورده است که این جایزه به‌دلیل مبارزه نرگس محمدی «با ستم بر زنان در ایران و مبارزه برای ارتقای حقوق بشر و آزادی برای همه»، به او اهدا می‌شود.

مجموعه‌ای از مطالب زمانه، و یادداشت های او در زندان و خارج از زندان را در پرونده زمانه بخوانید.

یادداشت محمدرضا نیکفر درباره جایگاه و نقش نرگس محمدی در تاریخ کنشگری ایران و داخواهی:

نرگس محمدی هرگز نقض حقوق بشر در زندان‌های ایران را فراموش نکرده. کتابی نوشته درباره شکنجه سفید و شرایط دشوار زندان انفرادی. این یادداشت یک نمونه از نامه‌های روشنگر او درباره زندان انفرادی و عوارض آن بر زندانیان است.

نرگس محمدی در این مصاحبه که پیش از نهایی شدن توافق برجام انجام شد، درباره اثرات این توافق بر وضعیت حقوق بشر و شرایط فعالان حقوق بشر در ایران صحبت کرده است.

پنج سال قبل نرگس محمدی در پیامی از زندان نوشت: «اتهام کشیده شدن رفتار مردم به سوی خشونت، متوجه حکومتی است که نهادهای مدنی، احزاب و روزنامه‌ها را “پایگاه دشمن” و فعالان مدنی و سیاسی را “مزدور مزد بگیر” و تجمعات مسالمت‌آمیز مدنی را “اغتشاش” نامید و سرکوب کرد. آن‌چه امروز و فردا خواهیم دید نه دست دشمن و بیگانه که ماحصل تدبیر نابخردانه حکومت است.»

گفت‌وگوی زمانه با سه فعال مدنی درباره جایگاه و شرایط نرگس محمدی هنگامی که با تأیید حکم ۱۶ سال زندان در شعبه ۳۶ دادگاه تجدیدنظر، موج جدیدی از اعتراض‌ها در میان فعالان سیاسی، اجتماعی و مدنی ایرانی آغاز شد.

نامه‌ای تلخ از نرگس محمدی برای فرزندانش. نایب رییس کانون مدافعان حقوق بشر و زندانی سیاسی محبوس در زندان اوین، در سالروز تولد فرزندانش (هفتم آذر ماه)، در این نامه سرگشاده گفته بود دیگر تصویری روشن و واقعی از چهره‌‌ کودکانش ندارد.

وقتی تنها برای سه روز از زندان مرخص شده بود، در دیداری با جمعی از فعالان مدنی درباره وضعیت ناهنجار زندان‌های ایران صحبت کرد و سلول انفرادی را مصداق شکنجه دانست. او گفت بیماری‌های زندانیان از جمله بیماری آرش صادقی و خود او، حاصل شرایط زندان است. 

نرگس محمدی در نامه به رییس وقت قوه قضاییه به تندی اعتراض می‌کند: «در نظام قضائی مدت بازداشت موقت، شرایط نگهداری متهمان در سلول‌های انفرادی، میزان احکام و مجازات‌ها، برخورداری زندانیان از حقوق قانونی‌شان، از جمله آزادی مشروط، مرخصی، حتی اجازه تلفن با کودکان خردسال، تابع مطلق نظرات مغرضانه و طمع‌کارانه بازجویان نهادهای امنیتی- نظامی است و ادعای استقلال قوه قضائیه، امری خلاف واقع و فریبکارانه و به سخره گرفتن عدالت است.»

پنج سال قبل شیرین عبادی، خدیجه مقدم، آسیه امینی، مهناز پراکند، منصوره شجاعی، پروین اردلان در سالگرد اسارت نرگس محمدی یادداشت‌هایی برای او نوشتند.

خردادماه امسال در سالگرد اعدام زنان بهایی به دست جمهوری اسلامی نرگس محمدی در پیامی از زندان نوشت: «آیا زمان آن فرا نرسیده تا جامعه بزرگ تحت ستم‌مان، از اندیشمندان و فعالان تا خانواده‌هایمان نگاهی انسانی به بخشی در اقلیت اما از یک پیکر و پاره‌های تنمان یعنی ایران بیندازیم؟»

تابستانی که گذشت نرگس محمدی بار دیگر در نامه‌ای از زندان درباره شدت گرفتن «خشونت فیزیکی» هولناک و تکان‌دهنده حکومت علیه «زنان» معترض، اعلام نگرانی کرد و از جهانیان خواست مانع تشدید و تداوم خشونت عریان حکومت علیه «زنان» ایران شوند.