بودجه انتشار کربنی چیست و چرا فقط شش سال از آن باقی مانده است؟

یک پژوهش تازه دانشمندان اقلیمی نوشت بودجه انتشار کربنی (carbon emission budget) بشر فقط برای شش سال دیگر کافی است و با گذر از محدوده این بودجه، تمدن بشر می‌تواند برای همیشه از آستانه ۱٬۵ درجه سانتی‌گراد گذر کند و به سرعت به آستانه ۲ درجه سانتی‌گراد برسد. یا به زبان ساده، اگر بخواهیم گرمایش زمین را در محدوده آستانه ۱٬۵ درجه سانتی‌گراد حفظ کنیم باید تا ۲۰۳۵ میلادی تمام تولیدات صنعتی و سبک زندگی مردم زمین به وضعیت تولید صفر تولید گازهای گلخانه‌ای (net zero) برسد.

برنامه سازمان ملل متحد برابر پیمان پاریس این است که تا ۲۰۳۰ میلادی، تولید گازهای گلخانه‌ای کشورهای جهان به نصف کاهش پیدا کند و سپس تا ۲۰۵۰ میلادی، تمدن بشر به وضعیت صفر تولید گازهای گلخانه‌ای برسد. پیش‌بینی‌های پیشین دانشمندان اقلیمی می‌گفت اگر برنامه سازمان ملل به‌درستی توسط تمامی کشورها اجرا شود، ۴۰ درصد احتمال این وجود دارد تا گذر از آستانه ۱٬۵ درجه سانتی‌گراد همیشگی نشود.

پژوهش تازه که در بخش تغییرات اقلیمی مجله نیچر با تیتر «ارزیابی مقدار و عدم‌قطعیت مقدار باقیمانده بودجه‌های کربنی» منتشر شد، نوشت برای ۵۰ درصد شانس باقی ماندن در این سوی آستانه ۱٬۵ درجه سانتی‌گراد، بودجه کربنی ۲۵۰ گیگاتن (میلیارد تن) یا معادل شش سال تولید گازهای گلخانه‌ای تمدن بشر، بدون احتساب تولید گازهای گلخانه‌ای ناشی از رویدادهای شدید آب‌وهوایی، مانند جنگل‌سوزی‌های کره خاکی است. برای ۵۰ درصد شانس باقی ماندن در کمتر از آستانه ۲ درجه سانتی‌گراد، ۱۲۰۰ گیگاتن کربن باقی مانده است.

بودجه انتشار کربنی چیست و آستانه ۱٬۵ درجه از کجا آمده است؟

برابر پیمان اقلیمی سال ۲۰۱۵ پاریس، تمدن بشر در تلاش است تا گرمایش زمین را محدوده ۱٬۵ درجه سانتی‌گراد نگه‌ دارد و مانع گذر از این آستانه گرمایی شود. برابر این تعریف از آستانه اقلیمی، بودجه انتشار کربنی حداکثر مقدار گازهای گلخانه‌ای است که انسان می‌تواند در اتمسفر زمین انباشت کند اما از آستانه ۱٬۵ درجه سانتی‌گراد برای همیشه رد نشود.

آستانه ۱٬۵ درجه سانتی‌گراد را نه پژوهشگران اقلیمی، بلکه سران گروه ۷ در گذر آمادگی برای اجلاس اقلیمی کپنهاک در نخستین سال‌های دولت باراک اوباما، انتخاب کردند. علم به ما نمی‌گوید تا چه اندازه می‌توانی گاز گلخانه‌ای تولید کنی و پایدار باقی بمانی بلکه در تضاد آن می‌گوید در شرایط کنونی کره خاکی، هرچه بیشتر گاز گلخانه‌ای تولید کنی، وضعیت اقلیمی بدتری را شاهد خواهی بود.

سازمان جهانی انرژی مقدار گازهای گلخانه‌ای تولید شده در ۲۰۲۲ میلادی را ۳۶٬۸ میلیارد تن اعلام کرده است که نسبت به سال قبل، ۹ درصد افزایش یافته است. بیشترین افزایش از تلاش برای تولید برق و گرمایش/سرمایش ساختمان‌ها حاصل شده است.

در بررسی این سازمان، ۹٬۲ میلیارد تن انتشار گازهای گلخانه‌ای برای صنعت بوده است. تولید گازهای گلخانه‌ای کشور چین که در کنار آمریکا، دو بزرگ‌ترین تولیدکننده گازهای گلخانه‌ای زمین از زمان انقلاب صنعتی تاکنون بوده‌اند، دو درصد در ۲۰۲۲ نسبت به سال قبل کاهش یافت و آمریکا شاهد ۰٬۸ درصد افزایش تولید بود. اتحادیه اروپا ۲٬۵ درصد کمتر از سال قبل گاز گلخانه‌ای به اتمسفر زمین فرستاد.

در ۲۰۲۲ میلادی، ۱۱٬۲ میلیارد تن از گازهای گلخانه‌ای به‌واسطه برداشت و مصرف نفت حاصل شده‌اند. ۱۵٬۵ میلیارد تن هم از برداشت و مصرف زغال‌سنگ تولید شده است.

در تصویر بزرگ‌تر، در سال‌های اخیر – به جز دوره‌ای کوتاه به‌واسطه محدودیت‌های ناشی از همه‌گیری ویروس کووید۱۹ – شاهد افزایش سالانه تولید گازهای گلخانه‌ای زمین بوده‌ایم. تقریبا تمامی کشورهای صاحب منابع طبیعی سوخت فسیلی مانند نفت، زغال‌سنگ و گاز، برنامه‌های مفصل‌تری در گذر این سال‌ها برای استخراج بیشتر از منابع خود ریخته‌اند.

وضعیت کنونی اقلیم زمین در تضاد با پیش‌بینی‌های پیشین

در مهر/ سپتامبر امسال البته برای دوره‌ای کوتاه کره شمالی زمین شاهد گذر از آستانه ۱٬۷ درجه سانتی‌گراد بود و پیش‌بینی می‌شود میانگین دمای زمین در ۲۰۲۳ میلادی در نزدیکی ۱٬۵ درجه سانتی‌گراد باشد. سوال پیش‌روی پژوهشگران این است که چقدر احتمال دارد تا زمین هرگز شاهد دمای میانگین پایین‌تری نباشد و این وضعیت از چند سال بعد رخ بدهد.

تا این پژوهش مجله نیچر، پژوهشگران منتظر این نبودند تا زودتر از دهه ۲۰۳۰ میلادی، نگران گذر از آستانه پیمان پاریس، ۱٬۵ درجه سانتی‌گراد باشیم. پیش‌تر حتی، تا همین چند سال پیش احتمال اینکه وضعیت نگران‌کننده اقلیمی به وضعیت کنونی زمین برسد به نیمه دوم این قرن میلادی موکول شده بود. برای همین سیاستمداران گسترده برای دهه‌هایی خیلی دیرتر از ۲۰۳۰، مانند ۲۰۵۰ میلادی برنامه‌ریزی می‌کردند.

بر اساس پژوهش مجله نیچر، اگر تولید گازهای گلخانه‌ای تا ۲۰۳۵ میلادی به وضعیت تولید صفر برسد، ۹۰ درصد احتمال این وجود دارد که بتوان گرمایش را به کمتر از ۲ درجه سانتی‌گراد محدود کرد. اگر وضعیت تولید صفر در ۲۰۵۰ محقق شود، این احتمال ۶۶ درصد خواهد بود.

پرفسور یوری راگلجی (Joeri Rogelj) از امپریال کالج لندن و یکی از نویسندگان اصلی این پژوهش به گاردین گفت:

او همچنین گفت وضعیت کنونی و این پژوهش تازه نشان می‌دهد که «شانس ۵۰ درصد بالاتر برای محدودیت گرمایش زمین به آستانه ۱٬۵ درجه سانتی‌گراد» دیگر ممکن نیست. بودجه کربنی موجود ناچیز و برنامه‌های جهانی برای مصرف آن مفصل است.

دکتر کریس اسمیت، از موسسه بین‌المللی تحلی سیستم‌های کاربردی اتریش که از نویسندگان این پژوهش است هم به گاردین گفت:

یکی از مهم‌ترین موانع مقابله با تغییرات اقلیمی، بخش ثروتمندتر مردمان زمین است. آکسفام در ۲۰۲۰ میلادی اعلام کرد که یک درصد ثروتمندتر زمین، دو برابر ۵۰ درصد جمعیت فقیرتر کره زمین، گازهای گلخانه‌ای تولید می‌کنند. عمده گازهای گلخانه‌ای زمین را ۱۰ درصد ثروتمندتر مردمان زمین تولید می‌کنند درحالی‌که کشورهای فقیرتر در خط مقدم آسیب‌های ناشی از گرمایش زمین قرار گرفته‌اند.

پژوهشی در ژورنال تولیدات پاک‌تر در بهار امسال نوشت که میلیونرها و میلیاردرهای کره خاکی تا ۲۰۵۰ میلادی، به‌تنهایی دو سوم بودجه کربنی باقیمانده بشر را مصرف خواهند کرد. سازمان ملل پیش‌بینی کرده است که در گذر سال‌های دهه ۲۰۳۰، دولت‌های زمین هر سال شاهد ۱۴۰ تا ۳۰۰ میلیارد دلار خسارت ناشی از گرمایش زمین و تغییر اقلیم باشند. این سازمان می‌گوید از ۲۰۳۰ تا ۲۰۵۰ میلادی، خسارت‌ها به سالی ۲۸۰ تا ۵۰۰ میلیارد دلار در سال افزایش خواهد یافت. برابر پژوهش تازه مجله نیچر، خیلی کمتر از پیش‌بینی‌های پیشین از این بودجه کربنی باقیمانده است.