چرا اسرائیل از شکایت آفریقای جنوبی در دیوان بین‌المللی دادگستری لاهه نگران است؟

 در حالیکه اسرائیل به جنگ غزه ادامه می‌دهد و هرروز بر شمار کشته‌شدگان این جنگ افزوده می‌شود، توجه جامعه بین‌الملل بار دیگر به مساله عدالت و پاسخگویی در جریان نزاع‌ها جلب شده است.

در این میان برخی خواهان ورود نهاد‌های بین المللی نظیر دیوان بین‌المللی دادگستری (ICJ)  و دیوان کیفری بین‌المللی (ICC) به ماجرای جنگ اسرائيل در نوار غزه شده‌اند. آفریقای جنوبی علیه اسرائیل شکایتی در دیوان بین‌المللی دادگستری (ICJ) طرح کرده و اسرائیل را به «نسل‌کشی» در غزه متهم کرده است.

همزمان با آغاز بررسی این پرونده در شهر لاهه در هلند حامیان فلسطینی‌ها و حامیان اسرائیل در شهرهای اروپایی درحال سازماندهی برای حضور در لاهه صبح پنج‌شنبه  ۱۱ ژانویه / ۲۱ دی هستند.

به‌دنبال شکایت آفریقا، تل‌آویو نگران از حکم احتمالی دادگاه برای توقف حمله به غزه و تبعات این شکایت است و روز جمعه در بیانیه‌ای کوتاه نسبت به انتشار تصمیم  دادگاه لاهه در رابطه با توقف جنگ در غزه ابراز نگرانی کرد.

سوال مهم این است که دو دادگاه کیفری و دادگستری هر دو مستقر درلاهه چطور عمل می‌کنند و قدرت قانونی و اجرایی آن‌ها تا چه اندازه است؟ و چرا آفریقای جنوبی از اسرائیل به دیوان بین‌المللی دادگستری شکایت کرده است؟

دیوان بین‌المللی دادگستری چیست؟ 

 دیوان بین‌المللی دادگستری (ICJ) که از آن با عنوان  دادگاه جهانی هم یاد می شود عالی‌ترین دادگاه سازمان ملل متحد و رکن اصلی قضایی سازمان ملل است. این دادگاه سال ۱۹۴۵ تاسیس شد اما کارش را از یک سال بعد آغاز کرد. مقر این دادگاه در شهر لاهه هلند است و دادگاهی مدنی برای حل و فصل نزاع های میان کشورها (و نه افراد) به حساب می‌آید.

این دادگاه منازعات حقوقی را با توجه به قوانین بین‌المللی بین کشورها حل کرده و در مورد مسایل حقوقی  نظر مشورتی می‌دهد. 

دیوان کیفری بین‌المللی چیست؟

 دیوان کیفری بین‌المللی (ICC) سال ۲۰۰۲ تاسیس شد و دادگاهی جنایی به حساب می‌آید. این دادگاه هم در شهر لاهه هلند مستقر شده است و کار تحقیق و تعقیب افرادی را دنبال می‌کند که یکی از چهار جرم جنایت علیه بشریت، جنایات جنگی، نسل‌کشی و جنایات جنگی در مقیاس گسترده (Crime of Aggression) مرتکب شده باشند.

مشروعیت این دادگاه از یک عهدنامه بین المللی با نام «اساسنامه رم» گرفته شده است. این دادگاه به عنوان آخرین راه‌چاره در نظر گرفته شده وقرار نیست جایگزین دادگاه‌های کشوری شود. 

چرا دیوان بین‌المللی دادگستری؟

اسرائیل دیوان کیفری بین‌المللی را به رسمیت نمی‌شناسد اما از امضا کنندگان کنوانسیون ممانعت و مجازات نسل‌کشی سازمان ملل متحد است که دیوان بین‌المللی دادگستری صلاحیت رسیدگی به آن را دارد. 

شکایت آفریقای جنوبی علیه اسرائیل چه مواردی را در بر می‌گیرد؟

 آفریقای جنوبی مدعی است که اسرائیل در نوارغزه مرتکب نسل‌کشی شده  هیچ کاری برای مجازات افرادی که به نسل‌کشی دامن زده‌اند صورت نداده است. این کشور همچنین اسرائیل را به استفاده گسترده از زور و نقل مکان اجباری مردم متهم کرده است. علاوه بر موارد بالا اسرائیل متهم شده که در مواردی جنایت علیه بشریت و جنایات جنگی انجام داده که در محدوده تعریف نسل‌کشی قرار می‌گیرد.

بر اساس این شکایت مهمترین گام برای حفاظت از فلسطینی‌ها از صدمات غیر قابل جبران، توقف هر اقدامی است که ممکن است شائبه نسل‌کشی را در جریان این جنگ پیش آورد.

آفریقای جنوبی همچنین از دادگاه خواسته به اسرائیل دستور دهد تا بازگشت فلسطینیان به خانه‌هایشان و دسترسی به آب و غذا و کمک‌های انسان‌دوستانه و اولیه انسانی را تسهیل کند.

تعریف نسل‌کشی در قوانین بین‌المللی چیست؟

نسل کشی به معنای اقداماتی است که کشتار و تحمیل شرایطی از زندگی را به گروهی از مردم به همراه آورد که  نتیجه آن نابودی تمامی یا بخشی از آن ها باشد.

برای اثبات نسل کشی در دیوان بین‌المللی دادگستری دو کار لازم است اول آن‌که نشان داده شود قصد و نیت نابودی فیزیکی جمعی وجود داشته و دیگر آن‌که رابطه‌ای سببی میان اقدامات صورت گرفته و این قصد اثبات شود. 

استدلال آفریقای جنوبی براساس بیانیه‌های مقام‌های ارشد اسرائیلی و جو عمومی برای محو و با خاک یکسان کردن غزه و صدمات بیش از اندازه‌ای است که غیر نظامیان در کنار گرسنگی و دیگر شرایط متحمل شده‌اند.

روند برگزاری دادگاه چگونه است؟

دادگاه ۱۵ قاضی از ۱۵ کشور دارد. اسرائیل و آفریقای‌جنوبی می‌توانند هر کدام یک قاضی را در میان قضات داشته باشند. ریاست دادگاه در حال حاضر با  خانم جوآن داناهیو از آمریکاست. روند حقوقی ممکن است سال‌ها به طول انجامد اما درخواست فوری و سریع  آفریقای جنوبی این است  تا در مورد ارتکاب جنایت جنگی در نوار غزه تحقیقاتی صورت گیرد و برای ممانعت از نسل کشی دستور آتش بس فوری صادر شود.

مذاکرات دادگاه برای بررسی صدور آتش‌بس موقت روزهای ۱۱ و ۱۲ ژانویه برگزار می شود.

چرا اسرائيل با روند دادگاه همکاری‌ می‌کند؟

اسرائیل در حال آماده شدن برای حضور در جلسات دادگاه است و هدف اصلی این کشور ممانعت از احتمال صدور حکم آتش بس فوری در غزه است. هدف دیگر اسرائیل این است که دادگاه را قانع کند که نسل کشی در غزه صورت نگرفته. اتهامی که در صورت اثبات تبعات دیپلماتیک و اقتصادی عظیمی به همراه خواهد داشت.

نتایج احتمالی دادگاه چه خواهد بود؟ 

دادگاه می‌تواند دستور توقف جنگ را صادر کند هر چند قدرت اجرایی ندارد.

دادگاه همچنین می‌تواند اسرائیل را در مورد نسل‌کشی در غزه مقصر بداند، چنین نظری از سوی دادگاه برای اسرائیل و شاید شرکت‌های اسرائیلی می‌تواند انزوا، تحریم و بایکوت را در جامعه بین‌المللی به همراه داشته باشد.  

نتیجه این دادگاه همچنین می‌تواند سابقه‌ای برای تشکیل پرونده در دیوان کیفری بین‌المللی به حساب آید.