نقش پهپادهای مرگبار و ارزان ایرانی در تغییر ماهیت جنگ‌افروزی

از هفتم اکتبر و شروع جنگ اسرائیل و حماس، ۱۶۵ حمله به پایگاه‌های ایالات متحده امریکا در خاورمیانه صورت گرفته است. روز پنجشنبه ۱۲ بهمن‌ماه/ ۱ فوریه، سه سرباز امریکایی در یکی از حمله‌های پهپادی کشته شدند و ۸۰ نفر زخمی شدند. به گزارش «گاردین»، پنتاگون، مرکز و مقر فرماندهی وزارت دفاع آمریکا، درباره‌ی این حمله گفته بود که ردپای کتائب حزب‌الله، یکی از شبه‌نظامیان متحد ایران در عراق، در این حمله قابل مشاهده است و جو بایدن، رئیس جمهور امریکا نیز گفته بود که تهران را، از این جهت که «سلاح تامین می‌کند»، مسئول می‌داند. قابلیت تولید نسبتا سریع و ارزان این پهپادها ماهیت جنگ‌افروزی را تغییر داده است.

فابین هینز، کارشناس سلاح‌های خاورمیانه در نهاد بین‌المللی مطالعات استراتژیک گفت:

هنوز مشخص نیست که چه نوع پهپادی در حمله‌ی نیمه‌شب به پایگاه نظامی امریکا که در شمال شرق اردن، نزدیک مرز سوریه واقع شده و برج ۲۲ نامیده می‌شود، به کار رفته است. اما مقامات رسمی امریکایی تایید کرده‌اند که یکی از پهپادهای شاهد در این حمله استفاده شده است. اگر این ادعا درست باشد، احتمالا پهپادهای کوچک‌تری مانند شاهد۱۰۱ یا شاهد۱۳۱ استفاده شده‌اند که احتمال می‌رود در اختیار کتائب حزب‌الله باشند. هینز می‌گوید بُرد این پهپادها حدود ۷۰۰ کیلومتر و هزینه ساختشان در حدود ۲۰هزار دلار است.

طراح و احتمالا تولیدکننده پهپادها، مرکز تحقیقات صنایع هوایی شاهد، یک شرکت هوافضای ایرانی است که با نیروی هوافضای سپاه پاسداران انقلاب اسلامی و شرکت صنایع هواپیماسازی ایران (هسا) در ارتباط است. تولیدات این مرکز در طی پنج سال گذشته شروع شده‌اند و در طی درگیری‌های منطقه‌ای و جاه‌طلبی‌های سیاست‌ خارجی ایران، شدت گرفته‌اند.

ایران سابقه طولانی در آزمایش و به‌کارگیری پهپادها دارد. در جنگ ایران و عراق ایران به فناوری‌های پیشرفته غربی که به آن امکان خرید، توسعه و نگهداری از نیروی هوایی را بدهد دسترسی نداشت. اما در سپتامبر ۲۰۱۹، حمله به تأسیسات نفتی آرامکو سعودی در بِقِیْق و خُرِیْص در شرق عربستان خبرساز شد. این حمله‌ها را حوثی‌های یمن انجام داده بودند اما نام ایران به‌عنوان حامی مالی و نظامی آن‌ها مطرح شد. ادعا می‌شود که پهپاد استفاده شده در این حمله، شاهد۱۳۱ بوده است.

در ژوئیه ۲۰۲۱ هم، حمله پهپادی به یک نفت‌کش متعلق به اسرائیل منجر به مرگ یک بریتانیایی و یک رومانیایی شد. وزیر امور خارجه بریتانیا در آن زمان گفته بود که ایران احتمالا در این حمله نقش داشته است.

چند ماه بعد نیز، در جریان حمله روسیه به اوکراین، ایران از جمله معدود کشورهایی بود که حاضر شد به روسیه سلاح بفروشد. بر سر معامله پهپاد شاهد۱۳۶ توافق شد و اولین بار در پاییز ۲۰۲۲ و در پی انهدام هویتزر ام۷۷۷ اوکراینی استفاده از آن تایید شد. یکی از فرماندهان نظامی اوکراین در این‌باره گفته بود که «به جای پرتاب صدها خمپاره، آسان‌تر است که یکی از این پهپادها شلیک شود.»

ظرف چند هفته، پهپادهای شاهد در سراسر اوکراین به چشم می‌خوردند. آن‌ها نه فقط با شکل‌شان، که به‌خاطر موتور پر سر و صدایشان متمایز بودند. در حمله ۱۷ اکتبر همان سال به کی‌یف، و با کشته شدن چهار نفر، پهپادهای شاهد خبرساز شدند. به گفته جاستین برونک، تحلیل‌گر امور هوایی، پهپادهای شاهد۱۳۶ بدنه‌ای سبک از فیبرکربن دارند و بیش از ۱۵۰۰ مایل را پوشش می‌دهند. ویژگی‌ای که به روسیه کمک کرد از بلاروس در شمال و مناطق اشغالی در جنوب گذر کند و شهرهای اوکراین را هدف قرار دهد. این پهپادها می‌توانند بین ۲۰ تا ۴۰ کیلوگرم مواد منفجره حمل کنند که دوبرابر ظرفیت پهپادهای شاهد۱۳۱ است و می‌تواند حفره‌‌ای بزرگ در ساختمان‌های «نه خیلی مستحکم» ایجاد کند. این پهپادها جایگزین‌های بسیار ارزانی برای موشک‌های کروز هدایت‌شده هستند و در حمله به ساختارهای ثابت و نه چندان مستحکم، کارآمدتراند. مسیر هوایی در این پهپادها از پیش برنامه‌ریزی می‌شود و استفاده از ترکیبی از سیستم‌های هدایتی چین، امریکا و روسیه مانع از تراکم پهپادهای شاهد می‌شود.

حمله‌های هوایی روسیه به اوکراین با پهپادهای شاهد ادامه یافت و در ماه نوامبر به ۷۵ حمله در کی‌یف رسید، هرچند که سرعت کم آن‌ها باعث می‌شد خنثی کردنشان ممکن شود: ۷۱ حمله خنثی شد؛ با این‌حال، فناوری در حال توسعه است و ایران در نوامبر گذشته پهپاد شاهد۲۳۸ را تولید کرد که دو برابر شاهد۱۳۶ سریع است و احتمال می‌رود که در ماه گذشته در اوکراین استفاده شده باشد.

فناوری پهپادها به گونه‌ای‌ست که به‌راحتی می‌تواند به دست متحدان ایران در منطقه برسد. برخلاف روسیه که پهپادها را بدون مخفی‌کاری به کار می‌گیرد، استفاده از پهپادها می‌تواند با انکار نیز همراه شود. همان‌طور که درباره حمله به ارامکو سعودی، حوثی‌‌ها نقش ایران را انکار کردند.

پس از حمله حماس به اسرائیل در ۷ اکتبر، حوثی‌ها مکررا در حمله به کشتی‌های غربی در دریای سرخ از پهپادها استفاده کرده‌اند. به گزارش گاردین، پهپادها در یمن بازمونتاژ، و گاها بازطراحی می‌شوند. تا این‌جا، هیچ‌یک از حمله‌های حوثی‌ها به کشتی‌های جنگی موفق نبوده است، از ۱۸ پهپاد حوثی‌‌ها، هفت‌تا به دست اچ‌ام‌اس دایموند (دی۳۴) بریتانیا نابود شد اما هریک از شلیک‌ها، ضدهوایی‌های دریایی یا موشک‌های استر به کارگرفته شده، بین ۱ تا ۲ میلیون پوند هزینه داشته است. این نشان می‌دهد که چگونه حمله‌های پهپادی هزینه‌های اقتصادی به دوش مدافعان می‌گذارد. همین محاسبات درباره اوکراین و دیگر کشورها هم صادق است، اما اغلب حقیقت این است که هزینه‌های انسانی و اقتصادی یک حمله پهپادی موفق، بسیار بیش از این‌هاست.

ساموئل بندیت، کارشناس پهپادی در مرکز تحلیل‌های ناوگانی ایالات متحده امریکا، می‌گوید: